به گزارش «شیعه نیوز»، در بخش نخست این یادداشت وی به بررسی تاریخ تحولات دولت سعودی و عثمانی و در بخش دوم آن به بررسی روابط ترکیه و عربستان سعودی در چند سال اخیر و خصوصاً در موضوع سوریه و عراق پرداخته است.
پس از پایان جنگ جهانی اول و توافق‌نامه لوزان، ترکیه اولین توافق‌نامه با آل سعود که آن زمان به نام پادشاهی حجاز و نجد حکومت می‌کردند، امضا کرد. در این توافق‌نامه که با نام دوستی و صلح در سوم آگوست 1929 به امضاء رسید، ترکیه استقلال سیاسی و تمامیت ارضی پادشاهی حجاز و نجد را به رسمیت شناخت.
جنگ‌ها و شورش‌های اواخر دوران حکومت عثمانی تأثیر زیادی بر سیاست خارجی جمهوری تازه تأسیس یافته ترکیه داشت. با اینکه ترکیه با عربستان سعودی در سال 1929 توافق‌نامه دوستی و صلح امضاء کرده بود اما روابط دو کشور تا سال 1970 پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشت. یک استثناء در این دوره وجود داشت و آن هم اینکه در سال 1966 در یک کنفرانسی با هدف اتحاد و همکاری کشورهای مسلمان، فیصل بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی به ترکیه سفر کرد.
در سال 1980 ترکیه با هدف تأمین پایدار نیازهای نفتی خود، همکاری‌های اقتصادی خود با عربستان سعودی را گسترش داد.
نزدیکی سیاسی بین ترکیه و عربستان سعودی از اوایل 1990 اتفاق افتاد. در جنگ اول خلیج فارس منافع مشترک دو کشور باعث شد که برای نخستین بار ترکیه و عربستان سعودی از لحاظ سیاسی به یکدیگر نزدیک شوند.
روابط گرم دو کشور تا سال 2002 ادامه داشت تا اینکه عربستان سعودی آخرین قلعه بازمانده از دوران عثمانی در مکه مکرمه به نام قلعه «أجیاد» را تخریب کرد و باعث تیرگی روابط بین دو کشور شد. بحران روابط دو کشور تا سال 2003 ادامه یافت.
پس از حادثه تخریب قلعه «أجیاد» در سال 2002 ، دو اتفاق باعث نزدیکی دو کشور به یکدیگر شد. اولی اعلام عربستان مبنی بر مبارزه با گروه تروریستی القاعده در سال 2004 و دومی آغاز جنگ داخلی سوریه بود.
پس از بحران روابط 2002 ترکیه و عربستان سعودی، عاملی که باعث ایجاد بحران شدیدتر بین دو کشور شد، در قضیه کودتای نظامی در مصر اتفاق افتاد. عربستان سعودی از کودتای نظامی علیه محمد مرسی حمایت کامل کرد به طوری که شاهزاده بندر بن سلطان رئیس وقت سازمان اطلاعات عربستان سعودی نقش فعالی در این کودتا ایفا کرد و در مقابل عربستان، ترکیه کودتای مصر را محکوم و از محمد مرسی حمایت کامل می‌کرد.
روابط ترکیه و عربستان سعودی در پنج سال اخیر
شروع جنگ داخلی در سوریه باعث شد که ترکیه و عربستان سعودی به یکدیگر نزدیک شوند، اما بحران سوریه نمی‌تواند دلیلی بر اتحاد پایدار استراتژیک ترکیه و عربستان سعودی باشد.
نزدیکی ترکیه و عربستان سعودی بر پایه سرنگونی بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه شکل گرفت اما پس از سرنگونی بشار اسد هیچ منافع مشترکی بین ترکیه و عربستان سعودی در سوریه وجود نخواهد داشت که باعث پایداری اتحاد استراتژیک بین دو کشور شود.
اختلافات ترکیه و عربستان در مسائل سوریه و منطقه بسیار بیشتر از اشتراکات دو کشور است.
به طور مثال سرنگونی بشار اسد که از اولویت‌های اصلی سیاست ترکیه در سوریه بود، از اولویت‌های اصلی این کشور خارج شده است اما عربستان سعودی در حال حاضر هم مثل روزهای نخست بحران سوریه بر سرنگونی بشار اسد اصرار می‌کند. ترکیه سیاست‌های خود در سوریه را تعدیل کرده است و خط قرمز خود را که سرنگونی بشار اسد بود برداشته است. ترکیه با عملیات نظامی در شمال سوریه از تشکیل دولت مستقل کُردی جلوگیری کرده و اعلام کرده است که از تمامیت ارضی سوریه حمایت می‌کند.
این در حالی است که عربستان سعودی از تشکیل دولت مستقل کُردی در شمال سوریه حمایت می‌کند و آمریکا تلاش می‌کند سوریه را به سه دولت مستقل تجزیه کند. در نتیجه ترکیه کشوری است که خواستار حفظ تمامیت ارضی سوریه است و در مورد نوع سیستم حکومتی این کشور با ایران و سوریه هم‌عقیده است.
یکی دیگر از موارد اختلاف ترکیه و عربستان سعودی درباره حزب‌الله لبنان است. ترکیه حزب‌الله لبنان را به عنوان نیروی نظامی مشروع می‌شناسد. ترکیه در سیاست خارجی خود حزب‌الله لبنان را به رسمیت می‌شناسد به طوری که ترکیه بحران روابط سیاسی خود با لبنان را از طریق مذاکره با حزب‌الله لبنان حل کرد و در جنگ بین حزب‌الله و اسرائیل، از حزب‌الله لبنان حمایت سیاسی کرد.
این در حالی است که عربستان سعودی در شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس و اتحادیه عرب، حزب‌الله لبنان را به عنوان گروه تروریستی اعلام کرد.
در سیزدهمین کنفرانس سران سازمان همکاری‌های اسلامی در استانبول در مارس 2016 که با ریاست ترکیه برگزار شد، عربستان سعودی تمام تلاش خود را انجام داد تا در بیانیه پایانی این کنفرانس، حزب‌الله لبنان به عنوان گروه تروریستی اعلام شود به طوری که ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی از چهار روز قبل از آغاز کنفرانس به ترکیه سفر کرد تا مقامات ترکیه را متقاعد کند که حزب‌الله لبنان به عنوان گروه تروریستی اعلام شود و وقتی تلاش‌های ملک سلمان به نتیجه نرسید، قبل از پایان این کنفرانس ترکیه را ترک کرد.
ترکیه با پروژه مذهب‌گرایانه عربستان سعودی و آمریکا مبنی بر ایجاد ارتش مشترک کشورهای سنی در سال 2004 به شدت مخالفت کرد. البته اگرچه ترکیه به پیشنهاد اخیر عربستان سعودی برای ایجاد ارتش مشترک کشورهای اسلامی جواب مثبت داد ولی در عمل همکاری لازم را انجام نداد و این پروژه نتوانست به اهداف خود برسد و در عمل با شکست مواجه شد.
از اختلافات مهم دیگر ترکیه و عربستان سعودی در مورد اخوان المسلمین است. در حالی که عربستان سعودی تمام تلاش خود را می‌کند تا حرکت‌های اخوان المسلمین در منطقه سرکوب شوند، ترکیه حامی اصلی اخوان المسلمین در مصر، اردن و تونس است.
از دیگر مواردی که ترکیه را نسبت به عربستان سعودی بدبین کرده است، تبلیغات وهابیت توسط عربستان سعودی برای سنی‌های کشورهای منطقه قفقاز و بالکان است.
از عوامل تیرگی روابط ترکیه با عربستان سعودی علاوه بر اختلافات بین دو کشور، تضعیف اقتصاد ترکیه پس از کودتای نافرجام 15 جولای و تضعیف اقتصاد عربستان به خاطر جنگ فرسایشی علیه یمن است.
روابط ترکیه و عربستان سعودی پس از کودتای نافرجام 15 جولای
کودتای نافرجام 15 جولای علیه دولت قانونی ترکیه توسط گروه تروریستی فتح‌الله گولن با حمایت آمریکا، اتحادیه اروپا و ناتو انجام شد. حمایت کشورهای غربی از کودتا رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه را به شدت آزرده‌خاطر کرد به طوری که وی در سخنرانی‌های خود مرتب به این مسئله اشاره می‌کرد.
رفتار عربستان سعودی در قبل و پس از کودتای نافرجام باعث بدبینی مقامات آنکارا نسبت به این کشور شد، البته اگرچه این ناراحتی را به صورت رسمی اعلام نکردند اما از طریق کانال‌های دیپلماتیک این مسئله به مقامات ریاض گوشزد شد.
ترکیه رفتار مقامات و رسانه‌های کشورهای مختلف از آغاز کودتا تا شکست آن را آرشیو کرده و در حافظه خود نگه داشته است.
العربیه شبکه رسمی عربستان سعودی در شب کودتا با شعف فراوان از کودتای نظامی در ترکیه خبر می‌داد و این کودتا را پوشش می‌داد و وقتی این کودتا را شکست یافته دید، مواضع خود را عوض کرد و بر عبارت کودتای ناموفق تأکید می‌کرد.
«مجتهد» فعال مشهور سعودی که اطلاعات محرمانه درون خاندان آل سعود را برملا می‌کند، در حساب توییتری خود ادعاهای مهمی در مورد کودتای ترکیه نوشت. مجتهد ادعا کرد: «امارات متحده عربی از طریق محمد دحلان حمایت مالی کودتا علیه ترکیه را به عهده گرفت و شاهزاده محمد بن سلمان وزیر دفاع عربستان سعودی از این مسئله آگاه بود ولی به خاطر دوستی با بن زاید به ترکیه خبر نداد تا کودتا انجام شود.»
ادعاهای مجتهد با واکنش گسترده رسانه‌های طرفدار اردوغان مواجه شد.
چند روز پس از کودتای نافرجام ترکیه، محمد دحلان از طریق شبکه تلویزیونی الغد مصر با فتح‌الله گولن در ایالت پنسیلوانیای آمریکا یک مصاحبه تلویزیونی انجام داد.
یک ماه پس از کودتای نافرجام ترکیه، العربیه شبکه رسمی سعودی‌ها هم مصاحبه اختصاصی با فتح‌الله گولن در ایالت پنسیلوانیای آمریکا را پخش کرد. در این مصاحبه اتهامات سنگینی از طرف فتح‌الله گولن بر اردوغان وارد شد، به طوری که گولن در این مصاحبه، خائن اصلی به مردم ترکیه را کسی دانست که قدرت را در ترکیه در اختیار دارد.
در حالی که شبکه تلویزیونی العربیه اتهامات سنگین فتح‌الله گولن علیه اردوغان را پخش می‌کرد، وب‌سایت خبری العربیه هم این مصاحبه را این‌گونه منتشر کرد: «فتح‌الله گولن مؤسس جنبش خدمت در ترکیه که در حال حاضر به تربیت نسل طلایی ترکیه در پنسیلوانیای آمریکا مشغول است، مصاحبه اختصاصی با العربیه انجام داد.»
پخش این مصاحبه علیه رجب طیب اردوغان، نمی‌توانست باعث بی‌تفاوت وی در این خصوص شود. وزارت خارجه ترکیه پخش این مصاحبه از طرف العربیه را به شدت محکوم کرد و پس از اعتراض رسمی آنکارا، این مصاحبه از آرشیو تلویزیون و وب‌سایت خبری العربیه حذف شد.
رئیس‌جمهور ترکیه در دومین واکنش خود به سعودی‌ها، محمد بن نایف ولیعهد عربستان که از مهم‌ترین مخالفان سلمان و پسرش محسوب می‌شود را به ترکیه دعوت کرد.
محمد بن نایف در 26 سپتامبر 2016 دعوت اردوغان را پذیرفت و با استقبال بن‌علی یلدریم نخست‌وزیر ترکیه وارد آنکارا شد.
فاش شدن حمایت عربستان از کودتای نافرجام 15 جولای در ترکیه باعث شد که مهم‌ترین بحران سیاسی بین ترکیه و عربستان سعودی پس از بهار عربی شکل بگیرد.
نتیجه:
امضای توافق‌نامه صلح و دوستی بین ترکیه و عربستان سعودی در سال 1929 و همچنین گسترش روابط و اتحاد استراتژیک دو کشور در آغاز جنگ داخلی در منطقه و سوریه باعث نمی‌شود که دو کشور در همه دوره‌ها بتوانند روابط پایدار و مستحکمی با یکدیگر داشته باشند.
حوادث تاریخی در حافظه تاریخی یک ملت باقی می‌ماند و در تعیین سیاست‌های خارجی یک کشور تأثیر مهمی دارد. منافع مشترک منطقه‌ای شاید باعث شود که ترکیه و عربستان سعودی در مقاطعی از تاریخ به یکدیگر نزدیک شده و متحد شوند ولی این مسئله صرفاً یک تاکتیک سیاسی است و حوادث و پیشینه تاریخی بین ترکیه و عربستان سعودی مهم‌ترین فاکتور در ذهنیت مردم دو کشور به یکدیگر و تعیین سیاست خارجی دو کشور است.
به همین خاطر برای داشتن تحلیل درست از روابط ترکیه و عربستان سعودی و پیش‌بینی آینده روابط دو کشور، لازم است که حوادث تاریخی ترکیه و عربستان سعودی از آغاز قرن 18 میلادی تا به امروز مورد مطالعه قرار گیرد و جنگ‌ها، اختلافات و اتحاد دو کشور در این دوران به صورت دقیق بررسی شود.