شیعه نیوز:
پرسش
دو روایت از امام علی( علیه السلام ) نقل شده است که عبارت‌اند از: 1- «سل عما لابد لک من علمه [علمه] و لا تعذر فی جهله». 2- «العلم اکثر من ان یحاط به،فخذوا من کل علم احسنه». علم‌های زیادی در پیش روی خودم می‌بینم و زمانه اقتضا می‌کند که علوم زیادی در زمینه‌های مختلف فرا گیریم، اما در کیفیت و کمیت و باید و نباید فراگیری هر کدام سردرگمم. از آن‌جا که پاسخ این سؤال برای من بسیار اهمیت دارد. لطفاً ترجمه دو حدیث بالا را بیان کنید و اگر روایتی مناسب و یا مشابه با این موضوع وجود دارد بیان فرمایید. و با توجه به معارف اسلام بیان فرمایید که چه علومی را باید یاد گرفت و در هر زمینه چه مقدار باید ورود پیدا کرد؟
پاسخ اجمالی
به‌طور کلی؛ امام علی( علیه السلام ) درباره رعایت اولویت‌ها در فراگیری علم و دانش می‌فرماید:
«پرسش‌هایت در مورد چیزهایی باشد که دانستن آنها برایت لازم بوده و بهانه‌ای برای نیاموختن آنها نداری».[1]
«محدوده دانش به قدری گسترده است که نمی‌توان به تمام آن دست یافت، پس بخش‌های نیکوتر و لازم‌تر هر دانشی را بیاموزید».[2]
«عمر کوتاه‌تر از آن است که همه آنچه که دانشش زیبنده تو است، فراگیرى، پس به ترتیب اهمیت بیاموز».[3]
ابن عباس می‌گوید: بادیه‌نشینى نزد پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) آمد و گفت: اى پیامبر خدا! از شگفتی‌هاى دانش به من بیاموز. حضرت فرمود: «با اساس دانش چه کرده‌اى که از شگفتی‌هایش می‌پرسى؟» مرد گفت: اى رسول خدا! اساس دانش چیست؟ فرمود: «شناخت خدا آنچنان که باید». بادیه‌نشین گفت: شناخت خدا آنچنان که حق شناخت او است، چگونه است؟ فرمود: «او را بى‌مانند و شبیه و همتا بدانى و این‌که یکتا، یگانه، پیدا، نهان، نخست و پایان است. نه همتایى دارد و نه همانندى، پس این حق شناخت او است».[4]
توضیح این دسته از روایات:
از دیدگاه اسلام، هر انسانی باید برای رسیدن به یقین در اعتقادات دینی خود تلاش کند (چنان‌که در روایت منقول از ابن عباس اشاره شده)؛ اما اسلام هیچ‌گاه از علوم دیگر غافل نبوده و تخصصی‌شدن دانش‌های مادی را نیز می‌پذیرد و این‌که افراد باید تخصص‌های لازم را برای اشتغال به کارهای مختلف به دست آورند.
از طرفی تلاش در آموختن برترین‌ها و خودداری از کنکاش بیش از حد در مورد آنچه دانستن و ندانستنش تفاوت چندانی ندارد، هم در دانش دینی و هم در دانش‌های تجربی و مادی قابل تصور است.
دوران علم‌آموزی به گونه‌اى است که اگر دانشجو از لحظات و ساعات عمرش کامل و بهینه بهره گیرد، باز هم نمی‌تواند به مسئولیت‌هاى واجب و ضروری‌اش، جامه عمل بپوشاند؛ یعنى مسئولیت‌ها و وظایفِ دینى، اجتماعى، علمى، فرهنگى و سیاسى او به اندازه‌اى است که دیگر فرصتى براى انجام کارهایى که به خودی خود مباح و یا حتی ارزشمندند را برایش باقى نمی‌گذارد. در این‌باره گفته‌اند: «گذراندن عمر در کارهاى مباح و پرداختن به امور غیرضرورى، هر چند به میزان اندک، حاصلى جز زیان ندارد».[5] در عین حال، طالبان علم با توجه به نقش ویژه و انکارناپذیرشان در جامعه، وظایف و مسئولیت‌هاى سنگین‌ترى بر عهده دارند.
مهم‌ترین وظیفه دانشجویان، تحصیل دانش‌هاى سودمند براى جامعه است. دانش‌هایى که در جهت رشد و پیشرفت فراگیر جامعه اسلامى باشد. بنابراین، لازم است همواره در پى فهم مسائل ضرورى و مفید برآیند و تلاش کنند تا وقت خود را صرف آموختن موضوعاتی نکنند که فایده چندانی ندارد. مسائلى که دانستن آنها، صرفاً بار اطلاعاتى آدمى را می‌افزاید و هیچ تأثیرى در سعادت دنیوى و اخروى فرد و جامعه ندارد، رهزن عمر و اندیشه‌اند.
البته توجه به این نکته نیز ضروری است که هر فردی باید با توجه به استعداد و شرایط، دانش ضروری و غیر ضروری خود را تشخیص دهد و چه بسا آموختن دانشی که برای یک فرد ضروری و لازم است، برای دیگری هیچ فایده‌ای به دنبال نداشته باشد.
[1]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، حسنی بیرجندی، حسین، ص 284، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش..
[2]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم، محقق، رجائی، سید مهدی، ص 98، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
[3]. ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبه الله، شرح نهج البلاغة، محقق، ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج 20، ص 262، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ اول، 1404ق.
[4]. شیخ صدوق، محمد بن علی، التوحید، محقق، حسینی، هاشم، ص 284 – 285، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1398ق.
[5]. سیورى حلّى، مقداد بن عبداللّه، نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة، ص 196، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره)، چاپ اول، 1403ق.
آیات مرتبط
سوره البقرة (32) : قَالُوا سُبْحَانَكَ لَا عِلْمَ لَنَا إِلَّا مَا عَلَّمْتَنَا ۖ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ
سوره البقرة (78) : وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لَا يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلَّا أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلَّا يَظُنُّونَ
سوره البقرة (102) : وَاتَّبَعُوا مَا تَتْلُو الشَّيَاطِينُ عَلَىٰ مُلْكِ سُلَيْمَانَ ۖ وَمَا كَفَرَ سُلَيْمَانُ وَلَٰكِنَّ الشَّيَاطِينَ كَفَرُوا يُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَكَيْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ ۚ وَمَا يُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّىٰ يَقُولَا إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلَا تَكْفُرْ ۖ فَيَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا يُفَرِّقُونَ بِهِ بَيْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ ۚ وَمَا هُمْ بِضَارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنْفَعُهُمْ ۚ وَلَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ ۚ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ ۚ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ
سوره البقرة (129) : رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ ۚ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
سوره البقرة (151) : كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ
T