شیعه نیوز:
پرسش
در برخی سایت‌ها چهارم شوّال در تقویم به عنوان سال‌روز آغاز غیبت کبرا مشخص گردیده است؛ این تاریخ بر چه اساس مشخص شده است؟ مگر نه آن است که در نامه آخر امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) به آخرین نایبش که شش روز قبل از فوت او بوده روز فوت این نایب چهارم، آغاز غیبت کبرا اعلام شده و می‌دانیم فوت آخرین نایب در نیمه شعبان سال 329 قمری بوده است؛ پس این تاریخ چهارم شوّال از کجا آمده است؟ همچنین 10شوّال نیز برای آغاز غیبت صغرا مشخص گردیده که چرایی تعیین آن نیز نامشخص است. لطفاً در این‌باره توضیح دهید.
پاسخ اجمالی
غیبت امام دوازدهم حضرت مهدى( عجه الله تعالی فرجهم الشریف )، از مهم‌ترین محورهایى بوده است که از آغاز غیبت کبرا تاکنون، بحث‌هاى گسترده کلامى پیرامون آن صورت گرفته، و برحسب نیازها و شرایط متفاوت در طى دوران‌هاى مختلف تاریخى، ابعاد گوناگونى یافته است.
امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) از آغاز امامت خود در سال 260 هـ.ق ارتباط خود با شیعیان را محدود به ارتباط از طریق نمایندگان خاص خود کرده بود.[1]
اکثر منابع شیعی سال وفات علی بن محمد سمری نایب چهارم را پانزدهم ماه شعبان سال 329[2] یا 328 ق[3] ثبت کرده‌اند.
یک هفته قبل از درگذشت او این توقیع از سوی امام مهدی( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) صادر شد:
«ای علی بن محمد سمری! خداوند به برادرانت در رابطه با شما اجر عنایت فرماید؛ زیرا شش روز دیگر وفات خواهی کرد. خودت را مهیّا کن و هیچ‌کس را به جانشینی برنگزین؛ زیرا اکنون غیبت دوم آغاز شده، و تا زمانی که خداوند اجازه فرماید، ظهوری رخ نخواهد داد، و ظهور پس از مدتی طولانی خواهد بود که افراد، سنگ‌دل شده و جهان از ظلم و جور پُر شده است. و در این مدت کسانی نزد شیعیانم آمده و مدعی دیدن من می‌شوند، ولی بدان هرکه قبل از قیام سفیانی و صیحه آسمانی ادعا کند که مرا دیده، دروغ‌گو و افترازننده است».[4]
شش روز پس از صدور این توقیع، شیعیان بر بستر مرگ سفیر چهارم گرد آمده و از او پرسیدند چه کسی جانشینی‌اش را عهده‌دار خواهد شد. سمری پاسخ داد: «خداوند نقشه‌ای دارد که آن‌را به سرانجام خواهد رساند».[5]
پس از درگذشت سمری ارتباط شیعیان با امام از طریق نواب خاصه هم پایان یافت و غیبت وارد مرحله‌ای جدید شد. این دوره از غیبت در منابع متأخر، غیبت کبرا نامیده شده است. پس غیبت کبرا، از سال 329 هـ.ق آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.
بنابراین، هرچند در سال وفات سمری نایب چهارم امام زمان( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) اختلاف نظر اندکی وجود دارد، اما بنابر تحقیق و جستجو در منابع، پانزدهم ماه شعبان را همه بر آن اتفاق نظر دارند و کسی ماه شوّال را نگفته است.
علمای شیعه درباره زمان پایان غیبت صغری اختلاف نظر ندارند، ولی در این‌که غیبت صغرا از چه زمانی آغاز شده، مشهور آن است که این غیبت با تولد امام دوازدهم آغاز شده است:
شیخ مفید (م413ق) چنین نگاشته است: «غیبت کوتاه آن‌حضرت از زمان تولد ایشان شروع شده و تا زمانی که رابطه شیعیان با ایشان از طریق نمایندگان و واسطه‌ها نیز قطع می‌شود، ادامه می‌یابد. غیبت طولانی نیز از زمان پایان غیبت اول تا روزی که حضرتش قیام خود را با شمشیر آغاز کند، به درازا خواهد کشید».[6]
طبرسی (م548 ه.ق) نیز مدّت غیبت صغرا را هفتاد و چهار سال ثبت کرده است[7] که بر اساس آن، سال تولد حضرتش، آغاز غیبت صغرا نیز خواهد بود.
البته برخی متأخران، معتقدند که ابتدای غیبت صغرا، سال 260 ق(سال شهادت امام عسکری ع) می‌باشد[8] که بدین ترتیب، مدّت غیبت صغرا نزدیک به 69 سال خواهد بود.
[1]. ابن عبد الوهاب، حسین، عیون المعجزات، ص 143، قم، مکتبة الداورى، بی‌تا؛ حر عاملى، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج 5، ص 58، بیروت، اعلمى، چاپ اوّل، 1425ق.
[2]. برای نمونه؛ ر.ک: ابن طاووس، على بن موسى، کشف المحجة لثمرة المهجة، ص 220، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم، 1375ش؛ حلى، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال، نجف اشرف، دار الذخائر، چاپ دوم، 1411ق؛ بحرانی، سید هاشم، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج على البشر، ج 8، ص 9، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اوّل، 1413ق؛ مجلسى، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج 4، ص 53، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.
[3]. شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 503، تهران، اسلامیة، چاپ دوم، 1395ق؛ طبرسى، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى، ص 445، تهران، درالکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1390ق.
[4]. کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 516؛ اربلى، على بن عیسى، کشف الغمه، ج 2، ص 530، تبریز، بنى هاشمى، چاپ اول، 1381ق.
[5]. کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 433 ؛ طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة للحجة، ص 393، قم، دار المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1411ق.
[6]. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج 2، ص 340، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[7]. إعلام الورى بأعلام الهدى، ص 444.
[8]. صدر، سید محمّد، تاریخ الغیبة، ج 1، ص341، بیروت، دار التعارف، 1412ق.
T