شیعه نیوز: بیستم جمادی الثانی مصادف با سالروز ولادت دخت نبی مکرم اسلام(ص)، حضرت فاطمه زهرا (س) است که به این مناسبت، مطلبی را تقدیم نگاه شما خوبان می کنیم .
* جلوه های رفتاری حضرت زهرا علیهاالسلام
رفتار با پدر
هنگامی که کودکان مکه در ناز و نوازش و رفاه بودند، فاطمه در سختی و رنج بزرگ شد و فرش گام هایش ریگ های داغ بیابان مکه بود. او هنوز کودکی بیش نبود که غم بی مادری بر زندگی اش سایه افکند. ولی فاطمه پیش از آن که غم از دست دادن مادر را در خاطره بگنجاند، یارو غمخوار پدر شد برای روزهای سخت و محنت افزا؛ روزهایی که پدرش تنها بود و غم هایش بسیار. در این وقت فاطمه برای پدر یاوری شایسته به شمار می آمد و نقش مادری مهربان را ایفا می نمود. به راستی سزاوار لقب امّ ابیهاست؛ زیرا هم چون پروانه ای بر گرد شمع وجود پیامبر می چرخید و غبار غم و اندوه را از چهره آن حضرت می زدود. همان گاه که دشمن حرمت حضرت رسول را در حالی که در سجده بود شکست و به زشت کرداری خویش، شکمبه شتر تازه ذبح شده ای را بر پشت ایشان فرو ریخت، زهرا با دستان کوچک و زلال مهربانی اش، بدن پدر را پاک نمود و او را به خانه برد.
رفتار با همسر
حضرت زهرا علیهاالسلام نماد خوب همسرداری است؛ زیرا همواره در استحکام پیوند مشترک خویش با حضرت علی علیه السلام اهتمام می ورزید و در تمامی مراحل زندگی، به عنوان یار و مددکار همسر خود به شمار می رفت. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله از حضرت علی علیه السلام پرسید: زهرا را چگونه یافتی؟ امام پاسخ داد: فاطمه، خوب یاوری برای اطاعت الهی است.
عشق به همسر
آن چه در زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام بسیار پرفروغ و تابنده است، نهایت عشق وعلاقه ای است که به همسر والامقام خود حضرت علی علیه السلام داشت و در نکوداشت و حفظ حریم او، از هیچ تلاش وکوششی دریغ نمی ورزید. در مورد میزان عشق و علاقه حضرت زهرا علیهاالسلام به علی علیه السلام نقل است که: وقتی پیامبر حضرت علی علیه السلام را به جنگ ذاتُ السلاسل می فرستاد، علی علیه السلام نزد فاطمه علیهاالسلام رفت و دستمال مخصوصی راکه در جنگ های سخت به سر می بست طلبید. فاطمه علیهاالسلام گفت: به کجا می روی؟ حضرت علی علیه السلام پاسخ داد: به جنگ ذات السّلاسل. حضرت فاطمه علیهاالسلام به دلیل مهر و محبتی که به علی علیه السلام داشت، گریان شد. در همین هنگام پیامبر به خانه فاطمه آمد وبه او فرمود: آیا می ترسی که شوهرت کشته شود، نه ان شاءاللّه کشته نمی شود.
تندیس مهربانی
فاطمه علیهاالسلام با جایگاه حساس و خطیر شوهرش آشنا بود و به خوبی می دانست که علی علیه السلام در محیط بیرون، با چه مشکلاتی روبه روست. ازاین رو کوشش او، ایجاد محیطی آرام و با صفا درخانه بود. فاطمه علیهاالسلام نه تنها سخنی که موجب پریشانی همسر خود بشود بر زبان نمی آورد، بلکه هر آن چه می گفت وانجام می داد، در راه مصالح عالی همسر فداکار و دلاورش بود. بر این اساس است که حضرت علی علیه السلام، زندگی خویش را با فاطمه علیهاالسلام این گونه توصیف می کند: «فاطمه هیچ گاه از من نرنجید و او نیز هرگز من را نرنجاند. او را به هیچ کاری مجبور نکردم و او نیز مرا آزرده نساخت. درهیچ امری قدمی برخلاف میل باطنی من برنداشت و هرگاه به رخسارش می نگریستم، تمام غصه هایم برطرف می شد و دردهایم را فراموش می نمودم».
یک زندگی زیبا
یکی از جلوه های زندگی مشترک حضرت علی علیه السلام و فاطمه زهرا علیهاالسلام، تقسیم مطلوب وظایف و مسئولیت های زندگی بود. آن ها در ابتدای زندگی زناشویی، از پیامبر تقاضا کردند کارها را میان آن دو قسمت کند. رسول خدا نیز کارهای خانه را به فاطمه سپرد و مسئولیت های خارج از منزل را به علی علیه السلام واگذار کرد. بعد از این بود که زهرا بارها اظهار خشنودی می کرد و رضایت خود را از آن ابراز می داشت. بی تردید این تقسیم بندی پیامبر، بر مبنای ساختار روحی و جسمی، و نیز مصلحت اجتماعی آن ها بود.
پرتوی از ایثار
یکی از ارکان بنیادی زندگی موفق، گذشت و فداکاری زن و شوهر است. در زندگی مشترک علی علیه السلام و زهرا علیهاالسلام، فداکاری موج می زد؛ زیرا حضرت زهرا علیهاالسلام که اُسوه ایثار و فداکاری بود، هیچ گاه از شوهر خویش خواهش و تمنّایی نمی کرد. در تاریخ آمده که: حضرت علی علیه السلام صبحگاهی گرسنه بود و از حضرت زهرا علیهاالسلام غذایی طلبید. ایشان پاسخ داد: دو روز است که چیزی در خانه نداریم جز همان خوراک مختصر که شما را بدان بر خود مقدم داشتم و برای شما آوردم. علی علیه السلام فرمود: چرا به من نگفتی که چیزی تهیّه نمایم. ایشان در جواب گفت: «من از خدایم خجالت کشیدم که تو را برآن چه توانش را نداری وادار نمایم».
- رفتار با فرزند
مهر مادری
محبت مادرانه، نیاز اساسی تربیت فرزندان است و فاطمه علیهاالسلام مهربان ترینِ مادران دنیا بود. سلمان دراین باره می گوید: روزی فاطمه زهرا علیهاالسلام را دیدم که مشغول آسیاب بود. دراین هنگام فرزندش حسین گریه می کرد و بی تابی می نمود. عرض کردم: برای کمک به شما آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم. ایشان فرمود: «من به آرام کردن فرزند اولی هستم، شما آسیاب را بچرخانید».
توجه به نیازهای کودک
حضرت زهرا علیهاالسلام با آگاهی هایی که از نیازهای کودکان داشت، به ابعاد گوناگون آن نیازها، پاسخ می داد. ایشان چنان مراقب سلامت فرزندان خود بود که گاه می شد شکم فرزندان خودرا به قیمت گرسنگی خود سیر می کرد یا در مواقعی برای حفظ شادابی و پویایی آنان به بازی کردن با ایشان می پرداخت که در این مورد نقل است که: حضرت زهرا علیهاالسلام با امام حسن بازی می کرد و او را بالا می انداخت و برایش این اشعار را می خواند: پسرم! حسن، مانند پدرت باش، ریسمان را از گردن ظلم بَرکن، خدایی را بپرست که صاحب نعمت های متعدد است، هیچ گاه با صاحبان ظلم دوستی نکن. با توجه بدین اشعار بدیهی است که حضرت زهرا علیهاالسلام از همان اوان کودکی در قالب بازی های کودکانه در اندیشه تکمیل و تثبیت شخصیت فرزندان خویش بودند.
آموزش عبادت در کودکی
یکی از محورهای اساسی که حضرت زهرا علیهاالسلام بدان توجه و تأکید داشت، بُعد پرستش و گرایش کودکان به انجام تکلیف عبادی و الهی بود. دختر گرامی رسول اکرم، فرزندان را از کودکی به انجام عبادت فرا می خواند و آنان را به خدا پیوند می داد. حضرت زهرا علیهاالسلام کودکان خود را در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان به بیداری و شب زنده داری وادار می کرد و به حدی در این کار جدی و قاطع بود که نمی گذاشت کسی از اهل خانه بخوابد و می فرمود: «کسی که از برکات شب قدر دور بماند، محروم است».
رفتار عادلانه
رفتار عادلانه با فرزندان، اصل سازنده ای است که تا اعماق وجود کودک اثر می گذارد. حضرت زهرا علیهاالسلام با سرلوحه قرار دادن این امر در رفتار با کودکان خود، از هرگونه تبعیض و رعایت نکردن انصاف پرهیز می نمود. در سیره رفتاری آن حضرت نقل است که: روزی امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام در یک مسابقه خطاطی به رقابت پرداختند. امام حسن علیه السلام گفت: خط من بهتر است وامام حسین علیه السلام گفت: آن چه من نوشته ام زیباتر می باشد. سرانجام هر دو برای داوری خدمت مادرشان رسیدند. فاطمه زهرا علیهاالسلام نمی خواست بچه ها آزرده شوند؛ به همین دلیل گردن بند خود را پاره کرد و دانه های آن را که زوج نبود بر زمین ریخت و سپس فرمود: هر که بیشترین دانه ها را جمع کرد، برنده خواهد بود. دراین هنگام جبرئیل یکی از این دانه ها را به دو نیم تقسیم کرد تاهر دو به طور مساوی دانه بردارند؛ بدین ترتیب مسابقه دو برنده داشت.
مراقبت از فرزندان
در سیره حضرت زهرا علیهاالسلام آمده که ایشان در عین محبت و علاقه ای که به فرزندانش نشان می داد، مراقب تمامی رفتارهای آن ها بود. نقل شده که روزی پیامبر صلی الله علیه و آله عازم خانه دخترش فاطمه گردید. چون به خانه رسید، دید فاطمه با نگرانی منتظر آمدن فرزندانش پشت در ایستاده است. آن حضرت فرمود: چرا این جا ایستاده ای؟ فاطمه علیهاالسلام با آهنگی مضطرب عرض کرد: فرزندانم صبح بیرون رفته اند و تاکنون هیچ خبری از آن ها ندارم. پیامبر به دنبال آن ها روانه شد و چون به نزدیک غار جَبَل رسید، آن دو را دید که در کمال سلامت و آرامش مشغول بازی اند. پس آن ها را بر دوش گرفت و به خانه فاطمه آورد.
- رفتار با مردم
با همسایگان
زیباترین شیوه رفتار با همسایه، در عمل فاطمه زهرا علیهاالسلام بروز پیدا کرده است. ایشان همیشه همسایگان را بر خود مقدم می دانست و در مناجات های شبانه، برای آنان دعا می کرد و خیرشان را از خدا می خواست. امام حسن مجتبی علیه السلام در این زمینه چنین فرمود: مادرم شب جمعه یکسره در حال عبادت بود و مدام برای مردم دعا می کرد و نام آنان را به زبان می آورد. صبح به ایشان گفتم: در دعای دیشب برای خودتان چیزی طلب نکردید. آن حضرت جواب داد: «اول برای همسایگان و پس از آن برای خود».
هم چنین در تاریخ آمده که مردی خدمت ایشان رسید و عرض کرد: ای دختر رسول خدا! لطفا سخنی از پیامبر به من هدیه کنید. آن حضرت فرمود: پیامبر به ما سفارش کرد: «از مؤمنان نیست کسی که همسایه اش از او ایمن نباشد. هر کس به خدا و قیامت ایمان دارد، همسایه را نمی آزارد».
برخورد با مهمان
زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام، جلوه ای از ایثار وگذشت بود، به نحوی که ایشان همواره دیگران را بر خود مقدم می داشت و در زمینه پذیرایی و گرامی داشت مهمان، از هیچ تلاشی فروگذار نمی کرد. نقل است که: مردی خدمت نبی اکرم صلی الله علیه و آله رسید و اظهار گرسنگی نمود. پیامبر او را به خانه همسران خود راهنمایی کرد تا از او پذیرایی کنند. آن ها گفتند: در خانه چیزی جز آب نداریم. رسول خدا صلی الله علیه و آله رو به اصحاب خود کرد و فرمود: چه کسی این مهمان را به خانه خود می پذیرد. علی علیه السلام فرمود: من او را به خانه می برم. هر دو به اتفاق روانه منزل آن حضرت شدند. امیرمؤمنان آمدنِ مهمان را به همسرش فاطمه اطلاع داد و از وضع غذای خانه خود جویا شد، حضرت فاطمه علیهاالسلام جواب داد: «قدری خوراک به اندازه بچه ها موجود است، ولی مهمان را بر خود مقدم می داریم».
رفتار با خدمتکار
حضرت فاطمه علیهاالسلام با همه بزرگواری و مقام و منزلتی که در پیشگاه خدا داشت، کار خانه را خود انجام می داد و تا مدت ها خدمتکارنداشت. تا این که روزی پیامبر زنی را که در یکی از جنگ ها به اسارت مسلمانان درآمده بود، نزد فاطمه علیهاالسلام آورد و دست او را در دست آن حضرت گذاشت و فرمود: ای فاطمه! این زن در خدمت توست. فاطمه نگاهی به صورت پیامبر کرد و چنین پاسخ داد: کار خانه را تقسیم می کنیم؛ یک روز من کار می کنم و یک روز او. از این رو آن حضرت نه تنها خدمتکار خود را به زحمت نمی انداخت، بلکه گاهی در انتخاب نوع کار از او سؤال می کرد تا هر کاری که بیشتر دوست دارد بپذیرد.
فاطمه و مستمندان
فاطمه علیهاالسلام، انسانی کامل و خود ساخته بود. او با این که فقیر نبود و درآمد قابل توجهی از فدک داشت، ولی آن را صرف کارهای شخصی خود و خانواده نمی کرد، بلکه از آن در راه یاری دادن و کمک به مستمندان استفاده می نمود. از این رو گاهی می شد که با وجود درآمد فدک، چند روز در خانه حضرت علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام غذایی پیدا نمی شد. در شب عروسی حضرت زهرا علیهاالسلام بینوایی به منزل پیامبر آمد و از اهل آن خانه لباسی طلبید. در این هنگام فاطمه علیهاالسلام پیراهن عروسی خویش را از تن درآورد و به آن زن بینوا انفاق کرد و خود همان جامه عادی همیشگی اش را پوشید. فاطمه علیهاالسلام با این عمل، انفاق خویش را به تأیید کلام خداوند متعال رسانید که: «هرگز به نیکوکاری نمی رسید مگر از آن چه خود دوست دارید انفاق کنید».
رفتار با بانوان
یکی از نقش آفرینی های درخشان فاطمه زهرا علیهاالسلام، بالا بردن فرهنگ جامعه، رشد فکر و اندیشه مردم و دفع مشکلات و شبهه های آنان بود که از آن جمله می توان به تعلیم و تربیت بانوان اشاره کرد تا ایشان بهتر بتوانند مسیر سعادت خویش را بپیمایند. نقل است که زنی به خدمت حضرت رسید و عرض کرد: مادر پیر و ناتوانی دارم که در نماز زیاد اشتباه می کند مرا فرستاده تا از شما بپرسم که چگونه نماز بخواند. آن حضرت فرمود: هر چه می خواهی بپرس. آن زن پرسش های متعددی طرح کرد و حضرت زهرا علیهاالسلام با روی گشاده پاسخ داد. در این هنگام زن از زیادی پرسش خود شرمنده شد و گفت: شما را بیش از این زحمت نمی دهم. حضرت فرمود: «باز هم بپرس؛ زیرا من در مقابل هر پرسشی که جواب می گویم، از خدا پاداشی افزون دریافت می نمایم و هرگز ملول و خسته نمی شوم».
در حریم عفاف
فاطمه زهرا علیهاالسلام می خواهد که بانوان امتش، چون فرشته، پاک و آزاده باشند؛ نه به سان بَردگان در اسارتِ نفس و شیطان. او می خواهد که زنان جهان، قدر گوهر وجودی خود را بشناسند و آن را با تمام قوا پاس دارند. از آموزش های فرهنگی و سازنده ای که دُخت فرزانه پیامبر بدان بسیار بها می داد، رعایت شرف و حفظ هویت و کرامت زن از راه پوشش شایسته بود تا ایشان بتوانند در عینِ حفظ شئونات اسلامی، به شایستگی های خویش در جامعه دست یابند. نقل است که روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله در برابر انبوهی از مسلمانان این سوال را طرح کرد که به نظر شما بهترین چیز برای زن چیست؟ اصحاب از پاسخ این سؤال درماندند. در این میان امیرمؤمنان به خانه رفت و این سؤال را از حضرت زهرا علیهاالسلام نمود. ایشان فرمود: «بهترین چیز برای زن این است که مردان بیگانه او را نبینند و آنان نیز او را نبینند».
بانوی خانه
خانه فاطمه، مَهد تعلیم و تربیت او به شمار می رفت؛ سنگری که از آن در راه حفظ دین و پاسداری از ارزش های اسلامی استفاده می نمود. خانه داری فاطمه، مهم ترین آموزشی بود که به دخترانش در راه زندگی می آموخت تا بتوانند مادرانی نمونه برای نسل آینده باشند و به حق که فاطمه در این امر سرآمد روزگارش گردید؛ زیرا او به خوبی می دانست که خانه هم چون پایگاهی برای تربیت فرزندان است و در این راه فراوان تلاش می کرد و از هیچ کوششی فروگذار نبود. از حضرت علی علیه السلام روایت است که: «فاطمه با این که از محبوب ترین افراد نزد رسول خدا بود، آن قدر با مشک آب کشید که اثر بند مشک در بدنش نمایان شد و آن قدر خانه را جارو کرد که لباس هایش غبارآلود شد و آن قدر زیردیگ آتش افروخت که رنگ لباسش تغییر کرد، به طوری که در سختی و زحمت افتاد».
بر مزار شهیدان
حضرت زهرا علیهاالسلام برای شهیدان اهمیت به سزایی قائل بود و همواره به شهید به دیده احترام می نگریست. او گاه بر سر مزار آنان می رفت و به یاد حماسه سازی هایشان دلسوزانه اشک می ریخت. از جمله شهیدانی که حضرت زهرا علیهاالسلام زیاد بر سر مزار پاکش می رفت و به او اُنس گرفته بود، عموی بزرگوار پیامبر، جناب حمزة بن عبدالمطلب بود؛ زیرا فاطمه علیهاالسلام از مقام حمزه آگاهی داشت و به خوبی می دانست که ایمان حمزه، دل دشمنان اسلام را سخت لرزانْد، جبهه پیامبر را استوار کرد وغم ها را از چهره ایشان زدود. حضرت زهرا علیهاالسلام حتی برای نکوداشت مقام او، تسبیح خویش را از تربت پاک حمزه سیدالشهداء ساخت.
- کتابشناسی حضرت فاطمه علیهاالسلام
۱. احمدی، حسین، در سنگر عفاف، چاپ اول، بهار ۱۳۷۸.
۲. حافظی، محسن، زلال کوثر، نشر ارم، ۱۳۷۵.
۳. حسینیان قمی، مهدی، زخم خورشید، نشر امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۴. حسینی شاهرودی، سیدمحمد، راز عظمت، انتشارات سازمان تحقیقات خودکفایی بسیج تهران، ۱۳۷۶.
۵. رحمانی مقدم، احمد، شادمانی دل پیامبر، ترجمه: دکتر سید حسن افتخارزاده، نشر بدر، چاپ چهارم، بهار ۱۳۸۱.
۶. قائمی، علی، در مکتب فاطمه علیهاالسلام، نشر امیری، ۱۳۷۱.
۷. محمدنژاد، میرعلی، ششصد پرسش و پاسخ پیرامون فاطمه زهرا علیهاالسلام، نشر سنا، چاپ اول، شهریور ۱۳۸۰.
۸. مقرّم، سید عبدالرزاق، صدیقه شهیده، ترجمه: محمدرضا امین زاده، انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، بهار ۱۳۷۵.
۹. ملتزمی، احمد، ستاره دنباله دار امامت، نشر الهادی، چاپ اول، بهار ۱۳۷۹.