در دو فراز از سوره بقره توصیه شده است که «استعینوا بالصبر و الصلاة». بر اساس روایات، آیا منظور از «صبر»، پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) و مراد از «نماز» امام علی( علیه السلام ) می‌باشد؟

شیعه نیوز:
پرسش
در آیه «استعینوا بالصبر و الصلاة» منظور از صبر پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و صلاة امیرالمؤمنین است؟ لطفا روایات آن‌را ذکر فرمایید.
پاسخ اجمالی
قرآن کریم براى آن‌که انسان بتواند بر هواها و خواسته‌‏هاى نفسانی پیروز گردد و آنها را از قلب خود بیرون کند، می‌فرماید: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ»؛[1] از صبر و نماز کمک بگیرید.
کلمه «استعانت» به معناى طلب کمک است، و این هنگامی صورت می‌گیرد که نیروى انسان به تنهایى نمی‌‏تواند یک کار مهم و یا حادثه‌‏اى را که پیش آمده بر وفق مصلحت خود برطرف سازد. این‌که خدا فرمود: از صبر و نماز براى مهمات و حوادث خود کمک بگیرید؛ براى این است که در حقیقت، یاورى به جز خداى سبحان نیست، و او است که در کارها و حوادث مهم، یاور انسان است، او است که به انسان کمک می‌کند تا استقامت به خرج داده، ارتباط خود را با خدا وصل نموده، از صمیم دل متوجه او شود، و به سوى او روى آورد، و این همان صبر و نماز است، و این دو بهترین وسیله براى پیروزى است؛ چون صبر، هر بلا و یا حادثه عظیمى را کوچک و ناچیز می‌کند، و نماز که رویکرد به خدا، و پناه بردن به او است، روح ایمان را زنده می‌‏سازد، و به آدمى می‌فهماند: که به جایى تکیه دارد که زوال پذیر نیست، و به سببى دست زده که پاره شدنى نیست.[2]
البته در روایاتی «صبر» به «روزه» تفسیر شده است؛ یعنی از روزه و نماز کمک بگیرید.[3]
ضمناً در روایاتی هم صبر به پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) و صلاة به ولایت امام علی( علیه السلام ) تفسیر شده است:
سلمان می‌گوید به علی( علیه السلام ) گفتم: ای برادر رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم )! درود خدا بر تو باد! آیا مراد از اقامه نماز، همان اقامه ولایت شما است؟ امام فرمود: بلی ای سلمان. و شاهد آن، سخن خدای تعالی در قرآن است «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِینَ».[4] بر این اساس، «صبر» پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) است، و «صلاة» اقامه ولایت من است؛ و از این‌رو خداوند (با ضمیر مفرد) فرمود: «وَ إِنَّها لَکَبِیرَةٌ» و (با ضمیر مثنی) نفرمود: «و إنّهما»؛ زیرا پذیرش ولایت سنگین است، مگر بر خاشعان و خاشعان هم شیعیان بابصیرت‌اند.[5]
ناگفته نماند این تفسیر، تفسیری باطنی بوده و بدان معنا نیست که پذیرش ولایت اهل‌بیت( علیه السلام ) می‌تواند جایگزین نماز و بهانه‌ای برای ترک آن باشد؛ چرا که خود امام علی( علیه السلام ) با استعانت به همین آیه به نماز می‌ایستاد:
ابا بصیر از امام صادق( علیه السلام ) نقل می‌کند: هر گاه امام علی( علیه السلام ) از بروز حادثه ناگوارى در هراس می‌‏شد، به نماز و راز و نیاز با حق تعالی می‌‏پرداخت، و این آیه را تلاوت می‌کرد: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة».[6]
در همین راستا امام صادق( علیه السلام ) با استناد به همین آیه می‌فرماید: چون مصیبتى بزرگ، یا شدّتى بر کسى فرود آید، باید روزه بگیرد؛ زیرا خداى عزّ و جلّ فرمود: و از روزه و نماز کمک بگیرید.[7]
نتیجه‌گیری نهایی آن است که روایتی که ناظر به تفسیر باطنی آیه است، نمی‌تواند از ارزش تفسیر ظاهری آن بکاهد که در آن، «صلاة» همان «نماز» است و «صبر» دارای مصادیقی؛ مانند «روزه» می‌باشد.

[1]. بقره، 45، 153.
[2]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏1، ص 152، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.
[3]. مانند: «عن عبد الله بن طلحة عن أبی عبد الله ع [فی قوله تعالى‏] «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» قال: الصبر هو الصوم». عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 43، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق.
[4]. بقره، 45.
[5]. علوی، محمد بن علی بن الحسین، المناقب (الکتاب العتیق)، محقق، مصحح، موسوی بروجردی، حسین، ص 69- 70، قم، دلیل ما، چاپ اول، 1428ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 26، ص 2، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 480، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
[7]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 2، ص 76، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

آیات مرتبط

سوره البقرة (45) : وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ
سوره البقرة (153) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ

T