اگر خلافت به دست حضرت امیر ( علیه السلام ) می افتاد چه می شد؟

شیعه نیوز:

پرسش
اگر خلافت به دست حضرت امیر می افتاد چه می شد؟
پاسخ اجمالی

یقیناً مهم ترین دغدغه ایشان، ادامه راه پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و روشن نگاه داشتن مسیر هدایت و اسلام راستین بود، تا انسان ها در پرتو آن، به سعادت دنیا و آخرت دست یابند. از این راه روشن در تعبیر رسول گرامی اسلام ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و خود ایشان با عنوان "المحجة البیضاء" یاد شده و حتی افرادی که به نوعی در دور ماندن ایشان از خلافت نقش داشته اند نیز این واقعیت را انکار نمی نمودند.
پاسخ تفصیلی

افراد صالح و پرهیزگاری که هدفی جز اطاعت از خداوند و جلب رضایت او ندارند، مصداقی از این عبارت قرآنی هستند که بیان می دارد: "مان کسانى که هر گاه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را برپا مى‏دارند، و زکات مى‏دهند، و امر به معروف و نهى از منکر مى‏کنند، و پایان همه کارها از آن خداست".[1]

برای روشن شدن پاسخ سؤال را این گونه نیز می توان مطرح نمود که، اگر رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم )، سی سال دیگر بر عمر مبارکشان افزوده می شد، چه اتفاقی برای جهان اسلام رخ می داد؟!

چون وقتی پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) تصریح می فرمایند که علی ( علیه السلام ) برای او همانند هارون ( علیه السلام ) برای موسی ( علیه السلام ) است،[2] و وقتی که بر اساس کلمه "انفسنا" در آیه مباهله،[3] که به اجماع مسلمانان، تنها علی ( علیه السلام ) و فاطمه ( سلام الله علیها ) و دو فرزندشان، به همراه پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) بودند؛[4] علی ( علیه السلام ) به تصریح قرآن کریم، نفس پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) قلمداد گردیده است. این موضوع، کراراً توسط خود پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نیز با تعابیر مختلف بیان شده است. از جمله این که: "تو از من هستی و من از تو هستم"[5] و ...؛ بنابراین و با این بیان دیگر نمی توان انتظار داشت که مسیر زندگانی سی ساله امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) بعد از رحلت رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم )، جز همان مسیر روشن و واضحی باشد که توسط پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ترسیم شده است، چه امام علی ( علیه السلام ) بر مسند خلافت باشد و یا در گوشه عزلت.

به همین دلیل، پاسخ مختصر این پرسش، آن است که اگر علی ( علیه السلام ) از ابتدا به خلافت می رسید، دقیقاً همان خط و مشی رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) را ادامه می داد؛ از جمله این که تلاش می نمود که مسیر هدایت را همواره واضح و روشن نگه دارد، تا کمکی برای طالبان رستگاری و سعادت باشد که زودتر به سر منزل مقصود برسند.

عبارتی با عنوان: "المحجة البیضاء" در کلام عرب وجود دارد که ترجمه فارسی آن "راه روشن" است. پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) خطاب به اصحابش چنین فرمودند: "اگر شما بعد از من، از علی ( علیه السلام ) اطاعت نمایید - و گمان نکنم که چنین کاری را انجام دهید!- قطعا او را هدایت شده و هدایت کننده ای خواهید یافت که شما را به "راه روشن" رهنمون خواهد گشت".[6] امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) نیز در آغاز خلافت ظاهریشان هنگامی که بیت المال را به صورت عادلانه تقسیم نموده و یکی از یارانشان، انتقادات برخی صحابه را در این مورد به اطلاع ایشان رساندند، چنین فرمودند: "سوگند به خداوند، اگر عمرم کفاف داده و از مکر و حیله ها جان سالم به در برم، مردم را در "راه روشن و واضح" قرار خواهم داد.[7] همچنین ایشان در تحلیلی نسبت به این که چرا اعضای شورای شش نفره، بعد از مرگ خلیفه دوم، ایشان را به خلافت برنگزیدند، می فرماید: "نگامی که نزد من جز کتاب خدا و "راه روشن" و وصیت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم )، چیز دیگری نیافتند (تا بتوانند از آن بهره برداری شخصی نمایند)، خلافت را از من برداشته و به شخص دیگری واگذار نمودند".[8] جالب است بدانید، این موضوع که اگر علی ( علیه السلام ) خلافت را به دست بگیرد، مردم را به "راه روشن" هدایت خواهد نمود، مورد تأیید خلفای پیشین که به نحوی در دور نگه داشتن ایشان از خلافت سهیم بودند؛ نیز قرار داشت و آنان هم این واقعیت را انکار نمی نمودند! عمر بن خطاب در سخنانی خصوصی با ابن عباس، چنین بیان داشت که اگر بعد از او، علی ( علیه السلام ) خلافت را به دست گیرد، مردم را در "راه روشن" قرار خواهد داد".[9]

همچنین، خلیفه دوم، زمانی که در صدد تعیین کاندیداهایی برای شورای تعیین خلیفه بعدی بود، با این که هر کدام از اعضای شورای انتصابی را به نقیصه ای متهم نموده و مولا علی ( علیه السلام ) را به شوخ طبعی منتسب نمود!، اما خطاب به امیرالمؤمنین ( علیه السلام ) گفت که سوگند به خدا اگر ایمان تو را با ایمان تمام مردم زمین بسنجند، ایمان تو برتری خواهد داشت! امام ( علیه السلام ) بعد از شنیدن این سخنان، مجلس را ترک نمود. بعد از رفتن امام، عمر بن خطاب، خطاب به دیگر حاضران گفت که من شخصی را می شناسم که اگر اختیار خود را به دست او بسپارید، شما را به "راه روشن" هدایت خواهد نمود! حاضران گفتند: او کیست؟! گفت: همان شخصی که اکنون از مجلس ما خارج شد...![10]

بنابر دلایل و روایات فوق، درمی یابیم که در صورت تحویل خلافت به مولا علی ( علیه السلام )، مهم ترین کاری که به دست ایشان انجام می شد، روشن نگاه داشتن مسیر هدایت برای بشر بود، تا هیچ فردی، عذر و بهانه برای انحراف نداشته باشد. در این رابطه، ایشان بیان فرمودند که اگر زمینه های لازم برایم مهیا شود، پیروان تورات و انجیل و زبور و قرآن را، هر کدام با استفاده از کتاب آسمانی خودشان، به راه حق خواهم کشاند.[11] او برای حکومت و خلافت، ارزشی ذاتی در نظر نمی گرفت، و تنها هنگامی آن را مفید می دانست که بتواند حقی را برپا نموده و یا باطلی را از بین ببرد. در غیر این صورت، خلافت برای او به اندازه کفش وصله زده اش[12]و یا حتی عطسه بزی[13] نیز اهمیت نداشت! او این موضوع را همواره به کارگزارانش نیز توصیه می نمود، تا پست و مقام خود را همانند طعمه ای ندانند (که چون گرگان به دنبالش بوده و از آن دست برندارند)، بلکه همانند امانتی الاهی با آن رفتار نمایند.[14] برای او مهم نبود که در مدت خلافت، چه سرزمین هایی را به قلمرو خود اضافه نماید، بلکه به دنبال آن بود که با روشن نگاه داشتن راه، قلب های مردم را متوجه خدا و معاد نماید. این را از گفتار و کردار او در اندک مدت خلافتشان می توان به خوبی دریافت؛ زیرا اگر چه با جنگ ها و مشکلات بسیاری روبرو بودند، اما مانع آن شدند که انحرافات فکری و عملی، اسلام راستین را تحت الشعاع خود قرار دهد. جالب آن است که مهم ترین مناطقی که در زمان خلفای پیش از او به قلمرو اسلامی افزوده شد، ایران و عراق و شام و مصر بود که اکنون اکثریت آن یا شیعه و یا دوستدار علی و آل او هستند؛ یعنی علی ( علیه السلام ) بدون این که در تصرف این مناطق، نقش مستقیم داشته باشد، خداوند، قلب های مردم را به سوی او جلب نمود، تا مصداقی از این آیه شریفه باشد که خداوند محبت افراد مؤمن و نیکوکار را در دل مردم می اندازد.[15]

شاید بهترین پاسخ برای این جواب بیاناتی باشد که حضرت فاطمه ( سلام الله علیها ) در مسجد ایراد فرمودند که در ضمن بیاناتشان فرمودند: چه چیزى سبب گردید تا از على ( علیه السلام ) عیبجویى کنند؟ از او (علی) عیبجویی کردند؛ زیرا شمشیرش، خویش و بیگانه، شجاع و ترسو نمى‏شناخت. دریافتند که او به مرگ توجهى ندارد. دیدند که او چگونه بر آنها مى‏تازد و آنان را به وادى فنا مى‏افکند. و برخى را براى عقوبت و سرمشق دیگران باقى مى‏گذارد. به کتاب خدا مسلط و دانا، و خشم او در راه خوشنودى خداوند بود. به خداوند سوگند اگر از طریق آشکار و نمایان حق منحرف شده از قبول دلایل و حجت هاى روشن و مبیّن، امتناع مى‏نمودند، آنان را به راه مستقیم، هادى و رهنمون مى‏شد و از انحراف و اعوجاج آنان جلوگیرى مى‏نمود. به خداوند سوگند، اگر مردانتان در خارج نشدن زمام امور، از دستان على پاى مى‏فشردند و تدبیر کار را آن چنان که پیامبر بدو سپرده بود، تحویل او مى‏دادند على آن را به سهولت راه مى‏برد و این شتر را به سلامت به مقصد مى‏رساند، آن گونه که حرکت این شتر رنج آور نمى‏شد. على آنان را به آبشخورى صاف و مملو و وسیع هدایت مى‏کرد که آب از اطرافش سرازیر مى‏شد و هرگز رنگ کدورت به خود نمى‏گرفت. او آنان را از این آبشخور سیراب به در مى‏آورد.

على خیر و نیکى را در نهان و آشکار براى آنان خوش مى‏دارد. او اگر بر مسند مى‏نشست هرگز بهره‏اى فراوان از بیت المال را به خود اختصاص نمى‏داد و از فزونى و ثروت دنیا جز به مقدار نیاز برداشت نمى‏کرد، به مقدار آبى که تشنگى را فرو نشاند و خوراکى که گرسنگى را برطرف نماید. (در آن هنگام) مرد پارسا، از تشنه حطام دنیا باز شناخته مى‏شد و راستگو از دروغگو متمایز مى‏گشت، در این صورت ابواب برکات آسمانى و زمین بر آنان گشوده‏ مى‏شد. و خداوند به زودى آنان را به سبب اعمال و کردارشان مؤاخذه خواهد کرد[16]

در نهایت، از آن جا که ممکن است پرسشتان ناشی از شبهه ای باشد که توسط دشمنان امیر المؤمنین ( علیه السلام ) مطرح می شود مبنی بر این که تمام پیروزی های مسلمانان را در دوره های قبل از ایشان دانسته و دوره آن امام را آغازگر مشکلات و جنگ داخلی بین مسلمانان وانمود می نمایند، باید بگوییم:

1. جنگ داخلی، از درگیری گروهی از مسلمانان با خلیفه سوم که در نهایت به کشته شدن ایشان انجامید، آغاز شد که سرچشمه تمام درگیری های زمان مولا علی ( علیه السلام ) نیز گردید!

1. اگر امیر المؤمنین ( علیه السلام ) نیز به جای سرکوبی ناکثین و قاسطین و مارقین، به صلح و سازش و امتیاز دادن با آنان پرداخته و به توسعه ظاهری قلمرو خلافت اسلامی می اندیشید، مطمئن باشید که اکنون دیگر خبری از اسلام واقعی نبوده و اسلام تنها به عنوان وسیله ای پوششی برای خواسته های دنیاخواهان تبدیل می شد.

[1] حج، 41، "الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُور".

[2] صحیح بخاری، ج 4، ص 208، دار الفکر، بیروت، 1401 ق.

[3] آل عمران، 61، "فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبینَ".

[4] صحیح مسلم، ج 7، ص 121 – 120، دار الفکر، بیروت.

[5] صحیح بخاری، ج 4، ص 207.

[6] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 35، ص 398، به نقل از حافظ ابو نعیم، یکی از مؤلفان بنام اهل سنت، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ق.

[7] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج 7، ص 37، کتابخانه آیت الله مرعشی، قم، 1404 ق.

[8] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 31، ص 347.

[9] همان، ص 417.

[10] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج 12، ص 260 – 259 .

[11] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 26، ص 182، ح 8 (ده ها روایت با مضامین مشابه در کتاب های مختلف دیگر نیز وجود دارد).

[12] نهج البلاغة، ص 76، خطبه 33، انتشارات دار الهجرة، قم.

[13] همان، ص 49، خطبه 3.

[14] همان، ص 366، نامه 5.

[15] مریم، 96، "ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا".

[16] بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏43، ص: 159 ؛ زندگانى حضرت زهرا علیها لسلام(روحانى)، ص: 581 و 582.

T