معنای طبقه راوی چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
معنای طبقه راوی چیست؟ مثلاً می گویند فلانی در این حدیث از فلان طبقه است؟
پاسخ اجمالی

در علم حدیث‌شناسی؛ راویان حدیث، از جهات مختلف مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند که یکی از آنها، از جهت زمان حیات و زندگی راوی در عصر پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و امام معصوم( علیه السلام )، و همچنین این‌که او از چه کسی نقل حدیث کرده و چه کسی از او نقل حدیث نموده، او شاگرد چه کسی بوده و چه کسانی شاگرد وی بوده‌اند و اسم پدرش چه بوده، بحث می‌شود. از این جهت، طبقه یک راوی مشخص می‌شود.

کسانی که با هم در یک عصر زندگی می‌کردند، در طبقه اول قرار می‌گرفتند. کسانی که در عصر بعدی زندگی می‌کنند و از اینها نقل روایت می‌کنند در طبقه دوم و همین‌طور تا طبقات بعدی؛ مثلاً صحابی پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) مانند سلمان فارسی، ابوذر غفاری، و همچنین نخبه‌هایی از تابعین مانند سلیم بن قیس هلالی و زید بن وهب جهنی در طبقه اول قرار دارند. افرادی مانند جابر بن یزید بن حارث جعفی، زیاد بن منذر، لوط بن یحیى بن سعید و... در طبقه‌ی دوم قرار دارند و ... .
پاسخ تفصیلی

در علم حدیث‌شناسی؛ راویان حدیث، از جهات مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته و به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند که یکی از این تقسیمات بر طبق مذهب، ثقه بودن، اختلاف درجات و مراتبشان در فقه و فهم احکام و ضبط و حفظ حدیث است.

تقسیم دیگر؛ از جهت زمان حیات و زندگی راوی در عصر پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و امام معصوم( علیه السلام )، همچنین این‌که او از چه کسی نقل حدیث کرده و چه کسی از او نقل حدیث نموده؟، او شاگرد چه کسی بوده و چه کسانی شاگرد وی بوده‌اند و اسم پدرش چه بوده؟، بحث می‌شود. از این جهت، طبقه‌ی یک راوی مشخص می‌شود. کسانی که با هم در صدر اول و ابتدای پیدایش اسلام زندگی می‌کردند، در طبقه‌ی اول قرار می‌گرفتند. کسانی که در عصر بعدی زندگی می‌کنند و از اینها نقل روایت می‌کنند در طبقه‌ی دوم و همچنین راویان بعد اینها در طبقه‌ی سوم و همین‌طور تا طبقات بعدی.

به عنوان نمونه، صحابیانی؛ چون سلمان فارسی، ابوذر غفاری، و همچنین گروهی از تابعین؛ مانند سلیم بن قیس هلالی و زید بن وهب جهنی در طبقه‌ی اول قرار دارند. افرادی مانند جابر بن یزید بن حارث جعفی، زیاد بن منذر، لوط بن یحیى بن سعید و... در طبقه‌ی دوم قرار دارند. و راویان و متکلّمانی همچون زرارة بن أعین، هشام بن حکم و سید حمیری در طبقه‌ی سوم قرار دارند.[1]

البته برخی از شاگردان ائمه اطهار( علیه السلام ) که در زمان آنها جزو فقهای بزرگ بودند، نیز طبقه‌بندی می‌شوند؛ مانند قاسم بن محمد بن أبی‌ بکر و ابوخالد کابلی که در طبقه‌ی اول قرار می‌گیرند. و فقهایی مانند زرارة، برید بن معاویة، أبو بصیر أسدی، و فضیل بن یسار در طبقه‌ی دوم از فقهای عصر ائمه( علیه السلام ) قرار داده شده‌اند.[2]

به عبارتی، شاید یک فرد از لحاظ طبقه بندی روایی، در یک طبقه بوده و از لحاظ طبقه بندی فقهی در طبقۀ دیگری ارزیابی شود.

گاهی استاد و شاگرد نیز مشمول این حکم می‌شوند که استاد در یک طبقه و شاگرد در طبقه دیگر قرار می‌گیرد؛ مانند جابر بن عبدالله انصاری که از صحابی پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) بوده و امام باقر( علیه السلام ) را نیز درک کرده است.

فایده‌ی شناخت طبقات راوی

با شناخت طبقات راوی می‌توان بین راویانی که در اسم و اسم پدر اشتراک دارند تمییز داد و آنها را شناخت و راوی یک حدیث را به‌طور دقیق مشخص نمود. همچنین وضعیّت کامل بودن سند یا ناقص بودن و ارسال و مرفوع بودنش برای ما روشن می‌شود؛ مثلاً وقتی در سند روایتی آمده «عن أحمد بن محمد عن علی بن حدید عن زرارة عن أبی جعفر( علیه السلام )» ما می فهمیم این روایت، سندش کامل نیست، بلکه مرسل است؛ زیرا علی بن حدید با زراره و محمد بن مسلم در طبقات متوالی نیستند تا علی بن حدید بتواند بدون واسطه از زراره و محمد بن مسلم نقل روایت کند.

پس وقتی گفته می‌شود فلان راوی در فلان حدیث مثلاً از طبقه‌ی اول است؛ یعنی از کسانی است که در زمان پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) زندگی می‌کرد و از صحابه او بوده و حدیث را از خود پیامبر یا صحابی هم عصر خود نقل نموده است و اگر گفته شود راوی از طبقه دوم است؛ یعنی از جمله کسانی است که در عصر بعدی زندگی می‌کردند و حدیث نبوی را از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نشنیده، بلکه از زبان صحابه یا تابعین هم عصر خود نقل کرده و همچنین اگر یک راوی در عصر امام صادق( علیه السلام ) روایتی را از امام سجاد( علیه السلام ) نقل کند، روشن است که خودش از امام نشنیده، بلکه از راوی طبقه قبل شنیده و نقلش با واسطه از امام است. همین‌طور است در طبقات دیگر.

در منابع رجالی،[3] طبقات بیشتر راویان حدیث مشخص شده است، برای کسب اطلاعات بیشتر به آنها مراجعه شود.

[1]. سبحانی، جعفر، أدوار الفقه الإمامی، ص 40 – 45، مؤسسه امام صادق( علیه السلام )، قم، چاپ اول، 1424ق.

[2]. همان، ص 45 و 46.

[3]. بحرانى، محمد سند، بحوث فی مبانی علم الرجال، ص 182 و 183، مکتبة فدک، قم، چاپ دوم، 1429ق؛ نجاشى، ابو الحسن احمد بن على، رجال(فهرست أسماء مصنفی الشیعة)، محقق و مصحح: شبیرى زنجانى، سید موسى، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1407ق؛ سبحانی، جعفر، أدوار الفقه الإمامی، ص 40 – 50، مؤسسه امام صادق( علیه السلام )، قم، چاپ اول، 1424ق.

T