پرسش
منظور آیه 10 سوره‌ی جن چیست که می‌فرماید: «و انا لا ندری اشر ارید بمن فی الارض ام اراد بهم ربهم رشدا»؟! لطفاً توضیح دهید.
پاسخ اجمالی
بعد از بعثت پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم )، خداوند حفاظت و نگهبانى از عالم قدس را شدیدتر کرده و مأمورانى از نیروهاى غیبى و فرشتگان مقرر فرمود تا هر یک از افراد شیاطین و جن را که بخواهند با عالم بالا تماس بگیرند با استفاده از شهاب‌‌ها رانده و دفع کنند، تا دیگر آنان هیچ اطلاعی از وقایع آینده نداشته باشند.
شیاطین و جنیان که قبل از آن، دست‌رسی محدودی به آسمان‌ها داشته و از برخی اخبار غیر مهم آگاه می‌شدند، این ماجرا برایشان عجیب به نظر آمد.[1] سپس این ماجرا را به همنوعان خود اعلام نموده و از این‌که خداوند با این تصمیم خود چه مصلحتی را در نظر گرفته است، اظهار بی‌اطلاعی کردند:
«وَ أَنَّا لا نَدْرِی أَ شَرٌّ أُرِیدَ بِمَنْ فِی الْأَرْضِ أَمْ أَرادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَداً»؛[2] و ما نمی‌دانیم آیا براى کسانى که در روى زمیناند شرى خواسته شده، یا آن‌که پروردگارشان براى آنها هدایت و خیر خواسته است.
به عبارتی آنان نمی‌دانستند که آیا خداوند خیر و صلاحی در باره بشر در نظر گرفته که آنان را از فتنه انگیزى شیاطین و القای اخبار و کهانت آنان تا حدودی ایمن کرده است؟! و یا آن‌که به دنبال آن بوده تا بعد از این بی‌اطلاعی عذابی را متوجه آنان کند![3]
کلمه «رَشَد» و «رُشد» به معناى رسیدن به واقع است، بر خلاف کلمه «غىّ» که به معناى خلاف آن است،[4] و نکره آوردن «رَشَداً» براى این است که بفهماند خداى تعالى نوع خاصى از رشد براى بشر خواسته است.
این‌که جنیان از قصد خداوند اظهار بی‌اطلاعی کردند، به دلیل تحیر آنان نسبت به ماجرای جدید سنگ‌باران خود و جلوگیرى از اطلاع یافتن آنان از اخبار آسمانى بود. البته این مقدار را فهمیده بودند که این حادثه که در آسمان رخ داده، مربوط به اهل زمین است، اما نمی‌دانستند که هدف براى خیر آنان است و یا برای شر آنان!
اگر خداى تعالى از پدید آوردن این حادثه، خیر اهل زمین را خواسته باشد، قطعاً آن خیر یک نوع هدایت و سعادت اهل زمین خواهد بود؛ و به همین جهت در شق دوم احتمال خود که جا داشت بگویند «و یا خیر ایشان را»، گفتند «و یا رشد ایشان را». مؤید این معنا جمله «أَمْ أَرادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ» است، که اشعار به رحمت و عنایت دارد.
از نکته‌های موجود در آیه آن است که جنیان در کلام خود، خداوند را به عنوان فاعل «اراده رشد» ذکر کردند، ولى در مورد «اراده شر» نامی از فاعل نبرده و نگفتند: «أ اراد ربّهم شرّاً بمن فى الأرض»، بلکه فعل اراده را به صیغه مجهول آوردند، تا هم رعایت ادب را نسبت به خداى تعالى کرده باشند، و هم فهمانده باشند خداى تعالى شر کسى را نمیخواهد، مگر آن‌که خود انسان کارى کرده باشد که مستحق شر خدایى شده باشد.[5]
البته برخی مفسران معتقدند که فردی که اظهار بی‌اطلاعی کرده، خود ابلیس است که گفته خداوند از این سخت‌گیری خود، آیا قصد نزول بلا بر اهل زمین دارد، یا می‌خواهد رسولی به سوی آنان بفرستد؟!
برخی نیز گفته‌اند این سخن یکی از جنیان است که قبل از شنیدن گفتار پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) بیان شده است؛ یعنی آن جن گفته است که نمی‌دانم آیا خداوند به سبب فرستادن پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم )، قصد شر و بلا برای زمینیان دارد؛ چرا که آنان با تکذیب او دچار هلاکت شده، چنان‌که امت‌های پیشین دچار این قهر خداوند شده‌اند. یا این‌که اراده کرده که آنان ایمان آورده و هدایت شوند. بنابر این شر و رشد به این ایمان و کفر آینده مردم بستگی دارد.
بر این اساس آنان(جنیان) علم به بعثت پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) داشتند و هنگامی که سخن حضرتشان را شنیدند، دانستند که به جهت حراست از وحی از استراق در عالم بالا منع شده‌اند.[6]
[1]. «وَ أَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَداً»؛ و این‌که ما پیش از این به استراق سمع در آسمان‌ها می‌نشستیم، امّا اکنون هر کس بخواهد استراق سمع کند، شهابى را در کمین خود می‌یابد»! جن، 9.
[2]. جن، 10.
[3]. ر. ک: حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی، محمد باقر، ج 17، ص 122، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق.
[4]. ر. ک: 48581.
[5]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 44، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[6]. ر. ک: قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج 20، ص 14، قاهره، دار الکتب المصریة،، چاپ دوم، 1384ق.
آیات مرتبط
سوره الجن (8) : وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاءَ فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَسًا شَدِيدًا وَشُهُبًا
سوره الجن (9) : وَأَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ ۖ فَمَنْ يَسْتَمِعِ الْآنَ يَجِدْ لَهُ شِهَابًا رَصَدًا
سوره الجن (10) : وَأَنَّا لَا نَدْرِي أَشَرٌّ أُرِيدَ بِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَدًا
T