به گزارش «شیعه نیوز»، کم خونی فقر آهن یک نوع رایج از کم خونی است - وضعیتی که خون به اندازه کافی گلبول‌های قرمز سالم ندارد. گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را به سایر بافت‌های بدن انتقال می‌دهند.
همان طور که از نامش مشخص است، کم خونی ناشی از کمبود آهن است. بدون مقادیر کافی آن، بدن نمی‌تواند به اندازه کافی هموگلوبین (ماده‌ای در گلبول‌های قرمز است که آن‌ها را قادر به حمل اکسیژن می‌کند) بسازد. بنا براین کم خونی ممکن است فرد را خسته و دچار تنگی نفس کند.
معمولا کم خونی را با مکمل‌های مختلف آهن کنترل و درمان می‌کنند. برخی مواقع اندیشیدن تدابیر اضافی برای کم خونی امری ضروری است، به ویژه اگر پزشک مشکوک به خونریزی داخلی باشد.
کم‌خونی یک بیماری است که ناشی از کمبود گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین در خون است. زمانی که خون گلبول‌های قرمز خون یا هموگلوبین خون کاهش پیدا کند، این بیماری به سرعت پیشرفت می‌کند.
هموگلوبین یک پروتئین است که در گلبول‌های قرمز قرار دارد و این امکان را فراهم می‌آورد تا سلول‌های قرمز خون اکسیژن را از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن انسان منتقل کند. کم خونی ظرفیت خون را برای حمل اکسیژن کاهش می‌دهد. کم خونی ممکن است موقت یا بلند مدت باشد و نوع آن از خفیف تا شدید باشد. دلایل اصلی کم خونی (آنمی)، خونریزی، همولیز (تخریب بیش از حد سلول‌های قرمز خون)، کمبود تولید گلبول‌های قرمز و کمبود تولید هموگلوبین طبیعی است.
انواع کم خونی
۷ نوع عمده از انواع کم خونی عبارتند از:
۱. کم خونی فقر آهن
کم خونی فقر آهن رایج‌ترین نوع کم خونی در میان انواع آن است. این تقریبا ۵۰ درصد از موارد تشخیص کم خونی را شامل می‌شود. کم خونی کمبود آهن می‌تواند در اثر مصرف نا کافی آهن، کاهش جذب آهن، افزایش تقاضای آهن یا افزایش دفع آهن ایجاد شود. علائم کم خونی ممکن است شامل خستگی، تنگی نفس، درد قفسه سینه، سر گیجه و سر درد شود. (گرایش غیر معمول برای مصرف مواد بدون ارزش غذایی مانند یخ، خاک و نشاسته).
آزمایش‌های خون مانند شمارش کامل خون (CBC) و سطح سرمی فریتین (serum ferritin level) برای تشخیص کم خونی کمبود آهن مفید است. یک آزمایش CBC می‌تواند تعیین کننده اندازه گلبول قرمز، هماتوکریت (درصد حجم خون ساخته شده توسط سلول‌های قرمز خون) و هموگلوبین باشد. فریتین بازتابی از میزان ذخیره آهن و دقیق‌ترین آزمون برای تشخیص کمبود آهن به شمار می‌رود. نتایج تمام این آزمایش‌های خون می‌تواند کم خونی فقر آهن کاهش را مشخص کند. فقر آهن با مصرف مکمل آهن درمان می‌شود.
۲. تالاسمی
تالاسمی یک گروه از اختلالات ارثی در خون است که توسط تولید غیر طبیعی هموگلوبین توسط بدن مشخص می‌شود. این مشکل در اثر همولیز یا تخریب گلبول‌های قرمز به وجود می‌آید. تالاسمی در اکثر افراد ساکن در مناطق مدیترانه ای، آفریقایی و آسیایی شیوع دارد. ۲ نوع اصلی تالاسمی شامل آلفا و بتا می‌شود. تالاسمی با استفاده از یک آزمایش الکتروفورز و هموگلوبین تشخیص داده می‌شود.
فرم‌های تالاسمی آلفا شامل مواردی مانند تالاسمی مینور، بیماری هموگلوبین H. و فرم ماژور تالاسمی می‌شود. آلفا تالاسمی ماژور، همچنین به نام hydrops fetalis، شناخته می‌شود که شدید‌ترین شکل بیماری است و سبب مرگ نوزادان می‌شود (مرگ نوزاد در دوران بارداری).
فرم‌های بتا تالاسمی عبارتند از: تالاسمی مینور، تالاسمی بینابینی و تالاسمی ماژور. بتا تالاسمی ماژور، همچنین به عنوان کم خونی Cooley شهرت دارد، که شدید‌ترین شکل بیماری است و می‌تواند در سال اول زندگی سبب کم خونی شدید شود. درمان نوع شدید بیماری با انتقال خون به طور منظم و در برخی موارد پیوند مغز استخوان تنها میسر می‌شود.
۳. آنمی آپلاستیک (Aplastic anemia)
آنمی آپلاستیک به کمبود تمام انواع سلول‌های خونی (سلول‌های قرمز، سلول‌های سفید و پلاکت ها) ناشی از نارسایی مغز استخوان اطلاق می‌شود. این وضعیت مشکلی نادر و جدی است که می‌تواند در هر سنی بروز پیدا کند و حتی در مواقعی مرگبار باشد. هنگامی که مغز استخوان یک فرد دچار آسیب می‌شود، این مشکل بروز می‌یابد.
فاکتور‌هایی که می‌توانند به طور موقت یا دائمی سبب آسیب به مغز استخوان شوند شامل در معرض اشعه قرار گرفتن و یا شیمی درمانی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی، استفاده از دارو‌های خاص (آنتی بیوتیک ها)، اختلالات خود ایمنی (لوپوس و آرتریت روماتوئید) و برخی از عفونت‌های ویروسی (هپاتیت، اپشتین بار، سیتومگالوویروس، پارو ویروس B۱۹ و HIV) است.
تشخیص آنمی آپلاستیک با بیوپسی مغز استخوان مشخص و تائید می‌شود. درمان کم خونی آپلاستیک می‌تواند شامل انتقال خون و مصرف دارو‌هایی باشد که سبب تغییر در سیستم ایمنی بدن (تحریک کننده‌های ایمنی)، محرک‌های مغز استخوان و پیوند مغز استخوان می‌شوند.
نمونه‌هایی از تحریک کننده‌های ایمنی عبارتند از: سیکلوسپورین (Neoral) و گلوتامین ضد Thymocyte) Thymoglobulin). محرک‌های مغز استخوان شامل دارو‌هایی مانند sargramostim (لوکین)، فیلگرستیم (Neupogen)، pegfilgrastim (Neulasta) و epoetin alfa) Procrit) می‌شوند.
۴. آنمی همولیتیک (Hemolytic Anemia)
کم خونی همولیتیک بیماری است که در آن گلبول‌های قرمز قبل از پایان عمر شان از بین می‌روند و از جریان خون خارج می‌شوند. متوسط طول عمر گلبول قرمز ۱۲۰ روز است. کم خونی همولیتیک می‌تواند ارثی باشد یا به طور اکتسابی ایجاد شود. این عارضه ارثی به این معنی است که بیماری به دلیل مشارکت ژنتیکی پدر و مادر به فرد منتقل شده است. اکتسابی نیز بدین معنا است که بیماری در برخی از مراحل زندگی بعد از تولد پیشرفت می کند.
نمونه‌هایی از آنمی‌های همولیتیک ارثی شامل spherocytosis، elliptocytosis، کمبود گلوکز ۶-فسفات دهیدروژناز (G۶PD) و کمبود پیرووات کیناز می‌شود. نمونه‌هایی از کم خونی همولیتیک اکتسابی شامل کم خونی همولیتیک autoimmune (AIHA)، آنمی فقدان هموگلوبین و هموگلوبینوری ناکتورنال پروگسیمال است.
درمان کم خونی همولیتیک می‌تواند شامل تزریق خون، مصرف دارو (پردنیزولون، ریتوکسیماب و سیکلوسپورین)، پلاسما فریزر (روش که آنتی بادی را از خون حذف می‌کند)، جراحی (حذف طحال) و پیوند مغز استخوان می‌باشد. افرادی که با کمبود G۶PD متولد شده اند و مبتلا به عارضه فاویسم هستند، باید از مواجهه با باقالی، نفتالین و دارو‌های خاص پرهیز کنند. افرادی که کم خونی همولیتیک دارند، باید سعی کنند تا از قرار گرفتن در معرض هوای سرد خودداری کنند.
۵. کم خونی داسی شکل
کم خونی داسی شکل یک بیماری ارثی گلبول‌های قرمز است. افراد مبتلا به این عارضه دو ژن هموگلوبین S. را به ارث برده اند، که هر کدام از طریق هر یک از والدین به فرد منتقل می‌شوند. این وضعیت هموگلوبین اس اس نامیده می‌شود و موجب کم خونی سلول داسی شکل می‌شود. در این بیماری، گلبول‌های قرمز، شکل هلال و یا شکل یک داس را دارند.
در شرایط معمولی، گلبول‌های قرمز شکل دیسک را به خود می‌گیرند. سلول‌های قرمز خون که شکل داس دارند ممکن است در جریان خون به سایر بافت‌ها و اندام‌های بدن انتقال پیدا کنند یا بلوکه شوند و موجب حملات ناگهانی و درد شدید (بحران درد) شوند.
تنها درمان کم خونی سلول داسی شکل، پیوند مغز استخوان است. چندین روش موثر دیگر نیز وجود دارد که ممکن است علائم کم خونی سلول داسی شکل را کاهش دهد. مصرف آنتی بیوتیک پنی سیلین به صورت دو بار در روز می‌تواند از بروز عفونت جلوگیری کند. واکسن‌های ضد پنوموکوک، آنفلوانزا و مننژوکوک نیز می‌توانند از عفونت جلوگیری کنند. مصرف هیدروکسی اوره به صورت روزانه نیز ممکن است تعداد و شدت درد را کاهش دهد. انتقال خون نیز در درمان این بیماری می‌تواند مفید باشد.
۶. کم خونی پرنیشز (Pernicious Anemia)
کم خونی پرنیشز (پرنیشیوز) کاهش سلول‌های قرمز خون است و هنگامی که روده‌ها قادر به جذب ویتامین B۱۲ نمی‌شوند، این از انواع کم خونی اتفاق می‌افتد. بدن نیز به ویتامین B۱۲ برای تولید گلبول‌های قرمز نیاز دارد. روده‌ها به دلیل کمبود پروتئین خاصی که یکی از عوامل اصلی در معده است (فاکتور داخلی معده)، نمی‌توانند ویتامین B۱۲ را به درستی جذب کنند.
این بیماری در افراد دارای نژاد سلتی (انگلیسی، ایرلندی یا اسکاتلندی) یا مردمان اسکاندیناوی شایع است. در بزرگسالان، علائم آنمی مزمن تا بعد از ۳۰ سالگی مشاهده نمی‌شود و میانگین سن تشخیص آن ۶۰ سال می‌باشد. در صورتی که درمان در ۶ ماه اولیه ابتلا به آن آغاز نشود، آسیب عصبی غیر قابل برگشتی می‌تواند در فرد رخ بدهد.
کم خونی مادرزادی قبل از درمان به موقع کشنده بود. درمان کم خونی پرنیشز می‌تواند شامل تزریق ماهانه، مصرف مکمل‌های خوراکی یا مصرف ویتامین B۱۲ از طریق مصرف مواد غذایی باشد. جهت درمان این بیماری، انتقال خون به ندرت مورد نیاز است. به جز تغذیه صحیح هیچ روش دیگری برای جلوگیری از کم خونی پرنیشز وجود ندارد، اما تشخیص و درمان اولیه می‌تواند به کاهش عوارض کمک کند.
۷. کم خونی فانکونی (Fanconi Anemia)
آنمی فانکونی (FA) یک اختلال نادر و ارثی در میان انواع کم خونی است که سبب نارسایی در عملکرد مغز استخوان می‌شود. نقص مغز استخوان موجب کاهش سلول‌های قرمز (سلول‌های قرمز، سلول‌های سفید و پلاکت ها) می‌شود. این وضعیت در همه گروه‌های نژادی و قومی اتفاق می‌افتد و به طور یکسان بر مردان و زنان تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به کم خونی فانکونی در معرض خطر ابتلا به برخی از سرطان‌ها هستند. تقریبا ۱۰ درصد افراد مبتلا به این فرم از کم خونی، دچار لوسمی می‌شوند.
درمان کم خونی فانکونی می‌تواند شامل پیوند مغز استخوان شود که ممکن است موثر باشد. سایر درمان‌ها صرفا نشانه‌ای هستند و بیماری را درمان نمی‌کنند. آندروژن درمانی می‌تواند تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت را افزایش دهد. آندروژن‌ها گروهی از هورمون‌ها هستند که بر روی خصوصیات مردانه و فعالیت تولید مثل اثر می‌گذارند.
با گذشت زمان، آندروژن‌ها کار را متوقف می‌کنند و سایر درمان‌ها باید انجام شود. آندروژن درمانی می‌تواند عوارض جانبی جدی مانند مشکلات کبدی را به همراه داشته باشد. فاکتور‌های رشد مصنوعی می‌توانند تعداد گلبول‌های قرمز و سفید را افزایش دهند، بدون اینکه احتمال بروز عوارض جدی مانند درمان آندروژن وجود داشته باشد.
علائم کم خونی
در ابتدا، علائم کم خونی می‌تواند بسیار خفیف باشد و به آن بی توجهی شود، اما، چون کم خونی در بدن بد‌تر می‌شود، علائم و نشانه‌های آن تشدید می‌شود.
علائم و نشانه‌های کم خونی عبارتند از:
• خستگی شدید
• ضعف
• رنگ پریدگی
• افزایش درد قفسه سینه، ضربان قلب یا تنگی نفس
• سر درد یا سر گیجه
• سردی دست‌ها و پا‌ها
• التهاب یا درد زبان
• شکنندگی ناخن‌ها
• گرایش غیر معمول برای خوردن مواد غیر تغذیه‌ای مانند یخ، خاک یا نشاسته
• کمبود اشتها، به ویژه در نوزادان و کودکان دچار کم خونی