پرسش
با سلام. در حدیث: «أعدى عدوّک زوجتک الّتی تضاجعک و ما ملکت یمینک»؛ خطرناک‌ترین دشمن تو همسر تو است که با تو همخواب و مملوک تو است.(نهج الفصاحه 392) آیا منظور پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) تمام زنان است؟! یا در مورد گروه خاصی از آنها است؟
پاسخ اجمالی
روایت مورد اشاره در پرسش، در منابع معتبر اولیه شیعی وجود ندارد، بلکه به غیر از نهج الفصاحه - که از منابع متأخر بوده و در موارد بسیاری از منابع اهل سنت نقل می‌کند- کتابهایی چون ریاض السالکین[1] - که آن هم از تألیفات نسبتاً متأخر است – به نقل این روایت پرداخته‌اند: «قال صلّى اللّه علیه و آله: لیس عدوّک الذی إن قتلته آجرک اللّه فی قتله، و إن قتلک أدخلک الجنّة، و لکنّ أعدى عدوّک نفسک التی بین جنبیک و امرأتک التی تضاجعک و أولادک الذین من صلبک».
دشمنت آن فردی نیست که اگر او را بکشی خدا در کشتن او به تو پاداش خواهد داد، بلکه بدترین دشمنان تو، نفس خودت است که در اندرونت جای دارد، همسرت است که با او همبستر می‌شوی و فرزندانی که از نسل تو هستند!
با این وجود و حتی اگر در سند روایت خدشه کنیم، اما محتوای آن قابل پذیرش بوده و با آیات قرآن نیز منطبق است؛ چرا که اولاً: موضوع دشمنی تنها به همسران اختصاص ندارد، بلکه علاوه بر همسر، شامل خود انسان و فرزندانش هم شده و نشانگر آن است که همه اینها می‌توانند بالقوه بدترین دشمن انسان بوده و به او آسیب برسانند.
ثانیاً: این دشمنی ناظر به تمام همسران و فرزندان نبوده، بلکه تنها تعدادی از آنها می‌توانند چنین باشند.
ثالثاً: این روایت، در حقیقت تفسیری از این آیه است: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْواجِکُمْ وَ أَوْلادِکُمْ عَدُوًّا لَکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَ إِنْ تَعْفُوا وَ تَصْفَحُوا وَ تَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیم»؛[2] اى کسانى که ایمان آوردهاید! بعضى از همسران و فرزندانتان دشمنان شما هستند، از آنها بر حذر باشید و اگر عفو کنید و چشم بپوشید و ببخشید، (خدا شما را می‌بخشد) چرا که خداوند بخشنده و مهربان است.
واژه «ازواج» در این آیه می‌تواند شامل مطلق همسر یعنی هم مرد و هم زن شود. در این آیه، خداى متعال بعضى از فرزندان و همسران را دشمن مؤمنان شمرده است. البته این دشمنی مربوط به ایمان است؛ به دلیل آنکه آنها همسران و پدران خود را وادار می‌کنند دست از ایمان به خدا بردارند، و بعضی از اعمال نیکو؛ مانند جهاد، انفاق و... را انجام ندهند، و یا بعضى از گناهان کبیره را مرتکب شوند، و ممکن است مؤمنان به خاطر محبتى که به همسر و فرزندشان دارند، در مواردی که نباید از آنان اطاعت کنند؛ خواسته آنان را عملی کنند و به همین دلیل، آیه شریفه با آنکه توصیه به عفو و گذشت و چشمپوشی می‌کند، اما به این نکته نیز اشاره می‌کند که برخی از همسران و فرزندان می‌توانند در مسیر پیشرفت انسان به عنوان یک عامل بازدارنده و یک دشمن ارزیابی شوند.
بنابر این، آن گروه از زنان و فرزندانی دشمن انسان به شمار می‌روند که مانع رشد و تعالی دینی و معنوی شوهران و پدران خود شده، و آنان را از جهاد و تلاش مادی و معنوی در را خدا باز می‌دارند.
[1]. کبیر مدنی، سید علیخان، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، محقق، مصحح، حسینی امینی، محسن، ج 2، ص 392، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1409ق.
[2]. تغابن، 14.
آیات مرتبط
سوره الرعد (38) : وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلًا مِنْ قَبْلِكَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّيَّةً ۚ وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ ۗ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ
سوره النحل (72) : وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ ۚ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ
سوره الروم (21) : وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
سوره التغبن (14) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ ۚ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره التحريم (5) : عَسَىٰ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَكُنَّ أَنْ يُبْدِلَهُ أَزْوَاجًا خَيْرًا مِنْكُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَيِّبَاتٍ وَأَبْكَارًا
T