تناقض آیات قرآن، پیرامون حکم زنا را چگونه جواب می‌دهید؟

شیعه نیوز:

پرسش

در مورد حکم زنا در قرآن آمده: 100 ضربه شلاق (زن و مرد) (سوره 24 آیه 2)، آن قدر آنها را در خانه نگاه دارید تا بمیرند (برای زنان) (سوره 4 آیه 15). اگر توبه کردند و اصلاح یافتند آنها را رها کنید (در مورد مرد) (سوره 4 آیه 16). (سوره 24 آیه 2) با دو آیه بعدی در تناقض است و مجازات برای زنان و مردان در (سوره 4 آیه 15-16) متفاوت است در حالی که در سوره 24 آیه 2 برای هر دو یکسان است. بالاخره مجازات زناکار چیست؟

پاسخ اجمالی

در مورد حکم زنا آیات مختلفی در قرآن ذکر شده است، آیات 15 و 16 سوره نساء با حکم موجود در آیه 2 سوره نور، در ظاهر اختلاف دارند. در مورد چگونگی سازگاری این آیات اقوالی وجود دارد که دو مورد را در اینجا ذکر می‌کنیم:

1. قول مشهور در مورد این آیات آن است که آیات 15 و 16 نساء توسط آیه 2 سوره نور نسخ شده‌اند و از اواخر عمر پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به همین حکم سوره نور عمل می‌شده است. برخی از روایات نیز بر اثبات این نسخ دلالت دارند.
2. برخی از مفسران معتقدند آیه 15 سوره نساء هرگز نسخ نشده است؛ زیرا نسخ در مورد احکامى است که از آغاز به صورت مطلق گفته شود، نه به صورت موقت و محدود، در حالى که آیات سوره نساء موقت بیان شده‌اند.

پاسخ تفصیلی

درباره حکم زنا، آیاتی در قرآن وجود دارد:

1. «الزَّانِیَةُ وَ الزَّانىِ فَاجْلِدُواْ کلُ‏َّ وَاحِدٍ مِّنهْمَا مِاْئَةَ جَلْدَةٍ...»؛[1] در این آیه تصریح به زن و مرد زنا کار شده است و قطعاً حکم هر دو طرف را شامل می‌شود. همچنین از ظاهر آیه به دست می‌آید که این حکم، هم زنای محصنه و هم زنای غیر محصنه را شامل می‌شود.
2. «وَ اللَّاتىِ یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَائکُمْ فَاسْتَشهْدُواْ عَلَیْهِنَّ أَرْبَعَةً مِّنکُمْ فَإِن شهَدُواْ فَأَمْسِکُوهُنَّ فىِ الْبُیُوتِ حَتىَ‏ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یجَعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا».[2]

از قید «اللَّاتىِ» به دست می‌آید که این حکم مخصوص زنان است. کلمه «الْفَاحِشَةَ» نیز بر موارد بسیاری از گناهان صدق می‌کند، اما با توجه به قید «مِن نِّسَائکُمْ» همه موارد از دلالت آن خارج می‌شوند جز زنا و عمل سحق، که البته بیشتر مفسران این کلمه در این آیه را دلالت کننده بر زنا می‌دانند.[3] در این آیه دو حکم برای زناکار بیان شده است:

الف. «فَأَمْسِکُوهُنَّ فىِ الْبُیُوتِ حَتىَ‏ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ» که دلالت بر حبس ابد دارد. البته این حبس باید در خانه باشد.

ب. «حَتَّی یجَعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا» از این تعبیر استفاده مى‏شود که این حکم، یک حکم موقت بوده، و از همان آغاز اعلام شده است که در آینده (پس از آماده شدن محیط و افکار) حکم جدیدى در باره آنها نازل خواهد شد، و در آن موقع زنانى که مشمول این قانون شده‏اند، و هنوز در قید حیات هستند، طبعاً از زندان آزاد خواهند شد، و مجازات دیگرى نیز در مورد آنها عملى نخواهد گردید، آزادى آنها از زندان بخاطر الغاى حکم سابق است، و اما عدم اجراى مجازات جدید در باره آنها بخاطر این است که قانون مجازات شامل مواردى که قبل از آمدن قانون انجام یافته نمى‏گردد، و به این ترتیب قانون آینده هرچه باشد راهى براى نجات این زندانیان است، ولى البته این قانون جدید شامل حال تمام کسانى که در آینده مرتکب مى‏شوند خواهد بود.[4]

3. «وَ اللَّذَانِ یَأْتِیَانِهَا مِنکُمْ فَآذُوهُمَا فَإِن تَابَا وَ أَصْلَحَا فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمَا إِنَّ اللَّهَ کَانَ تَوَّابًا رَّحِیمًا».[5]

برخی از مفسران این آیه را متمم آیه قبل می‌دانند.[6] برخی آیه قبل را در مورد زنای محصنه و این آیه را در مورد زنای غیر محصنه می‌دانند.[7]  همچنین مفسران در مورد مصداق برای «فَآذُوهُمَا» و نوع اذیت، مواردی را ذکر کرده‌اند: برخی توبیخ زبانی را مصداق مورد نظر آیه می‌دانند.[8] برخی توبیخ زبانی به همراه تنبیه بدنی را ذکر کرده‌اند.[9]

اما در مورد چگونگی سازگاری این آیات اقوالی وجود دارد که دو مورد را در اینجا ذکر می‌کنیم:

1. قول مشهور در مورد این آیات این است که آیات 15 و 16 نساء توسط آیه 2 سوره نور نسخ شده‌اند و از اواخر عمر پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) به همین حکم سوره نور عمل می‌شده است. بنابر این، قسمت «یجَعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا»[10] بر نسخ شدن این حکم در آینده دلالت دارد.[11] همچنین برخی از روایات نیز بر اثبات این نسخ دلالت دارند[12] که البته سند محکمی برای آنان ذکر نشده است.
2. نظریه دیگری نیز در اینجا وجود دارد که آیه 15 سوره نساء هرگز نسخ نشده است؛ زیرا نسخ در مورد احکامى است که از آغاز به صورت مطلق گفته شود، نه به صورت موقت و محدود، در حالى‌که آیه فوق حکم «حبس در خانه» را به عنوان یک حکم محدود و موقت ذکر کرده است و به همین جهت گفته: «حَتّی یجَعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِیلًا » و این تعبیر اشاره به موقت بودن این حکم دارد، نه این‌که بگوید نسخی در آینده خواهد آمد که این بیان با اصل معنای نسخ منافات دارد؛ لذا اگر مشاهده مى‏کنیم که در پاره‏اى از روایات تصریح شده، که آیه فوق به وسیله احکامى دیگر، نسخ گردیده است، منظور از آن، نسخ اصطلاحى نیست، زیرا نسخ در زبان روایات به هر گونه تقیید و تخصیص حکم گفته مى‏شود.[13]

در انتها باید متذکر شویم که آیه 2 سوره نور نیز تمام حکم در مسئله زنا را نگفته، بلکه تنها قسمتی از آن‌را بیان کرده است؛ زیرا در فقه اسلامی برای زن زناکار در زنای محصنه حکم سنگسار نیز وجود دارد که نشانگر آن است حکم این آیه تنها حکم موجود در مورد زن زناکار محصنه نیست.

[1]. نور، 2: «زن و مرد زناکار را (به هر یک از آنان) یکصد تازیانه بزنید،...».

[2]. نساء، 15: «و از زنان شما [امتِ اسلام‏] کسانى که مرتکب زنا می‌شوند،...».

[3]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 4، ص 234، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛ ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 1، ص 487، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق.

[4]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 3، ص 307، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.

[5]. نساء، 16: «و از شما [مسلمانان‏] آن مرد و زنى که مرتکب آن [کار زشت‏] می‏شوند [در صورتى که بدون همسر باشند] آنان را [با اجراى حدود خدا] بیازارید و اگر توبه کنند و [مفاسد خود را] اصلاح نمایند از آنان دست بردارید زیرا خدا همواره بسیار توبه‏پذیر و مهربان است».

[6]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏4، ص 234.

[7]. تفسیر نمونه، ج ‏3، ص 308 – 309.

[8]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 9، ص 532، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج 1، ص 243، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، 1377ش.

[9]. شاذلی، سید بن قطب بن ابراهیم، فی ظلال القرآن، ج 1، ص 600، دارالشروق، بیروت، قاهره، چاپ هفدهم، 1412ق.

[10]. نساء، 15.

[11]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق: موسوی جزایری، سید طیب، ج 1، ص 133، دار الکتاب، قم، چاپ چهارم، 1367ش؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: شمس الدین، محمد حسین، ج 2، ص 204، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، بیروت، چاپ اول، 1419ق.

[12]. عیاشى، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، ج 1، ص 227، چاپخانه علمیه، تهران، 1380 ق.

[13]. تفسیر نمونه، ج ‏3، ص 308.

آیات مرتبط

    سوره النساء (15) : وَاللَّاتِي يَأْتِينَ الْفَاحِشَةَ مِنْ نِسَائِكُمْ فَاسْتَشْهِدُوا عَلَيْهِنَّ أَرْبَعَةً مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ شَهِدُوا فَأَمْسِكُوهُنَّ فِي الْبُيُوتِ حَتَّىٰ يَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ يَجْعَلَ اللَّهُ لَهُنَّ سَبِيلًا

    سوره النساء (16) : وَاللَّذَانِ يَأْتِيَانِهَا مِنْكُمْ فَآذُوهُمَا ۖ فَإِنْ تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُوا عَنْهُمَا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ تَوَّابًا رَحِيمًا

    سوره النور (2) : الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ ۖ وَلَا تَأْخُذْكُمْ بِهِمَا رَأْفَةٌ فِي دِينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۖ وَلْيَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ

T