شیعه نیوز: قزاقستان کشوری در آسیای میانه است. آشنایی قزاق‌ها در گذشته با اسلام اندک بوده، و در دوره کمونیستی نیز به شدت از آن دور شده‌اند. پس از استقلال، اسلام‌خواهی مردم قزاق رو به فزونی نهاد و تعداد زیادی مسجد (بیش از ۴۰۰) ساخته شده و تشکل‌های دینی فراوانی در این کشور شکل گرفت. اکثر شیعیان قزاقستان اهل کشور آذربایجان و مابقی اهل آذربایجان ایران و ایرانی الاصل هستند که به دنبال سیاست‌های استالینی در زمان شوروی، به اجبار به این کشور کوچانده شدند. شیعیان در مناطق شیعه‌نشین قزاقستان، مساجد و حسینیه‌هایی دارند.
جغرافیا و جمعیت
قزاقستان از شمال با روسیه، از شرق با چین، در جنوب شرقی با قرقیزستان، در جنوب با ازبکستان و همچنین در جنوب غربی با ترکمنستان همسایه است. سواحل شمال شرقی دریای خزر در خاک این کشور قرار دارد.وسعت قزاقستان ۲٬۷۱۷٬۳۰۰ کیلومتر مربع (بیش از سه برابر ترکیه یا پاکستان) بوده و حدود ۲۰٪ آن در سوی کوه‌های اورال قرار گرفته و به‌لحاظ جغرافیایی، بخشی از آن در اروپا است. البته قزاقستان معمولاً به‌عنوان کشوری آسیایی طبقه‌بندی می‌شود.[۱] شهرهای اصلی قزاقستان عبارتند از آستانه، آلماتی، قراغندی، چیمکند، آتیراو و اسکمن. شهرهای بزرگ قزاقستان به ترتیب آلماتی با حدود ۱٫۵ میلیون نفر، آستانه و قراغندی با حدود ۷۰۰ هزار نفر هستند.[۲] به جز شهرهای نام‌برده شده، می‌توان به شهرهای آکتاو، پاولودار، پتروپاولسک و اوست کامنگورسک نیز اشاره کرد. [۳]جمعیت قزاقستان در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۸.۵۵۶.۶۹۸ نفر تخمین زده شده که تراکم پایین جمعیت در این کشور را نشان می‌دهد. [۴]میزان جمعیت که در سال ۱۹۸۹ به بیش از ۱۶ میلیون نفر رسیده بود، پس از استقلال قزاقستان و مهاجرت‌های زیاد به کشورهای دیگر به ۱۵ میلیون در سال ۲۰۰۶ کاهش یافت. اما در سال ۲۰۱۲ جمعیت قزاقستان ۱۶ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر گزارش شده است.[۵] قزاقستان کشوری چندقومی است و قزاق‌ها حدود ۶۳ درصد ساکنان آن را تشکیل می‌دهند. ۲۳.۷ درصد مردم این کشور روس و بقیه ازبک، اوکراینی، اویغور، و غیره هستند. دین ۷۰ درصد از مردم اسلام و مذهب بقیه ساکنان مسیحیت است.[۶]تاریخچهساکنان اصلی منطقه امروزی قزاقستان، از اقوام “ایرانی‌تبار اسکیت” بودند. مردمان ترک تبار از سده پنجم به این‌سو آغاز به کوچ در منطقه کردند. هون‌ها در اوایل سده هشتم قبل از میلاد به این منطقه آمدند و در سال‌های بعد، ترکان قبچاق که از کوهستان‌های “آلتای” آمده بودند، در حوالی دریاچه “آرال” ودشت “قبچاق” ساکن شدند؛ قزاق‌ها شعبه‌ای از ترکان قبچاق هستند. در سده سیزدهم، این منطقه توسط امپراتوری چنگیزخان مغول تصرف شد.پس از مرگ چنگیز، این امپراتوری بین فرزندان او قسمت شد و قزاقستان کنونی به چاگادای، پسر چنگیزخان رسید. ولی قسمت غربی و بیشتر قسمت‌های شمالی به “گنقیز” نوه چنگیزخان رسید. به دلیل حکومت طولانی مغول‌ها بر این منطقه، عناصر مغولی در این منطقه نفوذ کرده است. واژهٔ قزاقستان از دو بخش “قزاق” و پسوند فارسی “ستان” تشکیل شده که به‌معنای “سرزمین قزاق‌ها” است. پس از انقلاب اکتبر و تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، قزاقستان با عنوان “جمهوری سوسیالیستی قزاقستان شوروی” به یکی از جمهوری‌های آن تبدیل شد. با فروپاشی شوروی، قزاقستان به استقلال دست یافت. قزاقستان در تاریخ ۱۶ دسامبر ۱۹۹۱ میلادی آخرین جمهوری شوروی بود که اعلام استقلال کرد.[۷] در حال حاضر، رئیس جمهور این کشور “نورسلطان نظربایف” است که در ۴ دسامبر ۲۰۰۵ میلادی انتخاب شد.[۸]
دین در قزاقستانجمهوری قزاقستان به‌لحاظ موقعیت جغرافیایی محل تلاقی و مرز سه دین جهانی اسلام، مسیحیت و بودیسم است؛ به همین جهت، فرق و مذاهب منشعب از این ادیان فراوانند. به موجب قانون اساسی قزاقستان، کشور تابع مذهب خاصی نمی‌باشد؛ ولی همه ادیان و مذاهب در انجام امور مذهبی خود آزاد می‌باشند[۹] هم اکنون بیش از ۴۰ مذهب و فرقه در قزاقستان وجود دارد. مذهب ارتدکس نسبت به پروتستان و کاتولیک، پیروان بیشتری دارد. فقه حنفی مورد قبول اکثریت مردم مسلمان قزاق است و در حد بسیار کمی نیز پیرو مسلک احمدیه هستند، مذهب شافعی نیز در بین اقلیت چچن ساکن این کشور رواج دارد، شیعیان قزاقستان را آذری‌های آذربایجان و ایران تشکیل می‌دهند.[۱۰]
اسلام در قزاقستان
در قرن هفتم و هشتم میلادی، مردم قزاقستان اسلام را پذیرفتند؛ اما آگاهی‌شان درباره اسلام کم بود، تا این‌که در قرن نوزدهم حرکت بزرگی بین قزاق‌ها به‌وجود آمد که آنها را تبدیل به مسلمان‌های معتقدی کرد و به‌رغم تلاش روس‌ها برای جلوگیری از مسلمان‌شدن قزاق‌ها، خللی در اعتقادات آنها به‌وجود نیامد و مردم قزاق، مسلمان ماندند. قزاق‌ها سنی‌مذهبند و پیرو مکتب حنفی و بین آنها صوفی‌گری رواج زیادی دارد.[۱۱]آشنایی قزاق‌ها در گذشته با اسلام اندک بوده و در دوره کمونیستی نیز به‌شدت از آن دور شده‌اند. پس از استقلال، اسلام‌خواهی مردم قزاق رو به فزونی نهاد و تعداد زیادی مسجد (بیش از ۴۰۰) ساخته شده و تشکل‌های دینی فراوانی در این کشور شکل گرفت.[۱۲]هفتاد درصد جمعیت این کشور را پیروان دین اسلام تشکیل می‌دهد. در مجموع بیش از ۲۶۰۰ انجمن مذهبی مسلمان و بیش از ۲۳۰۰ مسجد در این کشور وجود دارد که بسیاری از این مساجد، جزئی از تشکل مذهبی مسلمانان این کشور به‌شمار می‌آیند.همچنین از لحاظ تعدد مذهب می‌توان مذهب سنی حنفی را نام برد که از بالاترین آمار انسانی برخوردار است؛ در ضمن تشکلاتی هم وجود دارد که مذاهب دیگر از جمله مذهب شیعی، عرفان و احمدی جماعت را نیز تبلیغ می‌کنند.جوامع مسلمان می‌خواهند به طور جدی در گفتگوی بین ادیان نقشی مهم ایفا کنند. دین اسلام در موضوعاتی چون صلح، همزیستی ، نگرش آزادانه به سایر ادیان و تمایل برای گفتگو با هر کسی که علاقه‌مند به همکاری و تبادل نظر است، اندیشه‌هایی برای ارایه دارد.[۱۳]
شیعیان در قزاقستان
اکثر شیعیان قزاقستان اهل کشور آذربایجان و مابقی اهل آذربایجان ایران و “ایرانی‌الاصل” هستند. هر دو دسته در این نکته که به اجبار سیاست‌های استالینی در زمان شوروی به این کشور کوشانده‌اند، مشترک هستند. اولین گروه مهاجران آذربایجانی در سال ۱۹۳۴ م، به‌دلیل مخالفت با اصلاحات اقتصادی کمونیستی و مصادره اموال و زمین‌هایشان به فرمان استالین به کشورهای آسیای مرکزی کوچانده شدند. دو موج مهاجرت دیگر از کشور آذربایجان به قزاقستان در سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۵۲ م اتفاق افتاد که محل عمده آنها در قزاقستان، در استان آلماتی، جامبول، تالدی، قورغان و چیمکنت بوده است.شیعیان ایرانی در مناطق جنوبی ساکن بوده و مزارع اشتراکی دارند. شمار قابل توجهی از آنان نیز در شهرهای بزرگ و به ویژه آلماتی زندگی می‌کنند و اصالت دینی و فرهنگی خود را حفظ کرده‌اند. [۱۴]
حسینیه‌ها و مساجد شیعیان
شیعیان در شهر مرکه چهار مسجد دارند. همچنین در روستای “گوستاغان” که از توابع مرکه می‌باشد، یک مسجد وجود دارد که شیعیان برای برپایی مراسم خود در آن جمع می‌شوند.در شهر چو که یکی از شهرهای نسبتاً مذهبی قزاقستان می‌باشد، شیعیان مسجد بزرگی به نام مسجد امام علی (علیه السلام ) ساخته‌اند و مهم‌ترین محل تجمع آنهاست. در روستای دروژبا از توابع شهر چو نیز یک خانه به عنوان حسینیه و یک مسجد وجود دارد که مردم، مراسم مذهبی خود را از قبیل عزاداری ایام محرم در این دو مکان برپا می‌کنند. در روستای چرناوود در ۱۷ کیلومتری شهر چیمکنت، مسجد حضرت ابوالفضل (علیه السلام) وجود دارد. در منطقه ساری آغاش در کنار مرز ازبکستان و در یکصد کیلومتری شهر چیمکنت، شیعیان مسجد بزرگی ساخته‌اند که همه برنامه‌های عمومی و دینی خود را در آنجا برگزار می‌کنند. در شهر کوردای نیز یک مسجد و دو تکیه وجود دارد. در روستای ستیپنوی از توابع شهر کوردای، مسجدی متعلق به شیعیان وجود دارد.در روستای تی رکتی در حومه شهر تالدیگوران که مرکز استان آلماتی است و سیصد خانواده شیعه مذهب در آنجا زندگی می‌کنند، مسجد خاص خود را دارند. در آلماتی مسجد و حسینیه وجود دارد و حسینیه ثامن الائمه(علیه السلام) محل برگزاری مراسم سوگواری و اعیاد مذهبی شیعیان است.[۱۵]
وضعیت تحصیلی، شغلی و اقتصادی شیعیان۸۵ درصد شیعیان قزاقستان دوازده امامی می‌باشند و پایبندی آنها به دین و احکام عملی آن در بعضی از نواحی قوی‌تر از جاهای دیگر به‌نظر می‌رسد و علت آن شاید وجود عالمان دینی در این نواحی باشد. به عنوان مثال شیعیان ناحیه مرکه، چو و چیمکند از نظر مذهبی دین‌دار‌تر از شهرهای دیگر هستند. [۱۶]در قزاقستان تقریبا بی‌سواد وجود ندارد و شیعیان این کشور هم از این قاعده مستثنا نیستند. افراد تحصیل کرده و دانشگاهی در بین شیعیان کم نیستند؛ وجود پزشکان متخصص و سر‌شناس در ارگان‌های رسمی، اداره‌ها و افراد نظامی در دو کشور قرقیزستان و قزاقستان دلیل روشنی بر این مدعی است. به عنوان مثال در بین شیعیان دو کشور مذکور بیش از دویست پزشک وجود دارد که هشت تن از آنها دارای درجه علمی پروفسوری می‌باشند. از نظر اقتصادی نیز در مقایسه با مردم و اتباع ملل دیگر، شیعیان قزاقستان، همواره از اقتصادی متوسط و بالا‌تر برخوردار بوده‌اند. [۱۷]
آمار شیعیان قزاقستاندر قزاقستان حدود ۱۲۰ هزار شیعه زندگی می‌کنند که نزدیک به ۹۰ هزار آنها اهل کشور آذربایجان، مابقی اهل آذربایجان ایران و ایرانی الاصل هستند. [۱۸] درباره تعداد شیعیان آمار مختلفی نقل شده که حداقل سی هزار و حداکثر یکصد و پنجاه هزار نفر است. [۱۹]
جمعیت کل مسلمانان شیعیان درصد شیعیان سال منبع
۱۵۳۴۶۰۰۰ – ۳۵۴۸۵۰ ۲/۳ ۲۰۰۸م آمار مجمع جهانی اهل بیت(علیه السلام)
۱۵۰۰۰۰۰۰ ۸۸۲۲۰۰۰ ۸۸۰۰۰ کمتر از ۱ درصد ۲۰۰۹م آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی[۲۰]
شیعیان مِرکه
نوشتار اصلی: مرکه در قزاقستان پشت کوه‌های تیان‌شان در ۱۲۰ کیلومتری پایتخت، در نزدیکی مرز قرقیزستان، شهر کوچکی به‌نام مِرکه وجود دارد که معروف به “قم قزاقستان” است. شهری که مردم آن شیعه ایرانی بوده و به زبان آذری حرف می‌زنند. ده‌هزار شیعه در مرکه زندگی می‌کنند و همه آنها مقلد امام خمینی هستند. مرکه سه مسجد دارد. روزهای محرم که همه شهر سیاه‌پوش می‌شود و دسته‌های عزاداری به راه می‌افتد؛ گویا مرکه اردبیل است و فریاد “یا حسین” در آسمان شهر طنین می‌اندازد.[۲۱]
مدرسه و مسجد امیرالمؤمنین (علیه السلام)مدرسه و مسجد امیرالمؤمنین (علیه السلام)در مرکه واقع شده و این دو مکان در مجموعه‌‌ای واحد قرار دارند. در مسجد و مدرسه دینی امیر المومنین(علیه السلام)، علاوه‌بر برگزاری کلاس‌های درس دینی برای طلاب مشتاق کسب معارف اهل بیت(علیهم السلام)، برگزاری مناسبات دینی از قبیل شهادت‌ها ، موالید، برگزاری مجالس ترحیم و اعیاد غدیر، شعبانیه، فطر و مراسم های مربوط به شب های ماه مبارک رمضان و… برگزار می شود.[۲۲]در مسجد امیرالمؤمنین (علیه السلام) این شهر تصویر بزرگی از امام خمینی بر دیوار زده‌اند که اوایل پیروزی انقلاب یکی از اهالی مرکه که برای زیارت امام رضا (علیه السلام) به مشهد آمده بود، آن را تهیه و برای مردم شهرش سوغات برده بود. آنها سال‌ها بود که امام خمینی را می‌شناختند؛ از زمانی که نامه امام خمینی به گوباچف را شنیده بودند. یکی از شیعیان مرکه می‌گوید: «ما از قدیمالایام و به پیروی از گذشتگان‌مان از آقا سید ابوالحسن اصفهانی تقلید میکردیم و به تقلید او باقی بودیم چرا که تنها او را میشناختیم و به او عشق میورزیدیم، تا این‌که در یکی از سال‌های خفقان، دوستی توضیح المسائل امام خمینی را به این منطقه رساند. ما نشسته و رساله امام را مو به مو با رساله آیهالله اصفهانی تطبیق کردیم و به این نتیجه رسیدیم که این دو از یک سرچشمه سیراب گشتهاند و علم هر دوی آنها علم آل محمد(صل الله علیه و آله) است و احساس کردیم که در حال حاضر مرجع تقلید واقعی امام خمینی است و در جمع عمومی اعلام کردیم که ما مقلد آقا شده‌ایم.»[۲۳]
همگرایی تشیع و تسننمیان شیعیان و اهل سنت همگرایی مناسبی برقرار است، این همگرایی را می‌توان در مناسبت‌های ملی و مذهبی مشاهده نمود.
از جمله آن مناسبت‌ها نوروز باستانی است که با شرکت در مراسم یک‌دیگر، همگرایی نسبت به هم را نشان می‌دهند و یا در اعیاد دینی مانند عید قربان و فطر و نمازهای جمعه و جماعات در مساجد همدیگر است. البته این همگرایی از زمان شوروی، ریشه دارد.[۲۴]
پی نوشت:
دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، کتاب قزاقستان،تهران، انتشارات وزارت امور خارجه،۱۳۸۷، ص ۲۶
محمدی، رسول، بررسی تاریخی دین در جمهوری قزاقستان، تهران، فصلنامه جامعه و اندیشه، ۱۳۸۰، ص ۳۳ الی ۳۶
نگاهی به تاریخچه قزاقستان
جعفریان، اطلس شیعه، ص ۶۳۵
رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان
عابدینی، سیمای فرهنگی قزاقستان، ص ۱۰۹
بهمن، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، ص ۱۶۶ ـ ۱۶۴
عابدینی، سیمای فرهنگی قزاقستان، ص ۱۰۹
عابدینی، سیمای فرهنگی قزاقستان، ص ۱۰۹
جعفریان، اطلس شیعه، ص ۶۳۵
عابدینی، سیمای فرهنگی قزاقستان، ص ۱۰۹ ـ ۱۰۸
آمار شیعیان قزاقستان
ایران کوچک در دل قزاقستان
ساجد نیا، ابوالفضل، ماه رمضان در آسیای میانه،اندیشکده معارف دینی، ۱۳۸۹
ایران کوچک در دل قزاقستان محمدی، رسول، بررسی تاریخی دین در جمهوری قزاقستان، تهران، فصلنامه جامعه و اندیشه، ۱۳۸۰، ص ۴۰ الی ۴۲منابع بهمن، شعیب، ژئوپلتیک تشیع در آسیای مرکزی، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، تهران، ۱۳۹۳ش.
عابدینی، محمد حسین، سیمای فرهنگی قزاقستان، انتشارات بین المللی الهدی، تهران، ۱۳۸۴ش.
جعفریان، رسول، اطلس شیعه، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۷ش.
دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، کتاب قزاقستان، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، ۱۳۸۷
محمدی، رسول، بررسی تاریخی دین در جمهوری قزاقستان، تهران، فصلنامه جامعه و اندیشه، ۱۳۸۰
ساجد نیا، ابوالفضل، ماه رمضان در آسیای میانه، اندیشکده معارف دینی، ۱۳۸۹
آزادی و همزیستی بین ادیان، روابط بین مذاهب در قزاقستان، پایگاه اطلاع رسانی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان، تاریخ دسترسی، خرداد ۱۳۹۴.
پیشینه روابط فرهنگی ایران و قزاقستان، پایگاه اطلاع رسانی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان، تاریخ دسترسی، خرداد ۱۳۹۴.
روابط سیاسی جمهوری اسلامی ایران با قزاقستان، پایگاه اطلاع رسانی سفارت جمهوری اسلامی ایران در قزاقستان، تاریخ دسترسی، خرداد ۱۳۹۴.
منبع: ویکی شیعه