شیعه نیوز:
پرسش
1. سحر و جادو که به گفته امام رضا( علیه السلام ) در حدیثی فرمودند: «اثرش با اذن خدا هست» چطور با عدالت خدا سازگار هست؟ 2. راه باطل کردن آن چیست؟ با تشکر
پاسخ اجمالی
محمد بن عیسى می‌گوید: از حضرت رضا( علیه السلام ) درباره سحر پُرس‌وجو کردم فرمود: «سحر واقعیت دارد و به اذن خدا ضرر می‌رساند [و اثر می‌کند]».[1]
محل بحث در این روایت عبارت «اذن خدا»(هُوَ یُضِرُّ بِإِذْنِ اللهِ تَعَالَى) می‌باشد که از آن دو معنا برداشت می‌شود:
1. اثر تکوینی سحر؛ توضیح این‌که:
یکی از اصول اساسی توحید، این است که همه قدرت‌ها در این جهان از قدرت پروردگار سرچشمه می‌گیرد، حتی سوزندگی آتش و برندگی شمشیر بدون اذن و فرمان تکوینی او نمی‌باشد. جهان آفرینش، جهان اسباب و مسببات است. البته برخی سبب‌ها مادی است و برخی غیر مادی است. اراده حکیمانه خداوند بر این تعلق گرفته است که هر پدیده و حادثه‌ای از علت ویژه خود صادر گردد و در عین حال، نظام علت و معلول‌ها همگی به خدا منتهی شده و از او قدرت و نیرو می‌گیرند. او است که سبب را می‌آفریند و به آن قدرت و نیرو می‌بخشد و آن‌را برای ایجاد معلول ویژه خود آماده می‌سازد. در حقیقت مؤثر واقعی، در تمام نظام جهان یکی است و نظام جهان که به صورت اسباب و مسببات جلوه‌گری دارند، همگی از او استمداد گرفته و به او منتهی می‌شوند.[2]
در تأثیر سحر و جادو نیز وضع چنین است. خداوند متعال با قدرت خویش، چنین اراده و نیرویی را در برخی افراد به ودیعت نهاده است. انسان‌ها با بهره‌گیری از این اراده و تقویت آن می‌توانند به کارهای شگفت انگیزی دست زنند، اما عده‌ای با سوء استفاده از آن به کارهای ناشایست اقدام می‌کنند و در مقابل عده‌ای مصلح نیز با علم به روش‌ها و اصول سحر، جادوهای دیگران را باطل می‌کنند. پس، در واقع اصل وجود این نیرو در نهاد آدمی از آنِ خداوند و به فرمان او است، منتها چگونگی بهره‌گیری از آن به عهده خود انسان نهاده شده است و او در چگونگی بهره‌گیری از آن مسئول است. پس هیچ منافاتی با عدالت خداوند ندارد.[3]
2. اثر فعلیت‌بخشی سحر: یعنی ممکن است خدا مانع اثرگذاری سحر و جادو در مواردی شده و در واقع، آن اثر تکوینی سحر از کار بیفتد. از این‌رو؛ در این روایت، اثرگذاری سحر مطلق دانسته نشده تا با عدالت خدا منافات داشته باشد، بلکه اثر آن، مشروط به اذن خدا اعلام شده که در مواردی به جهت حکمت و مصلحتی اذن خدا سحر به کسی ضرر نرساند.
به هر حال؛ همان‌طور که در ادامه این روایت آمده و نیز براساس روایات دیگر؛ برای مبارزه با سحر و جادو ذکرها و دعاهایی بیان شده است که می‌تواند آن اثر تکوینی را مهار کند و حتی زمینه را برای اثر نگذاشتن سحر درباره کسی که به وسیله ذکرها و دعاها بر خداوند توکل می‌کند، فراهم نماید. در ادامه روایت مورد بحث امام رضا( علیه السلام ) درباره سالم ماندن از اثرات سحر و جادو می‌فرماید: «وقتی تو را سحر کردند دستت را تا روبروی صورتت بالا ببر و بخوان: بِسْمِ اللهِ الْعَظِیمِ، بِسْمِ اللهِ الْعَظِیمِ، رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ».[4]
[1]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 413، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.
[2]. سبحانی، جعفر، اصالت روح، ص 241، قم، مؤسسه امام صادق( علیه السلام ).
[3]. ر. ک: «تعلیم سحر و زیان رساندن با اذن خداوند»، سؤال 6481.
[4]. مکارم الاخلاق، ص 413.
آیات مرتبط
سوره البقرة (102) : وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَىٰ مُلْكِ سُلَيْمَانَ ۖ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَٰكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ ۚ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّىٰ يَقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ ۖ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ ۚ وَمَا هُمْ بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ ۚ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ ۚ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ ۚ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ
سوره المائدة (110) : إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَىٰ وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدْتُكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلًا ۖ وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالْإِنْجِيلَ ۖ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنْفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي ۖ وَتُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ بِإِذْنِي ۖ وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَىٰ بِإِذْنِي ۖ وَإِذْ كَفَفْتُ بَنِي إِسْرَائِيلَ عَنْكَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَيِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هَٰذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ
سوره الأنعام (7) : وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَيْكَ كِتَابًا فِي قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوهُ بِأَيْدِيهِمْ لَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ هَٰذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِينٌ
سوره الأعراف (109) : قَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَٰذَا لَسَاحِرٌ عَلِيمٌ
سوره الأعراف (112) : يَأْتُوكَ بِكُلِّ سَاحِرٍ عَلِيمٍ
T