کاهش رشد علمی کشور به روایت آمار

به گزارش «شیعه نیوز»، کاهش «رشد» علمی کشور به روایت آمارکاهش شتاب رشد علمی کشور از جمله انتقادات پرتکرار رهبر فرزانه انقلاب نسبت به عملکرد دولت یازدهم طی سه و نیم سال گذشته بوده است. مسئولان وزارت علوم اما در مقاطع مختلف سعی کرده‌اند سنگینی بار این اتهام را از دوش خود بردارند. آنها دوست دارند بگویند همه چیز خوب است و هیچ مشکلی نیست. گاهی وزیر علوم می‌گوید: «امروزه ما به کشورهایی رسیدیم که رشد علمی بالایی دارند و در حال رقابت سخت با ما هستند، به همین علت شتاب علمی ما کاهش یافته است!» و گاهی سیدضیا هاشمی معاون فرهنگی وزیر علوم نطق می‌کند که: «خیلی از اتهام‌هایی که به وزارت علوم زده می‌شود واقعیت ندارد، از جمله اینکه در دو سال گذشته ما شاهد افت علمی ایران در مقایسه با جهان بودیم، این در حالی است که اگر کاهش رشدی وجود داشته باشد مربوط به چهار سال قبل از دولت است!».
 
اما واقعیت چیست؟ به نظر می‌رسد رجوع به آمارهای مراکز معتبر جهانی در این زمینه و بررسی آرای صاحبنظران مستقل بتواند روشنگر سؤالات موجود در این زمینه باشد. بنا بر آمار مستند و تاریخی، در اوایل دهه 90 میلادی 3 صدم درصد تولید علم دنیا از آن جمهوری اسلامی ایران بوده است. این میزان در اوایل دهه 80 شمسی، به 2 دهم یا 3 دهم ارتقای پیدا کرده و سهم حال حاضر ما در تولید علم جهانی، به 5/1 درصد رسیده است. رشد علمی ایران در یک بازه 10 ساله (2012- 2003)، حیرت بسیاری از جهانیان و صاحبان علم و اندیشه را برانگیخت و تحلیل‌های مختلفی را درباره آینده علمی و تکنولوژیک ایران در سطح بین‌المللی مطرح کرد. تحلیل‌هایی که پیش‌بینی می‌کرد ایران در سال 2015، به یکی از ده قدرت برتر تولید علم جهان تبدیل خواهد شد.
 
برآوردهای جهانی- بر اساس آن شیب و سرعتی که ایران در دهه 80 داشت- نشان می‌داد که ایران در سال 2018 رتبه چهارم دنیا از نظر تولید علم خواهد شد. با این حال، ما امروز در سال 2016، در scopus رتبه 16 جهان و در isi رتبه 19، 20 یا 21 را به خود اختصاص داده‌ایم! این یعنی اینکه سرعت رشد علمی کشور طی سه سال گذشته به طرز وحشتناکی دچار نزول شده است. اسکوپوس و تامسون رویترز به عنوان دو نمایه بسیار معتبر بین‌المللی، واقعیت‌های جالب توجهی در همین زمینه ارائه می‌کنند. بر اساس آمار ارائه شده از سوی این دو مرجع معتبر، در سال 2015، جمهوری اسلامی با تولید 39727مستند علمی در نمایه اسکوپوس در رتبه 16 دنیا قرار گرفته است. با در نظرگرفتن تولید 43389 مستند علمی در سال قبل از آن و با یک حساب سرانگشتی به یک افت خیره‌کننده می‌رسیم. افت رشد علمی ایران در سال 2015 به عدد منفی رسیده و مقدار منفی هشت و نیم درصد را به خود اختصاص داده است.
 
علاوه بر این آمار کمی، رشد تولیدات علمی ایران در بعد کیفی نیز، طی سه سال گذشته وضعیت اسفناکی را تجربه کرده است. نگاهی به 500 مقاله پر‌استناد مربوط به جمهوری اسلامی ایران تا سال 2015 در نمایه اسکوپوس نشان می‌دهد که کمتر از 15 مورد از این مقالات طی سه و نیم سال گذشته نمایه شده است. این در حالی است که مسئولان وزارت علوم چندی پیش با انتشار متنی در خبرگزاری‌های رسمی کشور، سعی در ثبت آمار سال‌های قبل به نام خود داشته‌اند. در بخشی از این گزارش می‌خوانیم:‌«از بعد کیفی، سهم مقالات پر‌استناد ایران (یا مقالات یک درصد برتر دنیا) رشدی چشمگیر و حدود دو برابری داشته است به این ترتیب که تعداد مقالات پر‌استناد ایران در پایان سال 2012 تعداد 111 مقاله داغ بوده که در پایان سال 2013 به 229 مقاله رسیده است!» در پیش گرفتن چنین اقداماتی، نشان از آن دارد که در حال حاضر تولید آمار اهمیت بیشتری از کار میدانی در نزد مسئولان وزارت علوم دارد.
 
این در حالی است که ایران طی سال‌های اخیر به صورت مستمر در حال از دست دادن سهم تولید علم منطقه‌ای خود بوده است. سهمی که توسط کشوری همچون عربستان در حال تصاحب شدن است! پروفسور جعفر مهراد بنیانگذار پایگاه استنادی علوم جهان اسلام طی گفت‌وگویی در همین زمینه به واقعیت تلخ دیگری در زمینه افت رتبه علمی دانشگاه‌های کشور اشاره کرده است. وی با اشاره به نتایج رتبه‌بندی QS در سال 2016ــ2015 که در اواخر شهریور ماه سال 94 منتشر شده، می‌گوید: «اگر بخواهیم ارزش و اعتبار دانشگاه‌های خود را در این رتبه‌بندی‌ها با سایر دانشگاه‌های جهان مقایسه کنیم به‌وضوح می‌بینیم که در این مورد به‌عنوان مثال دانشگاه ملی علوم و فناوری اسلام‌آباد پاکستان و دانشگاه سلطان قابوس کشور عمان رتبه‌ای به‌مراتب برتر از رتبه دانشگاه‌تهران کسب کرده‌اند. رتبه دو دانشگاه اسلام‌آباد و سلطان قابوس در دامنه بین 501 و 550 قرار دارد.»
 
بررسی تاریخی آمارهای ارائه شده از سوی اسکوپوس نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران به صورت میانگین تا سال 2000 تنها 13/0 درصد از تولید علم دنیا را به خود اختصاص داده است، اما در مدت 14 سال پس از آن موفق شده به سهم بالای 6/1 درصدی از تولید علم دنیا دست یابد. در این مدت رتبه بین‌المللی ایران از لحاظ تولید علم از رتبه 48 جهان به 16 رسیده است. با این حال، همانگونه که پیش از این گفته شد، علاوه بر اینکه سرعت رشد علمی ایران طی سه و سال و نیم گذشته کاهش یافته؛ خالصِ رشد علمی ایران نیز در فاصله سال‌های 2014 تا 2015 منفی شده است. رهبر فرزانه انقلاب در متن دیدار رمضانی سال جاری خود با اساتید دانشگاه‌ها با اشاره به تفاوتِ بین «رشد» و «سرعت رشد»، به نکته قابل تأملی در همین زمینه اشاره نمودند.
 
ایشان فرمودند: «بنده راجع به سرعت رشد و اینکه این سرعت کم شده، تذکری دادم؛ وزیر محترم به من نامه نوشتند که «نه، رشد ما ادامه دارد» و آمارهایی را هم ذکر کرده بودند. من می‌دانم رشد ادامه دارد؛ بحث من بر سر این نیست که ما رشد علمی نداریم؛ بحث من بر سر سرعت این رشد است؛ سرعت ما کم شده.‌» در مقطع زمانی مذکور البته نتایج جدید رتبه‌بندی اسکوپوس منتشر نشده بود. حالا و با انتشار نتایج رسمی اسکوپوس، ما می‌دانیم که خالصِ رشد علمی کشور نیز در فاصله سال‌های 2014 تا 2015 منفی شده است و این چیزی جز وقوع یک فاجعه عمیق در سطح جامعه علمی و دانشگاهی کشور نیست! ایرانی که قرار بوده در سال 2018 بر سکوی چهارم تولید علم جهان تکیه بزند، حالا در سایه مدیریت دولت یازدهم، از رشد معمولی خود نیز بازمانده و عقبگرد کرده است! به راستی چرا؟!


منبع: جوان