با این که حضرت عیسی هم اکنون زنده است؛ چرا قرآن تعبیر "متوفّیک" را در باره آن حضرت به کار برده است؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیه 54 سوره آل عمران می گوید: "به یاد آر وقتی که خداوند فرمود: ای عیسی همانا روح تو را قبض نموده و بر آسمان بالا می برم و تو را پاک و منزه از معاشرت و آلایش کافران می گردانم و پیروان تو را بر کافران تا روز قیامت برتری می دهم، پس آن گاه بازگشت شما به سوی من خواهد بود...". طبق این آیه حضرت عیسی مرده است. آیا قبض روح به جز مردن معنای دیگری هم می تواند داشته باشد؟ شما که می گویید عیسی نمرده و در پیش خداوند است. این آیه را چگونه توجیه می کنید؟
پاسخ اجمالی

آنچه موجب این سؤال شده است، برخی ترجمه های نادرست این آیه است. بر این اساس، که اگر معنای صحیح آیه روشن شود، اشکال بر طرف خواهد شد. در این زمینه باید گفت که با دقت در آیات مختلف قرآن، به این نکته دست خواهیم یافت که هرچند واژه "توفی" در آیاتی از قرآن به معنای مرگ نیز به کار رفته است، اما موارد دیگری وجود دارد که این واژه، از معانی دیگری برخوردار است. به همین دلیل نمی توان این آیه را نشانی قطعی از مرگ عیسی ( علیه السلام ) دانست و روایات مخالف با آن را تخطئه کرد. معنای صحیح این آیه، می تواند این باشد: "به یاد آورید هنگامی را که خدا به عیسی فرمود من تو را بر می گیرم و به سوی خود بالا می برم".

چنین معنایی از "توفی" که به وسیله روایاتی از معصومان ( علیه السلام ) نیز مورد تأیید قرار گرفته است، هیچ منافاتی با زنده بودن حضرت عیسی ( علیه السلام ) ندارد.

پاسخ تفصیلی

آنچه موجب این سؤال شده، این است که تعداد محدودی از مترجمان قرآن، کلمه "متوفیک "را در آیه شریفه به "میراندن"معنا کرده اند، هر چند که بیشتر آنان، ترجمه ای را ارائه کرده اند که با زنده بودن عیسی ( علیه السلام ) منافاتی ندارد، از جمله: " [یاد کنید] هنگامى که خدا فرمود: اى عیسى! من تو را [از روى زمین و از میان مردم‏] بر مى‏گیرم، و به سوى خود بالا مى‏برم، و از بودن در میان اجتماع آلوده کافران پاک مى‏کنم‏".[1]

باید دانست که "توفی" از ماده "وفی" بوده و در معانی متعددی از آن استفاده می شود، از جمله "مردن"، "گرفتن"، "تکمیل کردن"و...[2]. در این راستا، عمل به عهد و پیمان را نیز وفا می گویند که به معنای تکمیل کردن و انجام دادن آن است و از این رو اگر کسی طلبش را از دیگری به طور کامل بگیرد در زبان عرب می گویند: "توفی دینه".

مجمع البحرین که یکی از کتب لغوی است، در توضیح این آیه آورده است: "أی مستوف أجلک، و معناه إنی عاصمک من أن تصلبک الکفار و مؤخرک إلى أجل أکتبه لک و ممیتک حتف أنفک لا قتلا بأیدیهم و رافعک إلى سمائی". یعنی (ای عیسی) من اجل تو را استیفاء می کنم و معنایش آن است که تو را از گزند کافران حفظ می کنم، تا نتوانند تو را به صلیب بیاویزند و مرگ تو را تا اجل طبیعی که برایت نوشته شده است به تأخیر می اندازم.[3]

بنابراین، واژه "توفی"، گرچه می تواند به معنای مرگ هم باشد چنان که در بعضی از آیات نیز به همین معنا آمده است،[4] اما لزوماً به این معنا نیست، بلکه آیاتی وجود دارند که معنای دیگری را از این واژه ارائه می کنند، از جمله، این آیه: "وَ هُوَ الَّذی یَتَوَفَّاکُمْ بِاللَّیْلِ وَ یَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فیهِ لِیُقْضى‏ أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُون"؛‏[5] او کسى است که شبانگاهان روح شما را به وقت خواب مى‏گیرد، و آنچه را در روز [از نیکى و بدى‏] به دست مى‏آورید مى‏داند سپس شما را در روز [با برگرداندن روح به جسمتان از خواب‏] بر مى‏انگیزد تا اجل مُعّین سر آید ... .

مطمئناً، عبارت "یتوفاکم" در این آیه به معنای مرگ نبوده، بلکه به معنای خواب شبانگاهی است که در هر شبانه روز تکرار می شود! و قبض روح را به گونه ای دیگر، در خواب نیز می توان مشاهده کرد و بر همین اساس، نباید آیه موجود در پرسش را نشانی قطعی از مرگ عیسی ( علیه السلام ) تلقی کرد. اما در مورد این که سرانجام عیسی ( علیه السلام ) چه بوده، نکاتی قابل مطالعه است:

1. مسیحیان معتقدند که ایشان به دار آویخته شده و به دست دشمنانش کشته شده، اما قرآن صراحتاً این نوع از مرگ ایشان را منتفی دانسته است: "وَ ما قَتَلُوهُ وَ ما صَلَبُوهُ وَ لکِنْ شُبِّهَ لَهُمْ ....وَ ما قَتَلُوهُ یَقینا".[6]

2. قرآن هر چند کشته شدن عیسی ( علیه السلام ) را انکار کرده است، اما هیچ آیه ای در آن نمی یابیم که به صراحت اعلام نماید که ایشان به گونه دیگر نیز وفات نیافته و اکنون زنده است.

3. آیاتی چون آیه 55 آل عمران (موجود در پرسش) و نیز آیه 117 سوره مائده وجود دارند که اگرچه نمی توان از آنها به صورت قطعی، مرگ این پیامبر بزرگ را استنباط کرد، اما نشانگر آن هستند که ارتباط کنونی ایشان با جهان مادی، متفاوت از ارتباطشان در زمان حضور مستقیم در میان پیروانشان است.

4. روایات فراوانی در کتاب های معتبر شیعیان و اهل سنت وجود دارد که زنده بودن عیسی ( علیه السلام ) را اعلام می کند و ما حتی اگر نتوانیم آیه صریحی از قرآن در این مورد بیابیم، می توانیم با استفاده از این روایات، به حیات ایشان پی ببریم. به دو مورد از این روایات توجه فرمایید:

1-4. قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ) للیهود: "أن عیسى لم یمت و أنه راجع إلیکم قبل یوم القیامة"؛[7] پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم )، خطاب به یهودیان فرمودند که عیسی نمرده و قبل از روز قیامت به میان شما بازخواهد گشت.

2-4. قال رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ): "... و من ذریتی المهدی إذا خرج نزل عیسى ابن مریم لنصرته فقدمه و صلى خلفه"؛‏[8] پیامبر فرمودند: و مهدی از دودمان من است که هر گاه ظهور کند، عیسی بن مریم برای یاری او حاضر شده و در پی او نماز خواهد گزارد.

5. حتی اگر بر خلاف روایات موجود و نیز با نادیده گرفتن معانی دیگر "توفی"، معتقد باشیم که بر اساس آیات اشاره شده، مرگ ایشان حتمی است، باز هم این موضوع، منافاتی با زنده بودنشان در زمان حاضر ندارد؛ چراکه بر اساس آیاتی از قرآن، شخصی وجود داشت که صد سال بعد از مرگش زنده شد.[9] بنابر این ممکن است که این اتفاق برای عیسی ( علیه السلام ) نیز تکرار شده باشد.

[1] آل عمران، 54، ترجمه انصاریان.

[2] ابن منظور، لسان العرب، ج 15،ص 398 و 399، چاپ اول، نشر ادب، حوزه، قم، 1405.

[3] مجمع البحرین، ج‏1، ص 444،اده "وفی"، کتابفروشی مرتضوی، تهران، 1375 ش.

[4] نساء، 97؛ محمد، 27؛ یونس، 46؛ سجده، 11.

[5] انعام، 60.

[6] نساء، 157.

[7] ابن ابی حاتم، تفسیر القرآن العظیم، ج 4، ص 1110، ح 6232، مکتبة نزار الصطفی الباز، عربستان سعودی، 1419 هـ ق.

[8] شیخ صدوق، الامالی، ج 1، ص 218، انتشارات کتابخانه اسلامیه، تهران، 1362 هـ ش.

[9] بقره، 259؛ " فَأَماتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عامٍ ثُمَّ بَعَثَه‏".

آیات مرتبط

سوره آل عمران (55) : إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَىٰ إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا وَجَاعِلُ الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ فَوْقَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلَىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ ۖ ثُمَّ إِلَيَّ مَرْجِعُكُمْ فَأَحْكُمُ بَيْنَكُمْ فِيمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ

T