به گزارش «شیعه نیوز»، مجری طرح پایش، کنترل و شناسایی نقاط بحرانی فرونشست خراسان رضوی گفت: اگر به مسائل ژئومورفولوژی مشهد توجه نشود، مساله فروچاله در آینده مناطق هاشمیه، هفت تیر، بلوار نماز، دامنه کوه‌های آب و برق و کوهسر در مشهد را تهدید خواهد کرد.
عادل سپهر در خصوص نشست زمین و فرونشست آن در مشهد اظهار کرد: نشست زمین ممکم است به ناگاه اتفاق بیفتد اما پدیده فرونشست یک فرایند تدریجی است. ریشه فرونشست زمین همانند زلزله تکتونیک یا همان زمین‌ساخت است. در واقع صفحات زمین‌ساخت باعث می‌شود در بعضی مناطق کوه‌زایی اتفاق بیفتد و در بعضی مکان‌ها نیز نشست ایجاد شود.
دانشیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: ایران کشور جوانی است و پدیده‌های زمین‌لرزش و حرکت‌های دامنه‌ای، حرکت‌های توده‌ای، ناپایداری دامنه‌ها و اتفاقات مربوط به دامنه‌های کوهستانی به دلیل فعالیت‌های زمین‌ساخت امری طبیعی است که چنین پدیده‌هایی دارای مزایا و معایب متنوعی است.
وی ادامه داد: بر اساس یک فرایند طبیعی به مرور بخشی از صفحه زمین‌ساخت پایین می‌آید. به عنوان مثال بر اساس مطالعه‌ای که در آمریکا انجام شد، برای چند سال یک دکل برق نشانه‌گذاری شد. پس از گذشت ۱۰۰ یا ۱۵۰ سال مشخص شد دکل برق به صورت طبیعی اندکی پایین‌تر از ارتفاع قبلی خود آمده که این موضوع حاصل پدیده تکتونیک بوده است. باید توجه داشت در پدیده تکتونیک یا همان زمین‌ساخت جابه‌جایی‌ها به صورت افقی و عمودی اتفاق می‌افتد. گاهی اوقات این نشست‌ها بایوم‌های(زیست‌بوم) عظیمی ایجاد می‌کند که از لحاظ علمی به آن گرابل می‌گویند. در حال حاضر مشهد دشتی است که بین ۲ کوه قرار گرفته و یک گرابل زمین‌شناسی به حساب می‌آید.
سپهر با اشاره به اینکه زمین را از چهره آن می‌توان شناخت، بیان کرد: واضح‌ترین حالت خارج شدن انرژی زمین ایجاد شکاف‌هایی است که به اشتباه به آن فرونشست گفته می‌شود اما این ترک‌ها شکاف‌های حاصل از فرونشست است. در واقع این ترک‌ها و شکاف‌های دشت در خاک‌های ریزدانه و کانی‌های جاذب موجب شکل‌گیری رطوبت می‌شود که به آن فرونشست می‌گویند. این شکاف‌ها در اقلیم‌های خشک بیشتر اتفاق می‌افتد. کشورهای مستعد فرونشست زمین شامل ایالات متحده آمریکا، کشورهای شرقی اروپا، چین و ایران و همچنین بخش‌هایی از آمریکای جنوبی است.
مجری طرح پایش، کنترل و شناسایی نقاط بحرانی فرونشست خراسان رضوی اضافه کرد: کشور ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک دنیا قرار گرفته و بیش از ۸۵ درصد از مساحت یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون هکتاری آن در اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار دارد. ایران یک‌سوم میانگین سطح بارش جهانی را دارد. به همین دلیل رطوبت از آن زودتر خارج می‌شود و از همین رو است که کشور ما بیشتر مستعد فرونشست زمین است.
وی ادامه داد: نیاکان ما با این اقلیم خشک و نیمه‌خشک ایران سازگار شده و حرفه‌ای‌ترین شیوه مدیریت آب یعنی قنات را ایجاد کرده‌اند متاسفانه امروز اکثر این قنات‌ها تخریب شده و اکنون برای تامین آب از چاه‌های عمیق استفاده می‌شود.
دشت‌های مشهد و نیشابور به حالت مرگ افتاده است
دانشیار گروه مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آب باعث خارج شدن بیش از حد رطوبت زمین و ایجاد برخی شکاف‌ها می‌شود. این فرایند تا جایی ادامه پیدا کرده که در حال حاضر شاهد شکل‌گیری شکاف‌هایی عظیم با عرض بیش از ۱۰ متر، عمق بیش از ۵۰ متر و طول بیش از یک کیلومتر هستیم. این شکاف‌های عظیم باعث ایجاد پدیده‌ای به نام مرگ دشت می‌شود. مرگ دشت در صورتی اتفاق می‌افتد که یک دشت قابل احیا نباشد؛ اکنون این پدیده در دشت نیشابور و کاشمر قابل مشاهده است. پدیده مرگ دشت مشکلاتی نظیر تخریب ریل‌های راه‌آهن و بیرون‌زدگی لوله‌های آب که به اصطلاح لوله‌زایی گفته می‌شود را در پی دارد.
پدیده فروچاله برخی مناطق مشهد را تهدید می‌کند/خانه‌های نوساز در مناطق ۱۱ و ۱۲ ترک خورده‌اند
سپهر با بیان اینکه تاب‌آوری مناطق مختلف با هم متفاوت است، خاطرنشان کرد: با همه این‌ها متاسفانه در ایران برای توسعه مناطق مختلف الگوی آبی مناسبی وجود ندارد. در حال حاضر الگوی توسعه منطقه گیلان با ۲۰۰۰ میلی‌متر بارش در سال با توسعه خراسان با ۱۵۰ میلی‌متر بارندگی در یک سال تفاوتی ندارد و تمام شهرهای ایران به یک صورت توسعه می‌یابد. در واقع بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آبی در کشوری که اقلیم خشک و نیمه‌خشک دارد، باعث فرونشست زمین می‌شود. در سال ۷۵ برای جلوگیری از این شرایط قانون عدم بهره‌برداری از چاه‌های آب به تصویب مجلس رسید ولی در برخی زمان‌ها در یک سال مجوز بهره‌برداری از ۸۵ هزار چاه صادر شد.
مجری طرح پایش، کنترل و شناسایی نقاط بحرانی فرونشست خراسان رضوی عنوان کرد: در چهار دهه اخیر بدون توجه به تاب‌آوری و تحملپذیری اکوسیستم‌ها به بدترین شکل از منابع طبیعی بهره‌برداری شده و علاوه بر این میزان مساحت جنگل‌ها در ایران به کمترین اندازه خود رسیده است. به عنوان نمونه جنگل‌های هیرکانی که دارای ذخایر ژنتیکی و زیست‌بوم جهانی است، امروز در خطر افتاده است. مثال دیگر حوضه آبریز دریاچه ارومیه است که در آن بیش از ۶۵ سد دائمی ایجاد شده که از تاب‌آوری این دریاچه خارج است و همین موضوع باعث خشک شدن دریاچه ارومیه شده است.
سپهر ادامه داد: در کتاب مرحوم کریم ساعی، بانی سازمان جنگلداری ایران، آمده که مساحت جنگل‌های ایران بین ۱۲ تا ۱۸ میلیون هکتار بوده ولی امروز این مساحت به کمتر از پنج میلیون هکتار رسیده است.
ایران جزو معدود کشورهایی است که در آن از آب‌های ژرف بهره‌برداری می‌شود
وی اظهار کرد: برخی از دشت‌ها در کشور به دلیل بهره‌برداری بیش از اندازه ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر افت دارد. به عنوان مثال در ایران مرکزی و برخی مناطق مانند کرمان و اصفهان شاهد این پدیده هستیم. همچنین در برخی از دشت‌ها که قبلا با کندن ۵۰ متر می‌شد در آن به آب رسید، اکنون با حفر بیش از ۲۵۰ متر آب به دست می‌آید. در حال حاضر ایران جزو معدود کشورهایی است که بهره‌برداری از آب‌های ژرف در آن اتفاق می‌افتد. هماکنون خراسان جنوبی دارای مجوز بهره‌برداری از آب‌های ژرف است. در جهان چهار یا پنج کشور است که بهره‌برداری از آب‌های ژرف در آن صورت می‌گیرد.
مجری طرح پایش، کنترل و شناسایی نقاط بحرانی فرونشست خراسان رضوی یاد آور شد: طی سه دهه اخیر در ایران نقش انسان در فرونشست زمین با بهره‌برداری بیش از اندازه از منابع آبی سطحی و زیرزمینی بسیار زیاد شده است.
دانشیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد افزود: اگر سازه‌هایی مثل خانه‌ها، سکونتگاه‌ها، ریل راه‌آهن، روستاها و... در معرض شکاف حاصل از فرونشست زمین باشد، تخریب می‌شود. در حال حاضر بدترین شرایط مربوط به ایران مرکزی است که در اصفهان نمونه آن مشاهده شد. خسارت‌های ناشی از این شکاف‌ها به آثار باستانی نیز رسیده است. در منطقه ۱۱ و ۱۲ مشهد هم خانه‌های نوساز ترک خورده‌اند و از این حیث شرایط بحرانی دارند.
۵۰ درصد سازه‌های ایران آهکی است
سپهر در مورد تفاوت فروچاله و فرونشست گفت: فروچاله در نتیجه انحلال خاک و سازندِ انحلال‌پذیر اتفاق می‌افتد؛ به عنوان مثال ساخت‌وساز بی‌رویه و معدن‌کاوی باعث ایجاد فروچاله می‌شود که یک نوع نشست به حساب می‌آید ولی سیستم آن با فرونشست متفاوت است که گاهی عمق آن به بیش از ۵۰ متر هم می‌رسد. در مجموع ۵۰ درصد از سازه‌های ایران آهکی است. به عنوان مثال در کبودرآهنگ همدان فروچاله‌های بزرگی وجود دارد که به دلیل معدن‌کاوی ایجاد شده است. در اصفهان نیز این پدیده را زیاد مشاهده می‌کنیم.
مساله فروچاله کدام مناطق مشهد را تهدید می‌کند؟
وی عنوان کرد: مهم‌ترین مشکل در مسائل ژئومورفولوژی این است که ما در ایران نقشه قابلیت عرضی نداریم. در صورت وجود نقشه درمی‌یافتیم که ارتفاعات جنوبی نباید تخریب می‌شد و در دامنه کوه‌های آب و برق هم نباید ساخت‌وساز صورت می‌گرفت.
نیشابور و کاشمر بحرانی‌ترین دشت‌های خراسان رضوی است
مجری طرح پایش، کنترل و شناسایی نقاط بحرانی فرونشست خراسان رضوی خاطر نشان کرد: بحرانی‌ترین دشت‌های خراسان نیشابور و کاشمر است. در چند سال آینده مشکلات بسیاری در دشت‌های نیشابور و کاشمر خواهیم داشت. به گفته کشاورزان این مناطق آن‌ها برای رسیدن به آب تا ۲۰۰ متر حفاری می‌کنند. همچنین در نیشابور ۸۰ میلیون متر کعب کسری مخزن آب وجود دارد و سالانه ۱۵ سانتی‌متر نشست زمین در نیشابور اتفاق می‌افتد.
سپهر عنوان کرد: متاسفانه مسئولان کشور نگاه اکولوژیک به بهره‌برداری و مدیریت سرزمین ندارند و نگاه غالب تفکر غیراکولوژیک است. هماکنون دیدگاه مورد پذیرش در مورد آب در کشور ما انتقال آب بین‌حوضه‌ای است. در کنار این برای کشاورزی الگوی کشت مشخصی وجود ندارد. به طور مثال همان صیفی‌جات آذربایجان غربی در خراسان نیز کشت می‌شود. هماکنون بیش از ۸۵ درصد مصرف منابع آبی کشور مربوط به بخش کشاورزی است. از دیگر سو در کشور ما سدسازی به هر قیمتی نشان‌دهنده توسعه است. در ۵۰ سال اخیر هم در بخش آکادمیک و هم در بخش حاکمیتی مدیریت بر پایه اکولوژیک نبوده است. علاوه بر این انسجامی در بدنه سازمان‌ها وجود ندارد و سازمان زمین‌شناسی، سازمان محیط زیست، سازمان جنگل‌ها، وزارت نیرو، شهرداری‌ها و نهادهای مرتبط دیگر با هم هماهنگ نیستند و یک قانون منسجم در حوضه نشست زمین تدوین نشده است.
وی ادامه داد: تفکر غیراکولوژیک باعث بروز مشکلاتی نظیر نابسامانی اجتماعی، مهاجرت، مشکلات اقتصادی، افسردگی و... می‌شود. تا نگاه زمامداران تفکر غیراکولوژیک باشد، کشور نمی‌تواند به سمت توسعه حرکت کند.
انتهای پیام
