پرسش
در تقسیم‌بندی چهارگانه برنامه زندگی توسط امام رضا( علیه السلام )؛ توجه به کدام قسمت باعث کسب توانایی برای سایر قسمت‌ها می‌شود؟
پاسخ اجمالی
برای برنامه‌ریزی و زمان‌بندی اوقات شب و روز، در روایات دو نوع طرح ارائه شده است:
1. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم): «زندگی شخص عاقل باید سه بخش داشته باشد که در یک بخش آن، مشغول مناجات با خدا باشد و یک بخش را نیز به محاسبه نفس بپردازد و بخش باقی‌مانده را به خوردن و آشامیدن (یا امور روزمرّه زندگی) اختصاص دهد که این بخش اخیر، کمک‌کار آن دو بخش اول خواهد بود».[1]
2. امام صادق( علیه السلام ): «در حکمت آل داود آمده است: ... براى مسلمان خردمند شایسته است؛ زمانى را معیّن کند که در آن میان خود و خدا به اعمالش رسیدگى کند و ساعتى را براى دیدار با برادرانى قرار دهد که با یکدیگر درباره آخرت گفتگو کنند و مدتى را براى لذت‌هاى حلالش تعیین کند؛ زیرا این مدت، نیروی لازم برای فعالیت در دو زمان دیگر را برای وى مهیا می‌کند».[2]
3. در روایتی از امام رضا( علیه السلام )، ساعات شبانه روز، به چهار بخش تقسیم شده است؛ آن‌حضرت فرمود: «سعی کنید که شبانه روزتان را به چهار بخش تقسیم کنید؛ بخشی را برای مناجات و عبادت، بخشی را برای معاش و به دست آوردن روزی، بخشی را برای معاشرت با برادران دینی مورد اعتماد و کسانی که عیب‌هایتان را به شما بشناسانند و باطن شما را خالص کنند، و بخشی را برای پرداختن به لذت‌های [حلال] اختصاص دهید که این بخش اخیر، شما را برای پرداختن به بخش‌های دیگر زندگیتان آماده‌تر می‌کند».[3]
یکی از نقاط مشترک این سه روایت این است که پرداختن به لذات حلال، به عنوان کمک‌کار برای دیگر کارها و وظائف، معرفی شده است؛ زیرا استفاده از نعمت‌های دنیوی و لذات حلال، به روح و بدن انسان قدرت و نشاط می‌بخشد و شخص را برای انجام وظائف و واجبات آماده و مهیا می‌کند.
در ضمن، روایات یاد شده، تعارضی با هم ندارند و تقریباً تمامشان به یک معنا هستند؛ زیرا مراد از تقسیم‌بندی، این نیست که یکی از این بخش‌های زندگی نباید حتی اندکی از دیگر بخش‌ها زمان‌برتر باشد، بلکه مراد آن است که در یک روز زندگی خود، هیچ‌کدام از این موارد را از یاد مبرید.
[1]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج 3، ص 296، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405ق.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 5، ص 87، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق
[3]. علی بن موسی(امام هشتم)، الفقه المنسوب للإمام الرضا( علیه السلام )، ص 337، مشهد، مؤسسة آل البیت( علیه السلام )، چاپ اول، 1406ق
T