تربیت فرزند در خانه امیرالمومنین(ع) چگونه بود؟

شیعه نیوز: چگونگی تربیت فرزند یکی از وجوه درخشنده سیمای خانوادگی امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. در این متن، برآنیم تا برخی از اصول تربیت فرزند و حقوق آنان بر پدر و مادر را از دیدگاه امیرالمؤمنین (علیه السلام) بیان کنیم.

۱. انتخاب نام نیکو

۲. گفتن اذان و اقامه در گوش فرزندان و انجام عقیقه (قربانی گوسفند) برای آنان

۳. بازی با فرزندان
((اشبه اباک یا حسن واخلع عن الحق الرسن
و اعبد ا لها ذامنن و لا توال ذالاحن))

پسرم،‌ مانند پدرت باش، ریسمان ظلم را از حق برکن‌! خدایی را بپرست که صاحب نعمت‌های متعدد است و هیچگاه با صاحبان ظلم دوستی مکن. این قطعه، یکی از قطعات اشعاری است که حضرت زهرا (سلام الله علیها) درهنگام بازی با فرزندانش زمزمه می‌کرد. بدین شیوه هم آنها را سرگرم می‌نمود و هم حکمت به آنها می‌آموخت، چرا که خود امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرماید:

((کسی که کودکی دارد باید در راه تربیت او خود را تا سرحد کودکی تنزل دهد.))

خود امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز در کودکی بازی‌هایی داشته‌اند که یکی از آنها کشتی گرفتن است. نقل است ابوطالب بین فرزندانش و پسرعموهایشان مسابقه کشتی برگزار می‌کرد و همیشه علی (علیه السلام) بر همه پیروز می‌شد و این باعث شادی ابوطالب می‌گردید. در خانه خود علی (علیه السلام) هم بین حسن و حسین (علیهماالسلام) مسابقاتی همچون کشتی، خطاطی و مسابقاتی در انجام کارهای دیگر برگزار می‌شد، و گاهی پیامبر جهت افزایش این شادی و نشاط حاصل از مسابقه، در جمع ایشان حاضر می‌شدند و به تشویق طرفین می‌پرداختند.

۴. رعایت اصل بی طرفی، عدالت و مساوات بین فرزندان
یکی از حساسیتهای کودکان جانبداری و توجه خاص پدر و مادر به یکی از فرزندان دیگر است که در روایات بر رعایت عدالت و مساوات بین فرزندان و محبت کردن، هدیه دادن و توجه نمودن به خصوص توجه به حساسبت بیشتر دختران در این مورد تأکید شده است.

به یک نمونه زیبا از دقت حضرت زهرا (سلام الله علیها) در این مورد توجه کنید:

پیامبر (ص) حسن وحسین (علیهماالسلام) را به مسابقه خطاطی تشویق نموده، فرمودند: هر کس خط او زیباتر است قدرت او بیشتر است. حسن و حسین (علیه السلام) هم هر کدام خط زیبایی نوشتند. اما رسول خدا (ص) ایشان را به مادرشان هدایت فرمود تا اگر در قضاوت نگرانی پیش آمد، با عاطفه مادری جبران شود. زهرا (سلام الله علیها) نیز جهت رعایت اصل بی‌طرفی به فکرش رسید. قضاوت نهایی را به تلاش خوشان مربوط سازد لذا گردنبند خویش را پاره کرده بر سرآنها ریخت و فرمود: هر کدام از شما دانه‌های بیشتری بگیرد قدرت او بیشتر است.

۵. داشتن برنامه جهت تمرین، تشویق و تربیت عبادی و دینی فرزندان
- به طور مثال نقل شده است که حضرت زهرا (سلام الله علیها) جهت شبهای احیاء فرزندان را در روز خوابانید تا کاملاً استراحت کنند و غذای مناسب و کمتری هم به آنها می‌داد تا با زمینه مطلوبتری از نظر جسمی و روحی در شب زنده داری شرکت کنند. ایشان با شیوه‌های دیگری کودکانش را در عباداتی مانند نماز، اعمال عبادی ماه رمضان، شرکت در جلسات قرآن و شرکت دادن آنها در امور خیری مثل کمک به مستمندان و دادن صدقه به نیازمندان شرکت می‌داد که نقش مؤثر تربیتی همراه کردن کودکان با خود هنگام انجام عبادات را می‌رساند.

۶. مکلف نمودن فرزندان به رعایت ادب و اخلاق اسلامی
تأدیب کودک یعنی ملازم ساختن و مکلف نمودن او به رعایت ادب و اخلاق اسلامی ، بدین معنی که هر چند کودک نسبت به حکمت آداب مزبور، درک و فهمی ندارد ولیکن از باب تمرین و تمهید، وی را به انجام آنها مکلف می‌کنیم و مهم این است که کودک خود را در تکلیف احساس کرده، بداند اگر تن به تکلیف ندهد با الزامهایی روبرو خواهد شد. علی (علیه السلام) در این باره می‌فرماید:

(( آن کس که ملکف به ادب شود، بدیهایش اندک می‌گردد. ))

و در روایات داریم زمانی که کودک به ۶ سالگی رسید او را به نماز و چنانچه تحمل گرفتن روزه را داشت به انجام آن وادار نمایید.

۷. استفاده از فرصتهای مختلف جهت انتقال تجربیات و نصایح
امیرالمؤمنین (علیه السلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) از هر موقعیتی برای انتقال تجربیاتشان استفاده می‌کردند. نامه امیرالمؤمنین به امام حسن (علیه السلام) یکی از این موارد است.

معرفی شبهات و انحرافات اجتماعی،‌ توصیه به مطالعه تاریخ، انتخاب مسیر مورد علاقه و اشتیاق، تحمل مصائب و مشکلات دنیا، پذیرش مسئولیت در حد توانایی، برقراری نظم در امور زندگی،‌ تشخیص دوست از غیر دوست و ارتباط گرم با خویشان و تکریم آنان از جمله رئوس برخی از این نصایحند.

بدیهی است خانه‌ای که ظریفترین نکات تربیتی، با چنین دقتی در آن مراعات می‌گردد محل پرورش انسانهایی چون امام حسن (علیه السلام) ، امام حسین (علیه السلام) و زینب (سلام الله علیها) خواهد بود. در پایان بد نیست متذکر شویم که اگر چه امیرالمؤمنین (علیه السلام) حقوق زیادی برای فرزندان قائل شده‌اند،‌اما از آن سو هم وظایفی برای فرزند بر شمرده‌اند که مهمترین آنها اینست که فرزند، پدر و مادرش را در هر چیز مگر در نافرمانی از خداوند سبحان اطاعت و پیروی کند:
((فحق الوالد علی الولد ان یطیعه فی کل شیء الا فی معصیه الله سبحانه))