پرسش
در فرهنگ اسلامی چه آدابی برای سفره و غذا خوردن بیان شده است؟
پاسخ اجمالی
در تعالیم و آموزه‌های دین اسلام برای تمامی اعمال و رفتار انسان، آداب و احکامی در نظر گرفته شده است که از جمله آنها آداب حضور بر سر سفره غذا است. روایات فراوانی در مورد چگونه غذاخوردن و سر سفره نشستن وجود دارد که برخی نویسندگان کتب روایی، آنها را در سرفصل‌های ویژه‌ای گرد‌آوری کرده‌اند.[1] از این میان، در این نوشتار، تنها به نقل روایتی از امام حسن مجتبی( علیه السلام )[2] بسنده می‌کنیم:
«فِی الْمَائِدَةِ اثْنَتَا عَشْرَةَ خَصْلَةً یَجِبُ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ أَنْ یَعْرِفَهَا، أَرْبَعٌ مِنْهَا فَرْضٌ وَ أَرْبَعٌ سُنَّةٌ وَ أَرْبَعٌ تَأْدِیبٌ، فَأَمَّا الْفَرْضُ فَالْمَعْرِفَةُ وَ الرِّضَا وَ التَّسْمِیَةُ وَ الشُّکْرُ، وَ أَمَّا السُّنَّةُ فَالْوُضُوءُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ الْجُلُوسُ عَلَى الْجَانِبِ الْأَیْسَرِ وَ الْأَکْلُ بِثَلَاثِ أَصَابِعَ وَ لَعْقُ الْأَصَابِعِ، وَ أَمَّا التَّأْدِیبُ فَالْأَکْلُ مِمَّا یَلِیکَ وَ تَصْغِیرُ اللُّقْمَةِ وَ تَجْوِیدُ الْمَضْغِ وَ قِلَّةُ النَّظَرِ فِی وُجُوهِ النَّاسِ»؛[3]
برای حضور در سر سفره غذا، باید به دوازده توصیه توجه داشت که هر مسلمانى باید آن‌را بداند. ضمن آن‌که رعایت چهار مورد از آنها لازم بوده، چهار مورد دیگر برگرفته از سنّت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) است، و چهار مورد پایانی نیز نوعی رعایت ادب است. امّا آنها که لازم‌اند:
1. شناخت(شناخت و معرفت پروردگار که صاحب نعمت‌ها است)،[4]
2. راضى بودن(به نعمت‌های خدا)،
3. بردن نام خدا(گفتن بسم الله در شروع غذا)،
4. شکر(در پایان مانند گفتن الحمد لله).
و آنهایی که برگرفته از سنّت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) است:
5. با وضو سر سفره غذا حاضر شدن،[5]
6. نشستن بر روى طرف چپ،
7. خوردن با سه انگشت،
8. لیسیدن انگشتان،
و آنهایی که براى رعایت ادب است:
9. خوردن از غذاهایی که نزدیکتر است،
10. برداشتن لقمههاى کوچک،
11. غذا را زیاد جویدن،
12. و کمتر نگاه کردن به افراد حاضر در سر سفره.
[1]. به عنوان نمونه، ر.ک: شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 24، ص 239، أبواب آداب المائده، قم، مؤسسة آل البیت( علیه السلام )، 1409 ق.
[2]. برخی این روایت را از حضرت زهراء( سلام الله علیها ) هم نقل کرده‌اند. ر. ک: موحد ابطحی اصفهانی، محمد باقر، عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال(مستدرک سیدة النساء إلی الإمام الجواد)، ج11-قسم-2-فاطمةس، ص 920، قم، مؤسسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1413ق.
[3]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 3، ص 359، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
[4]. البته گفته شده است منظور از معرفت شناخت خود غذا است که آیا غذای حلال است. ر. ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 63، ص 414، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 1410ق.
[5]. البته این احتمال هم وجود دارد که وضوء در این‌جا به فتح «باء»(وَضوء) به معنای شستن دست قبل از غذا باشد.
آیات مرتبط
سوره الشعراء (79) : وَالَّذِي هُوَ يُطْعِمُنِي وَيَسْقِينِ
سوره الأحزاب (53) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَٰكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ ۚ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ ۖ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ ۚ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ۚ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ ۚ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا ۚ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا
سوره عبس (24) : فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَىٰ طَعَامِهِ
T