پرسش
آیا این روایت که در بحار الانوار آمده: امام علی ( علیه السلام ) فرموده اند اگر کسی زعفران و سعد کوفی و عسل را باهم آمیخته کند و هر روز دو مثقال بخورد، چنان حافظه ای به دست می آورد که همگان تصور می کنند که ساحر است، صحیح است یا نه؟ اگر امکان دارد مقدار ترکیب این مواد هم ذکر شود.
پاسخ اجمالی
چنین روایتی منتسب به امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) در کتاب بحار الانوار و مصباح کفعمی وجود دارد، اما به دلیل آن که این روایت، فاقد هرگونه سند است و در دیگر کتب روایی نیز اشاره ای به آن نشده است، نمی توان با قطعیت در مورد آن اظهار نظر کرده و سزاوار است در این ارتباط، نظر کارشناسان طب سنتی را جویا شد.
پاسخ تفصیلی
در پاسخ باید گفت: این روایت در کتاب بحار الانوار وجود دارد.[1] در آن جا نیز از کتاب مصباح کفعمی نقل شده است.[2]
اما در بررسی آن می توان اظهار داشت که این حدیث در دیگر منابع روایی که از اعتبار مناسبی برخوردار باشند، مشاهده نشده و در همین کتاب نیز به صورت کاملاً مرسل و بدون هیچ گونه سند از امام علی ( علیه السلام ) نقل شده است. براین اساس، گرچه نمی توان آن را به صورت کامل رد نمود، اما با توجه به مبانی روایت شناسی شیعه، از ارزش استنادی چندانی برخوردار نیست.
متن این روایت، چنین است: "عَنْ عَلِیٍّ ع مَنْ أَخَذَ مِنَ الزَّعْفَرَانِ الْخَالِصِ جُزْءاً وَ مِنَ السُّعْدِ جُزْءاً وَ یُضَافُ إِلَیْهِمَا عَسَلًا وَ یُشْرَبُ مِنْهُ مِثْقَالَیْنِ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنَّهُ یُتَخَوَّفُ عَلَیْهِ مِنْ شِدَّةِ الْحِفْظِ أَنْ یَکُونَ سَاحِرا"؛ اگر شخصی محلولی تولید کند که نیم آن از زعفران خالص و نیم دیگر نیز از سعد باشد و مقداری عسل نیز به این محلول اضافه کند و روزی دو مثقال از آن بنوشد، این نگرانی وجود خواهد داشت که به دلیل تقویت حافظه، این باور به وجود آید که او ساحر است.
در این روایت، کلمه "سعد" به صورت مطلق بیان شده، اما در متن دیگری از همان کتاب مصباح کفعمی که ظاهراً روایت نبوده و تنها به عنوان تجربه بیان شده، از محلولی نام برده شده که کلمه "سعد کوفی" در آن وجود داشته و از موادی چون "کشمش"، "رازیانه"، "زنجبیل" و ... نیز در آن نام برده شده است.[3]
به هر حال، چون این روایت از حیث سند، به گونه ای نیست که بتوان آن را کاملاً رد یا اثبات کرد، نمی توان با قطعیت، وجود چنین خاصیتی در این محلول را به امام علی ( علیه السلام ) نسبت داد. البته کارشناسان طب سنتی می توانند در ارتباط تأثیر پذیری حافظه از این محلول، اظهار نظر کنند.
[1] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 59، ص 272، ح 73، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هـ ق.
[2] عاملی کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، ص 200، انتشارات رضی، قم، 1405 هـ ق.
[3] همان.
T