در کدام یک از آیات قرآن به وقف اموال اشاره شده است؟ آیا سنت وقف از دین زرتشت به ارث رسیده است؟

شیعه نیوز:
پرسش
در کدام یک از آیات قرآن به وقف اموال اشاره شده است؟ آیا صحت دارد وقف از دین زردشت بین مسلمان رواج یافت است؟
پاسخ اجمالی

قرآن کریم، در موارد فراوانی انجام هر عمل نیک و صالحی را پسندیده و بدان توصیه فرموده و انجام دهنده آن‌را دارای اجر و پاداش دانسته است:

«وَ بَشِّرِ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ...»؛[1] به کسانى که ایمان آورده‏اند و عمل صالح دارند، بشارت ده، که باغ‌هایى از بهشت براى آنها است، که نهرها از زیر درختانش جارى است.
«وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِک أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»؛[2] و آنها که ایمان آورده‏‌اند و اعمال صالح انجام داده‌‏اند اهل بهشت‌اند و همیشه در آن خواهند ماند.
«وَ أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَ اللَّهُ لا یحِبُّ الظَّالِمِینَ»؛[3] و اما آنها که ایمان آوردند، و اعمال صالح انجام دادند، خداوند پاداش آنان را به طور کامل خواهد داد، و خداوند، ستم‌کاران را دوست نمی‌دارد.

از طرفی نهاد وقف، مانند نهاد وصیت بوده و به خودی خود ارزش و یا ضد ارزش نیست و بستگی به این دارد که موقوف له چه چیزی باشد. از این رو اگر موقوف له چیزی باشد که – مانند کمک به فقرا، بیماران، گسترش دانش، انجام عبادات دینی و ... - در اسلام بدان توصیه شده باشد، این وقف - که تنها به عنوان یک ابزار عمل می‌کند - با توجه به آن عمل نیک دارای ارزش خواهد شد؛ به عبارت دیگر هر ابزار مباحی که انجام یک عمل ارزشی را به دنبال داشته باشد - بدون توجه به آن‌که منشأش از کجا بوده - از باب مقدمه بودن، خود دارای نوعی ارزش خواهد شد و از این‌رو است که وقف - با آن‌که صراحتاً در قرآن کریم از آن یاد نشده - در روایات معصومان( علیه السلام ) مورد پذیرش قرار گرفته و بدان توصیه شده است[4] زیرا رویکرد کلی اسلام آن بود که رفتارهای مثبت را – از هر کجا که باشد – تأیید نماید و از این رو حتی برخی رفتارهای مثبت زمان جاهلیت نیز توسط اسلام تأیید شده که احکام امضایی[5] ناظر به همین امر می‌باشند.

برخی روایات وقف از این قرارند:

پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ): «... هر کس چاهى براى آب حفر کند تا به آب رسد و آن‌را به مسلمانان ببخشد و یا وقف‏ آنها کند، براى او به اندازه هر کسی که از آن آب وضو گرفته و نماز بخواند ثواب‏ است، و نیز به شماره موى بدن هر انسان یا چهار پا یا درنده و یا پرنده‏اى که از آن استفاده کرده و می‌کند، براى او ثواب آزاد نمودن هزار بنده باشد، و در روز قیامت به عدد ستارگان آسمان مردمى به شفاعت او بر حوض قدس وارد شوند...».[6]
امام صادق( علیه السلام ): «شش چیز است که مؤمن پس از مرگ هم از آنها بهره‏مند مى‏شود: فرزند شایسته‏اى که براى پدر آمرزش بطلبد و قرآنى که از آن او باشد و مورد استفاده دیگران قرار گیرد و چاه آبى که حفر کرده و درختى که می‌نشاند و چشمه آبى که در راه خدا جارى می‌کند و روش نیکى که از او به یادگار مانده و دیگران از او پیروی می‌کنند».[7]

با تمام آنچه گفته شد و این‌که اصراری نیست که حتماً دین اسلام باید ایجاد کننده یک سنت نیک باشد تا از آن پیروی شود، اما باید گفت این‌که سنت وقف ابتدا توسط دین زرتشت ایجاد شده و در ادامه به سایر جوامع گسترش یافته است،‌ ادعایی است که باید جداگانه اثبات شود.

[1]. بقره 25.

[2]. بقره 82.

[3]. آل عمران 57

[4]. «صدقات امام علی( علیه السلام )»، 101541؛ «موقوفات حضرت فاطمه زهرا(س»، 32135؛ «وقف و شرایط آن»، 51376.

[5]. «ملاک احکام تأسیسی و امضائی»، 46116.

[6]. شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الأعمال، ص 291 – 292، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق.

[7]. شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 323، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.

T