مراد از مفهوم صلات که در قرآن کریم فراوان آمده است، چیست؟

شیعه نیوز:
پرسش
مراد از مفهوم صلات که در قرآن کریم فراوان آمده است، چیست؟ صلات مؤمنان چگونه باید باشد و صلات خدا و ملائکه به چه معنا است؟
پاسخ اجمالی

کلمه صلات در معانی متعددی از جمله؛ عبادت خاصه مسلمانان، عبادت گاه و دعا استعمال شده است. دلیل این تعدد، وضعی بوده که از خداوند یا مسلمان برای واژه صلات واقع شده است.

با توجه به آیات مندرج در قرآن، اگر صلات و صلوات در مورد خداوند متعال به کار رود به معنای فرستادن رحمت است، نه به معنای نماز خواندن و نه به معنای دعا کردن پروردگار برای شخصی که مورد خطاب او قرار گرفته است و اگر در مورد فرشتگان و مؤمنان به کار رود به معنای طلب رحمت و دعا است.

پاسخ تفصیلی

در قرآن کریم از صلات و مشتقات آن بسیار استفاده شده و هر یک در معنایی به کار رفته است. این معانی عبارت اند از:

1. عبادت خاصه مسلمانان: این معنا از صلات که بعد از ظهور اسلام برای این لفظ مورد استفاده قرار گرفت، اکثر استعمالات صلات در قرآن را تشکیل می دهد؛ مانند:

- "الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ".[1]

- "وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ".[2]

- "وَ إِذا نادَیْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ اتَّخَذُوها هُزُواً وَ لَعِباً ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ".[3]

2. عبادت گاه: در آیه 40 از سوره حج خداوند از کلمه صلات در معنای عبادت گاه استفاده کرده است: "الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیراً وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزیزٌ".[4]

3. دعا: در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که می توان از آنها به روشنی دریافت که ریشه صلات به معنای دعا است.

- "خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِنَّ صَلاتَکَ سَکَنٌ لَهُمْ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ".[5]

- "ُوَ الَّذِی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً".[6]

- "إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً".[7]

این معنا در واقع همان توجّه و انعطاف است، که با اختلاف نسبت متعلق آن، متفاوت می شود. لذا گفته‏اند: معنای صلات خدا رحمت، ملائکه استغفار و مردم دعا است.[8]

با توجه به آیات سابق روشن می شود صلات و صلوات اگر برای خداوند متعال به کار رود به معنای فرستادن رحمت است، نه به معنای نماز خواندن و نه به معنای دعا کردن پروردگار برای شخصی که مورد خطاب او قرار گرفته است، اما هر گاه به فرشتگان و مؤمنان منسوب گردد، به معنای طلب رحمت و دعا است.

4. گفتنی است معانی دیگری نیز برای این واژه ذکر شده است که به بحث ما مربوط نیست. [9]

در پایان تذکر این نکته مناسب به نظر می رسد که کلمه صلات در اصل لغت به معناى دعا بوده و شارع مقدس آن را در مصداق خاصى از دعا یعنى در نماز استعمال کرد. این استعمال آن قدر شایع شد که هر جا کلمه صلات شنیده مى‏شد معناى نماز به ذهن مى‏رسید، نه معناى دعا، در حالی که همین معنای دعا همچنان برای صلات کاربرد داشت، لذا کلمه صلات در اکثر موارد در همین عبادت مسلمانان استفاده می شود و ریشه آن از نظر لغوی در معنای دعا مورد استفاده است.

[1] البقرة، 3، "(پرهیزکاران) آنها هستند که به غیب (آنچه از حس پوشیده و پنهان است) ایمان مى‏آورند، و نماز را بر پا مى‏دارند و از تمام نعمتها و مواهبى که به آنها روزى داده‏ایم انفاق مى‏کنند".

[2] بقره، 41، و نماز را بپا دارید و زکات را ادا کنید، و همراه رکوع کنندگان رکوع نمائید (و نماز را با جماعت بگذارید).

[3] مائده، 58، "آنها هنگامى که (اذان مى‏گوئید و مردم را) به نماز مى‏خوانید آن را به مسخره و بازى مى‏گیرند، این بخاطر آن است که آنها جمعى هستند که درک نمى‏کنند".

[4] حج، 40، "اگر خداوند به وسیله بعضى از بندگان خود، بعض دیگر را دفع نکند، صومعه‏ها و کلیساها و معابد یهود و مساجد مسلمین ویران مى‏گرد".

[5] توبه،103، "از اموال آنها صدقه‏اى (زکات) بگیر تا به وسیله آن آنها را پاک سازى و پرورش دهى، و به آنها (هنگام گرفتن زکات) دعا کن که دعاى تو مایه آرامش آنها است و خداوند شنوا و دانا است".

[6] احزاب، 43، "او کسى است که بر شما درود و رحمت مى‏فرستد و فرشتگان او (نیز براى شما تقاضاى رحمت مى‏کنند) تا شما را از ظلمات (جهل و شرک و گناه) به سوى نور (ایمان و علم و تقوى) رهنمون گردد، او نسبت به مؤمنان مهربان است".

[7] احزاب، 56، "خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود مى‏فرستند، اى کسانى که ایمان آورده‏اید بر او درود فرستید و سلام گوئید و تسلیم فرمانش باشید".

[8] المیزان ذیل آیه 43 سوره احزاب.

[9] نک، قاموس قرآن، ج ‏4، ص147 – 150.

T