«شیعه نیوز»: یکی از واجب‌های مالی، زکات فطره است که با تحقق شرایط عمومی تکلیف بر سرپرست خانوار در شب عید فطر واجب می‌شود. ادله دینی پرداخت آن را مورد تاکید فراوان قرار داده و عموم مسلمانان نیز اهتمام ویژه ای به پرداخت آن دارند.
آیت الله وحید خراسانی:
مسأله ۲۰۰۸ - کسی که موقع غروب شب عید فطر بالغ و عاقل است و فقیر و بنده کسی نیست، به این معنی که ماه رمضان را. اگر چه به یک آن تا تحقق غروب - با این شرایط درک کند، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است. گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج و مانند اینها به مستحق بدهد، و بنابر احتیاط واجب غذای معمول محلش باشد، و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافیست، و بنابر احتیاط واجب کسی که وقت غروب شب عید فطر بیهوش است، باید فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۰۹ - کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند، فقیر است، و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۱۰ - انسان فطره کسانی را که در غروب شب عید فطر نان خور او حساب می‌شوند باید بدهد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنها بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
مسأله ۲۰۱۱ - اگر کسی را که نان خور اوست و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خود را بدهد، چنانچه اطمینان داشته باشد که فطره را می‌دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۱۲ - فطر میهمانی که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده و در وقت وجوب زکات فطره نان خور او حساب می‌شود، بر او واجب است.
مسأله ۲۰۱۳ - مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد شده و مدتی نزد او می‌ماند، بنابر احتیاط واجب فطره‌اش را هم خودش و هم میزبان بدهد، و همین احتیاط در مورد کسی که انسان را مجبور کرده اند که خرجی او را بدهد، باید رعایت شود.
مسأله ۲۰۱۴۔ فطره مهمانی که بعد از غروب شب عید وارد می‌شود، بر صاحبخانه واجب نیست، اگر چه پیش از غروب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.
مسأله ۲۰۱۵ - اگر کسی موقع غروب شب عید فطر دیوانه باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۱۶ - اگر پیش از غروب بچه بالغ شود یا دیوانه عاقل گردد یا فقیر غنی شود، در صورتی که شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۷ - کسی که موقع غروب شب عید فطر زکات فطره بر او واجب نیست، اگر تا پیش از ظهر روز عید شرط‌های واجب شدن فطره در او پیدا شود، بنابر احتیاط مستحب زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۸ - کافری که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شده، فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۹ - کسی که فقط به اندازه یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است - گندم و مانند آن دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد، و چنانچه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنها را هم بدهد، می‌تواند به قصد فطره آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد، و او هم به همین قصد به دیگری بدهد، و همچنین تا به نفر آخر برسد، و بهتر است نفر آخر چیزی را که می‌گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد، و اگر یکی از آنها صغیر باشد، ولی او برای خودش بگیرد، و آنچه را برای خود گرفته برای صغیر به قصد فطره بدهد، و اگر برای صغیر گرفت. بنابر احتیاط واجب - آن را به کسی ندهد.
مسأله ۲۰۲۰ - اگر بعد از غروب شب عید فطر بچه دار شود، یاکسی نان خور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد، اگر چه احتیاط مستحب آن است که فطرة کسانی را که بعد از غروب تا پیش از ظهر عید، نان خور او حساب می‌شوند بدهد.
مسأله ۲۰۲۱ - اگر انسان نان خور کسی باشد و پیش از غروب نان خور کس دیگر شود، فطرة او بر کسی که نان خور او شده واجب است، مثلاً اگر دختر پیش از غروب به خانه شوهر رود، باید شوهرش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۲۲ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خود را بدهد.
مسأله ۲۰۲۳ - اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد، احتیاط مستحب آن است که اگر واجد شرایط وجوب زکات فطره باشد، خودش بدهد.
مسأله ۲۰۲۴ - اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است، خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی‌شود.
مسأله ۲۰۲۵ - زنی که شوهرش مخارج او را نمی‌دهد، چنانچه نان خور کس دیگر باشد، فطره‌اش بر آن کس واجب است، و اگر نان خور کس دیگر نیست، در صورتی که شرایط وجوب در او جمع باشد، باید فطره خود را بدهد.
مسأله ۲۰۲۶ - کسی که سید نیست نمی‌تواند به سید فطره بدهد، حتی اگر سیدی نان خور او باشد نمی‌تواند فطره او را به سید دیگری بدهد.
مسأله ۲۰۲۷ - فطرة طفلی که از مادر یا دایه شیر می‌خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می‌دهد، ولی اگر مادر یا دایه مخارج خود را از مال طفل بر می‌دارد، فطرة طفل بر کسی واجب نیست.
مسأله ۲۰۲۸ - انسان اگر چه مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
مسأله ۲۰۲۹ - اگر انسان کسی را اجیر نماید و شرط کند که مخارج او را بدهد و به شرط خود وفا کند، باید فطره او را هم بدهد، ولی چنانچه شرط کند که مقدار مخارج او را بدهد، مثلاً پولی برای مخارجش بدهد و به عنوان نفقه نباشد. چه به عنوان مزد کارش باشد یا به عنوان دیگری - واجب نیست فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۳۰ - اگر کسی بعد از غروب شب عید فطر بمیرد، باید فطرة او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولی اگر پیش از غروب بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند.
مسأله ۲۰۳۱ - مشهور فرموده اند که مصرف زکات فطره مصرف زکات مال است، ولی احتیاط واجب آن است که به فقرا داده شود، و باید شیعه دوازده امامی باشد، مگر در صورتی که مؤمن پیدا نکند، که در این صورت به غیر ناصبی هم می‌شود داد.
مسأله ۲۰۳۲ - اگر طفل شیعه دوازده امامی فقیر باشد، به گونه‌ای که در مسأله «۱۹۶۰» و ۱۹۶۱» گذشت می‌تواند زکات فطره را به مصرف طفل برساند.
مسأله ۲۰۳۳ - فقیری که فطره به او می‌دهند لازم نیست عادل باشد، ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار و تارک نماز و کسی که آشکارا معصیت کبیره می‌کند، فطره ندهند.
مسأله ۲۰۳۴ - به کسی که فطره را در معصیت صرف می‌کند، نباید فطره بدهند.
مسأله ۲۰۳۵ - احتیاط واجب آن است که به یک فقیر کمتر از یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است - فطره ندهند، ولی اگر چند صاع بدهند اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۳۶ - اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن جنس است، مثلاً از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع بدهد کافی نیست، و اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد، کفایت نمی‌کند.
مسأله ۲۰۳۷ - انسان نمی‌تواند نصف صاع را از یک جنس - مثالا گندم و نصف دیگر آن را از جنس دیگر - مثلاً جو - بدهد، و اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد، کفایت نمی‌کند.
مسأله ۲۰۳۸ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم بدارد، و بعد همسایگان فقیر را، و مستحب است کسی را که در دین و فقه و عقل مقدم است در دادن فطره مقدم بدارد.
مسأله ۲۰۳۹۔ اگر انسان به خیال اینکه کسی فقیر است به او زکات فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، چنانچه مالی را که به او داده از بین نرفته باشد، باید پس بگیرد و به مستحق بدهد، و اگر نتواند بگیرد، باید از مال خودش عوض فطره را بدهد، و اگر از بین رفته باشد، در صورتی که گیرنده فطره می دانسته آنچه را که گرفته فطره است، باید عوض آن را بدهد، و اگر نمی دانسته، دادن عوض بر او واجب نیست، و انسان باید عوض فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۴۰ - اگر کسی بگوید فقیرم، چنانچه بداند که قبلاً فقیر بوده می‌شود به او فطره داد، و به کسی که معلوم نباشد فقیر بوده یا نه و می‌گوید فقیرم، اگر از قولش اطمینان پیدا نشود، بنابر احتیاط واجب نمی‌شود فطره داد، و اگر بدانند قبلاً فقیر نبوده، نمی‌شود فطره به او داد، مگر اینکه از گفته او اطمینان پیدا شود.
مسأله ۲۰۴۱ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت ۔ چنانکه در وضو گذشت - و با اخلاص بدهد، و موقعی که آن را می‌دهد نیت دادن فطره نماید.
مسأله ۲۰۴۲ - اگر پیش از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست، ولی بعد از داخل شدن ماه رمضان می‌تواند بدهد، و احتیاط آن است که در ماه رمضان هم ندهد، و می‌تواند پیش از ماه رمضان به فقیر قرض بدهد، و بعد از آنکه فطره بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطره حساب کند.
مسأله ۲۰۴۳ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می‌دهد، باید با جنس دیگر یا خاک مخلوط نباشد، و چنانچه مخلوط باشد، اگر خالص آن به یک صاع - که تقریباً سه کیلوگرم است - برسد و جدا کردن آن زحمت و خرج نداشته باشد، یا آنچه مخلوط شده به قدری کم باشد که عرف مردم آن را گندم خالص بدانند، اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۴۴ - اگر فطره را از جنس معیوب بدهد، بنابر احتیاط واجب کافی نیست.
مسأله ۲۰۴۵ - کسی که فطره چند نفر را می‌دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد، مثلاً اگر فطره بعضی را گندم و فطره بعضی دیگر را جو بدهد، کافیست.
مسأله ۲۰۴۶ - کسی که نماز عید فطر می‌خواند، بنابر احتیاط واجب فطره را پیش از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید نمی‌خواند، می‌تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مسأله ۲۰۴۷ - اگر به نیت فطره مقداری از مال خود را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحق ندهد، هر وقت آن را می‌دهد، نیت فطره نماید.
مسأله ۲۰۴۸ - اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، بعد - بنابر احتیاط واجب - به نیت آنچه شارع مقدس از او خواسته فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۴۹ - اگر فطره را کنار بگذارد، نمی‌تواند آن را برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.
مسأله ۲۰۵۰ - اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، چنانچه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد که مشترک باشد بین خودش و فطره اشکال دارد، ولی اگر بخواهد همه آن را به فقیر بدهد اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۵۱- اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، چنانچه دسترسی به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته، باید عوض آن را بدهد، و اگر دسترسی به فقیر نداشته و در حفظ آن کوتاهی نکرده ضامن نیست.
مسأله ۲۰۵۲ - اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد، و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
آیت الله سیستانی:
مسأله ۲۰۰۳ - کسی که موقع غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل است، و بیهوش و فقیر و برده نیست، باید برای خودش و کسانی که نانخور او هستند، هر نفری یک صاع که گفته می‌شود تقریباً سه کیلو است از غذاهای معمول در شهرش مانند گندم یا جو یا خرما یا کشمش، یا برنج یا ذرّت به مستحق بدهد، و اگر به‌جای آن پول هم بدهد، کافی است، و احتیاط لازم آن است که از غذاهایی که در شهرش معمول نیست ندهد هرچند گندم یا جو، یا خرما یا کشمش باشد.
مسأله ۲۰۰۴ - کسی که مخارج سال خود و عیالش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالش را بگذراند، فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۰۵ - انسان فطره کسانی را که در غروب شب عید فطر نانخور او حساب می‌شوند باید بدهد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنها بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
مسأله ۲۰۰۶ - اگر کسی را که نانخور اوست و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خود را بدهد، چنانچه اطمینان داشته باشد که فطره را می‌دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۰۷ - فطره مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر وارد شده، و شب را نزد او مانده و نانخور او هرچند موقتاً حساب می‌شود، بر او واجب است.
مسأله ۲۰۰۸ - فطره مهمانی که بعد از غروب شب عید فطر وارد می‌شود در صورتی که نانخور او حساب شود بنا بر احتیاط بر او واجب است و الاّ واجب نیست، و کسی را که انسان برای افطار شب عید دعوت می‌کند نانخور به حساب نمی‌آید، و فطره‌اش بر صاحبخانه نیست.
مسأله ۲۰۰۹ - اگر کسی موقع غروب شب عید فطر دیوانه باشد، در صورتی که دیوانگی او تا ظهر روز عید فطر باقی باشد، زکات فطره بر او واجب نیست، و الاّ بنا بر احتیاط واجب لازم است فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۰ - اگر پیش از غروب بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، در صورتی که شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۱ - اگر در موقع غروب شب عید فطر، شرایط وجوب زکات فطره نباشد ولی پیش از ظهر روز عید آن شرایط پیدا شود، احتیاط واجب آن است که زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۲ - کافری که بعد از غروب شب عید فطر مسلمان شده، فطره بر او واجب نیست. ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۳ - کسی که فقط به‌اندازه یک صاع گندم و مانند آن را دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد، و چنانچه عیالی داشته باشد و بخواهد فطره آنها را هم بدهد می‌تواند به قصد فطره، آن یک صاع را به یکی از عیالش بدهد، و او هم به همین قصد به دیگری بدهد، و همچنین تا به نفر آخر برسد، و بهتر است نفر آخر چیزی را که می‌گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد، و اگر یکی از آنها صغیر یا دیوانه باشد، ولی او به‌جای او می‌گیرد، و احتیاط مستحب آن است که به قصد او نگیرد، بلکه برای خودش بگیرد.
مسأله ۲۰۱۴ - اگر بعد از غروب شب عید فطر بچه‌دار شود، واجب نیست فطره او را بدهد، ولی اگر پیش از غروب بچه‌دار شود، یا ازدواج کند اگر نانخور او شمرده شوند باید فطره آنها را بدهد، و اگر نانخور دیگری باشند بر او واجب نیست، و اگر نانخور کسی نباشند فطره زن بر خودش واجب است، و بر بچه چیزی نیست.
مسأله ۲۰۱۵ - اگر انسان نانخور کسی باشد و پیش از غروب نانخور کس دیگر شود، فطره او بر کسی که نانخور او شده واجب است، مثلاً اگر دختر پیش از غروب به خانه شوهر رود، باید شوهرش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۱۶ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خود را بدهد، ولی اگر آن شخص، بدون عذر یا به سبب فراموشی، فطره را ندهد بر خود انسان بنا بر احتیاط واجب می‌شود که چنانچه دارای شرایط گذشته در مسأله (۲۰۰۳) باشد فطره خویش را بدهد. و همچنین اگر فرد غنی، نان خور شخصی که فقیر است باشد، بر فقیر مذکور پرداخت فطره واجب نیست و چنانچه فردِ غنی دارای شرایط وجوب زکات فطره باشد، بر خود او، پرداخت زکات فطره واجب می‌شود.
مسأله ۲۰۱۷ - اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی‌شود.
مسأله ۲۰۱۸ - کسی که سید نیست، نمی‌تواند به سید فطره بدهد، حتی اگر سیدی نانخور او باشد، نمی‌تواند فطره او را به سید دیگری بدهد.
مسأله ۲۰۱۹ - فطره طفلی که از مادر یا دایه شیر می‌خورد، بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می‌دهد، ولی اگر مادر یا دایه مخارج خود را از مال طفل برمی‌دارد، فطره طفل بر کسی واجب نیست.
مسأله ۲۰۲۰ - انسان اگرچه مخارج عیالش را از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
مسأله ۲۰۲۱ - اگر انسان کسی را اجیر نماید مانند بنّا یا نجّار یا خدمتکار، و مخارج او را بدهد به‌طوری که نانخور او محسوب شود، باید فطره او را هم بدهد، ولی چنانچه فقط مزد کارش را بدهد، واجب نیست فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۲۲ - اگر پیش از غروب شب عید فطر بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالش را از مال او بدهند، ولی اگر بعد از غروب بمیرد، مشهور فرموده‌اند باید فطره او و عیالش را از مال او بدهند، ولی این حکم خالی از اشکال نیست، و مقتضای احتیاط ترک نشود.
مسأله ۲۰۲۳ - زکات فطره را بنا بر احتیاط واجب باید فقط به فقرای شیعه پرداخت کرد که دارای شرایط گذشته در مستحقین زکات مال هستند، و چنانچه در شهر از فقرای شیعه کسی نباشد می‌تواند آن را به فقرای دیگر مسلمانان داد، ولی در هر صورت نباید به ناصبی داده شود.
مسأله ۲۰۲۴ - اگر طفل شیعه‌ای فقیر باشد، انسان می‌تواند فطره را به مصرف او برساند، یا به واسطه دادن به ولی او، ملک طفل نماید.
مسأله ۲۰۲۵ - فقیری که فطره به او می‌دهند، لازم نیست عادل باشد، ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار، و بی‌نماز، و کسی که آشکارا معصیت می‌کند، فطره ندهند.
مسأله ۲۰۲۶ - به کسی که فطره را در معصیت مصرف می‌کند، نباید فطره بدهند.
مسأله ۲۰۲۷ - احتیاط مستحب آن است که به یک فقیر کمتر از یک صاع فطره ندهند، مگر اینکه به فقرایی که جمع شده‌اند نرسد، ولی اگر بیشتر بدهند هیچ اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۲۸ - اگر از جنسی که قیمتش دو برابر قیمت معمولی آن است، مثلاً از گندمی که قیمت آن دو برابر قیمت گندم معمولی است، نصف صاع بدهد کافی نیست، بلکه اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد کافی نیست.
مسأله ۲۰۲۹ - انسان نمی‌تواند نصف صاع را از یک جنس مثلاً گندم، و نصف دیگر آن را از جنسی دیگر، مثلاً جو بدهد، بلکه اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد کافی نیست.
مسأله ۲۰۳۰ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان و همسایگان فقیر خود را بر دیگران مقدّم دارد، و سزاوار است که اهل علم و دین و فضل را به دیگران نیز مقدم دارد.
مسأله ۲۰۳۱ - اگر انسان به خیال اینکه کسی فقیر است به او فطره بدهد و بعد بفهمد فقیر نبوده، چنانچه مالی را که او داده از بین نرفته باشد، باید پس بگیرد و به مستحق بدهد، و اگر نتواند بگیرد، باید از مال خودش عوض فطره را بدهد، و اگر از بین رفته باشد، در صورتی که گیرنده فطره می‌دانسته آنچه را که گرفته فطره است، باید عوض آن را بدهد، و اگر نمی‌دانسته، دادن عوض بر او واجب نیست، و انسان باید عوض فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۳۲ - اگر کسی بگوید فقیرم، نمی‌شود به او فطره داد، مگر آنکه از گفته او اطمینان پیدا شود، یا انسان بداند که قبلاً فقیر بوده است.
مسأله ۲۰۳۳ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت یعنی برای تذلل در پیشگاه خداوند عالم بدهد و موقعی که آن را می‌دهد نیت دادن فطره نماید.
مسأله ۲۰۳۴ - اگر پیش از ماه رمضان فطره را بدهد صحیح نیست، و بهتر آن است که در ماه رمضان هم فطره را ندهد، ولی اگر پیش از ماه رمضان به فقیر قرض بدهد و بعد از آنکه فطره بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطره حساب کند مانعی ندارد.
مسأله ۲۰۳۵ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می‌دهد باید به جنس دیگر، یا خاک مخلوط نباشد، و چنانچه مخلوط باشد، اگر خالص آن به یک صاع برسد، و بدون جدا کردن قابل‌استفاده باشد، یا جدا کردن آن زحمت فوق‌العاده نداشته باشد، یا آنچه مخلوط شده به‌قدری کم باشد که قابل‌اعتنا نباشد، اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۳۶ - اگر فطره را از چیز معیوب بدهد بنا بر احتیاط واجب کافی نیست.
مسأله ۲۰۳۷ - کسی که فطره چند نفر را می‌دهد، لازم نیست همه را از یک جنس بدهد، مثلاً اگر فطره بعضی را گندم، و فطره بعض دیگر را جو بدهد، کافی است.
مسأله ۲۰۳۸ - کسی که نماز عید فطر می‌خواند بنا بر احتیاط واجب باید فطره را پیش از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید نمی‌خواند، می‌تواند دادن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مسأله ۲۰۳۹ - اگر به نیت فطره مقداری از مال خود را کنار بگذارد و تا ظهر روز عید به مستحق ندهد، هر وقت آن را می‌دهد نیت فطره نماید، و تأخیر اگر برای غرض عقلایی باشد اشکال ندارد.
مسأله ۲۰۴۰ - اگر تا ظهر روز عید، فطره را ندهد و کنار هم نگذارد، بعداً بنا بر احتیاط واجب بدون اینکه نیت ادا و قضا کند فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۴۱ - اگر فطره را کنار بگذارد، نمی‌تواند بدون اجازه حاکم شرع آن را برای خودش بردارد و مالی دیگر را برای فطره بگذارد.
مسأله ۲۰۴۲ - اگر انسان مالی داشته باشد که قیمتش از فطره بیشتر است، چنانچه فطره را ندهد و نیت کند که مقداری از آن مال برای فطره باشد بنا بر احتیاط واجب کافی نیست.
مسأله ۲۰۴۳ - اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، چنانچه دسترسی به فقیر داشته و دادن فطره را تأخیر انداخته، یا در نگهداری آن کوتاهی کرده، باید عوض آن را بدهد، و اگر دسترسی به فقیر نداشته و در نگهداری آن کوتاهی نکرده، ضامن نیست.
مسأله ۲۰۴۴ - اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، احتیاط واجب آن است که فطره را به جای دیگر نبرد، ولی اگر برد و به مستحق رساند کافی است، و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بدهد.
آیت الله صافی گلپایگانی:
مسأله ۱۹۹۹ - کسی که موقع مغرب شب عید فطر بالغ و عاقل و هشیار است و فقیر و بنده کس دیگری نیست، باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند اینها را به مستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است، و بنابر احتیاط، بر کسی که موقع مغرب ماه شوال بیهوش باشد نیز واجب است.
مسأله ۲۰۰۰ - کسی که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد و کسبی هم ندارد که بتواند مخارج سال خود و عیالاتش را بگذراند فقیر است و دادن زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۰۱ - انسان باید فطره کسانی را که موقع مغرب شب عید فطر، نانخور او حساب می‌شوند بدهد، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
مسأله ۲۰۰۲ - اگر کسی را که نان خور او است و در شهر دیگر است وکیل کند که از مال او فطره خود را بدهد، چنان چه اطمینان داشته باشد که فطره را می‌دهد، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۰۳ - فطره مهمانی که پیش از مغرب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده در صورتی که بگویند، امشب نان او را داده، بر او واجب است هر چند نان خور او حساب نشود.
مسأله ۲۰۰۴ - فطره مهمانی که پیش از مغرب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد می‌شود و مدتی نزد او می‌ماند، بنابر احتیاط، واجب است و هم چنین است فطره کسی که انسان را مجبور کرده‌اند که خرجی او را بدهد.
مسأله ۲۰۰۵ - فطره مهمانی که بعد از مغرب شب عید فطر وارد می‌شود، بر صاحبخانه واجب نیست، اگر چه پیش از مغرب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.
مسأله ۲۰۰۶ - اگر کسی موقع مغرب شب عید فطر دیوانه باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مسأله ۲۰۰۷ - اگر پیش از مغرب یا مقارن آن بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، در صورتی که شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۰۸ - کسی که موقع مغرب شب عید فطر، زکات فطره بر او واجب نیست، اگر تا پیش از ظهر روز عید شرط‌های واجب شدن فطره در او پیدا شود، مستحب است زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۰۹ - کافری که بعد از مغرب شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست، ولی مسلمانی که شیعه نبوده، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
مسأله ۲۰۱۰ - کسی که فقط به اندازه یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم و مانند آن دارد، مستحب است زکات فطره را بدهد و چنان چه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنان را هم بدهد می‌تواند به قصد فطره، آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و هم چنین تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر چیزی را که می‌گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد، و اگر یکی از آنها صغیر باشد، ولی او به جای او می‌گیرد و احتیاط آن است که چیزی را که برای صغیر گرفته به کسی ندهد.
مسأله ۲۰۱۱ - اگر بعد از مغرب شب عید فطر بچه دار شود، یا کسی نانخور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد؛ اگرچه مستحب است فطره کسانی را که بعد از مغرب تا پیش از ظهر روز عید نان خور او حساب می‌شوند بدهد.
مسأله ۲۰۱۲ - اگر انسان نان خور کسی باشد و پیش از مغرب یا مقارن آن نان خور کس دیگر شود، فطره او بر کسی که نان خور او شده واجب است. مثلاً اگر دختر پیش از مغرب به خانه شوهر رود، شوهرش باید فطره او را بدهد.
مسأله ۲۰۱۳ - کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خود را بدهد.
مسأله ۲۰۱۴ - اگر فطره انسان بر کسی واجب باشد و او فطره را ندهد، بر خود انسان واجب نمی‌شود مگر آنکه شخص غنی نان خور فقیر باشد که در این صورت احتیاط لازم آن است که غنی فطره خود را بدهد.
مسأله ۲۰۱۵ - اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی‌شود.
آیت الله خامنه ای:
سوال ۲۲۵ - میهمانی که فقط شب عید فطر به خانه انسان بیاید، تکلیف فطره اش چه می‌شود؟
ج) فطره او بر عهده صاحب خانه نیست.
سوال ۲۲۶ - اگر انسان شب عید فطر میهمان داشته باشد و صبح متوجه شود که عید بوده؛ آیا فطره آنها بر او واجب است؟
ج) نا آگاهی از رؤیت هلال، تأثیری در حکم پرداخت فطره ندارد لکن گذشت که فطره میهمان یک شبه بر عهده خودش می‌باشد.
سوال ۲۲۷ - اگر میهمان فطره خودش را بدهد، آیا از عهده صاحب خانه ساقط می‌شود؟
ج) در فرضی که نان خور محسوب شود اگر با اجازه صاحب خانه و از طرف او فطره خودش را بدهد، از عهده میزبان ساقط می‌شود.
سوال ۲۲۸ - آیا پرداخت زکات فطره بر کسی که توان مالی ندارد، واجب است؟
ج) اگر فقیر باشد، زکات فطره بر او واجب نیست و اگر سه کیلو گندم و مانند آن و یا قیمت آنها را دارد، مستحب است آن را به عنوان زکات فطره بدهد و چنانچه افرادی تحت تکفل دارد، می‌تواند آن را به قصد فطره، بین نفرات خانواده دست گردان کنند و بهتر است نفر آخر، آن را به کسی بدهد که از خودشان نباشد.
سوال ۲۲۹ - اگر زن به جهت نیاز شوهر، در تأمین مخارج زندگی کمک کند؛ چه کسی باید زکات فطره آنها را بدهد؟
ج) اگر زن نان خور شوهر محسوب شود، باید شوهر در صورت توانایی زکات فطره خود و همسرش را بدهد و اگر زن نان خور شوهر و کس دیگری نباشد، باید خودش زکات فطره اش را بدهد.
سوال ۲۳۰ - زنی که از تمکین شوهر خود داری می‌کند، آیا زکات فطره او از شوهرش برداشته می‌شود؟
ج) خیر، باید شوهرش زکات فطره او را بدهد؛ مگر آنکه نان خور شخص دیگری باشد.
سوال ۲۳۱ - پدری که زکات فطره نمی‌دهد، تکلیف زن و فرزند او چه می‌شود؟
ج) بر آنان تکلیفی نیست و لازم نیست فطره بدهند.
سوال ۲۳۲ - زکات فطره را باید از قوت متعارف داد، یا قوت شرعی؟
ج) اگر از گندم، جو، خرما، برنج و مانند اینها داده شود، کفایت می‌کند و منحصر به قوت غالب نیست.
سوال ۲۳۳ - مقدار فطره چقدر است؟
ج) شخص باید برای خودش و کسانی که نان خور او محسوب می‌شوند، برای هر نفر سه کیلو از خوراک مردم (مانند گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و یا مانند اینها) و یا پول یکی از آنها را به مستحق بدهد.
سوال ۲۳۴ - زمان کنار گذاشتن فطره و پرداخت آنچه موقع است؟
ج) بعد از اثبات حلول ماه شوال می‌تواند آن را کنار بگذارد اگر نماز عید فطر می‌خواند، بنابر احتیاط واجب باید پیش از نماز پرداخت کند یا کنار بگذارد و اگر نماز عید نمی‌خواند، تا ظهر روز عید فطر مهلت دارد.
سوال ۲۳۵ - اگر شخص فطره را کنار بگذارد، می‌تواند از آن استفاده کند و بعد به جای آن مال دیگری بگذارد؟
ج) خیر، باید همان را که کنار گذاشته، برای فطره بدهد.
سوال ۲۳۶ - آیا جایز است پیش از ماه رمضان، فطره را به فقیر داد؟
ج) خیر، کفایت نمی‌کند؛ ولی می‌تواند آن را به عنوان قرض به او بدهد و در روز عید فطر، طلب خود را بابت فطره حساب کند.
سوال ۲۳۷ - جایز است زکات فطره را در شهر دیگری بدهیم؟
ج) اگر در محل و شهر خودش مستحق پیدا نشود، می‌تواند آن را به شهر دیگری ببرد.
سوال ۲۳۸ - اگر در کشور دیگری افراد مستحق و نیازمندتری باشند، آیا پرداخت زکات فطره چند روز قبل از عید برای رساندن به این مستحقین جایز است؟ اگر این کار به صورت تلفنی به شخصی باشد که وقتی به کشورم بازگشت معادل آنچه را به مستحقین داده به وی بدهم، چه طور؟
ج) وکیل کردن دیگری جهت پرداخت فطریه از طرف شما مانعی ندارد، و در وکالت بین آنچه ذکر شد تفاوتی وجود ندارد؛ ولی واجب است زکات فطره در وقت خودش داده شود.
سوال ۲۳۹ - فراموش کرده ایم زکات فطره بپردازیم، حکم آن چیست؟
ج) اگر زکات فطره نپرداخته اید، از شما ساقط نمی‌شود و واجب است آن را - بدون نیت ادا یا قضا - جدا کرده و بپردازید.
سوال ۲۴۰ - آیا زکات فطره را می‌توان به خانواده فقیر غیر متدین داد؟
ج) در زکات فطره، عدالت گیرنده لازم نیست؛ ولی به کسی که آشکارا گناه کبیره انجام می‌دهد، بنابر احتیاط نباید زکات فطره داد.
سوال ۲۴۱ - آیا پدر می‌تواند زکات فطره را به فرزند دانشجوی خود که محتاج است، بدهد؟
ج) اگر فرزندان فقیر باشند، پدر و مادر باید مخارج واجب آنان را بپردازند و نمی‌توان چیزی از زکات فطره را بابت مخارج زندگی به آنها داد ولی برای ادای دین و یا مایحتاجی که تأمین آن بر پدر واجب نیست اشکال ندارد.
سوال ۲۴۲- ما - به عنوان مؤسسه خیریه کمک به فقرا و ایتام - بعد از نماز عید در مسجد جامع روستا زکات فطره را جمع آوری می‌کنیم. همچنان که می‌دانید قیمت هر صاع (سهم) متفاوت هست. آیا می‌توانیم کل مبالغی را که به ما می‌رسد جمع کرده و سپس به صورت مساوی بین فقرا تقسیم کنیم. مثلاً به یک فقیر بیست صاع و نصف یا کمتر و بیشتر از نصف بدهیم؟
ج) احتیاط واجب آن است که به فقیر کمتر از یک صاع یا قیمتش داده نشود، هرچند جماعتی باشند که مقدار فطریه به همه آنان نرسد؛ و جایزست که به هر فقیر چند صاع بلکه به مقدار مخارج سالش داده شود. و احتیاط واجب آن است که بیش از مخارج یک سال به فقیر ندهند و او هم بیشتر نگیرد.
سوال ۲۴۳ - آیا جایز است زکات فطره را به عنوان هدیه، به خویشاوندان آبرومند و مستحق داد؟
ج) می‌تواند به عنوان هدیه بدهد و لازم نیست به او بگوید زکات فطره است؛ ولی باید در نیت قصد زکات کند.
سوال ۲۴۴ - آیا دادن فطریه به برادر جایز است؟
ج) اگر فقیر باشد جایز است؛ بلکه اختصاص زکات فطره به خویشاوندان و همسایگان و کسانی که به خاطر دین ترک وطن کرده اند و فقها و خردمندان و غیر آنها که دارای امتیازاتی باشند، مستحب است.
سوال ۲۴۵ - آیا جایز است زکات فطره را در امور فرهنگی و مذهبی که باعث نشر معارف دین می‌شود صرف کرد؟
ج) صرف زکات فطره در راه نشر معارف دین اشکال ندارد؛ ولی احتیاط این است که آن را به فقیر بدهند.
سوال ۲۴۶ - همسرم از سادات می‌باشند با توجه به اینکه فطریه ایشان به عهده اینجانب می‌باشد و من نیز سید نیستم و با عنایت به اینکه فطریه سادات جداگانه دریافت می‌شود آیا فطریه مربوط به همسرم را در محل فطریه سادات باید قرار داد؟
ج) ملاک در پرداخت فطریه معیل (پرداخت کننده فطریه) است نه عیال، بنابراین شما نمی‌توانید فطریه خود را به سید بپردازید هر چند همسر شما از سادات باشد.
سوال ۲۴۷ - آیا فطریه را به سادات فقیر می‌توان داد؟
ج) غیر سادات نمی‌توانند به سادات فطریه پرداخت نمایند.
سوال ۲۴۸ - اگر شخصی وضع مالی خوبی ندارد و برای مداوای بیماری دختر بچه اش که هزینه زیادی دارد نیازمند پول است، آیا زکات فطره به او تعلق می‌گیرد؟ و اگر بعداً معلوم شود که اصلاً او مستحق نبوده حکم چیست؟
ج) اگر فقیر است، زکات فطره بر او واجب نیست و می‌توانید زکات خود را به او بدهید و اگر بفهمید فقیر نبوده چنانچه مالی را که به او داده اید از بین نرفته باشد، می‌توانید پس بگیرید و به مستحق بدهید و اگر نتوانید پس بگیرید، باید از مال خودتان فطره را بدهید.
آیت الله جوادی آملی:
مساله ۲۲۲۴ - کسی که هنگام مغرب شب عید فطر بالغ، عاقل و هوشیار است و فقیر و بنده دیگری نیست، باید برای خود و کسانی که نانخور او هستند، زکات فطره بپردازد.
مساله ۲۲۲۵ - مقدار زکات فطره برای هر نفر حدود سه کیلو گندم، جو، برنج، خرما، کشمش و مانند آنها با قیمت آنهاست که در هر مکانی، قیمت خاص خود را دارد.
مساله ۲۲۲۶ - کسی که مخارج سال خود و کسانی را که در خرج او هستند ندارد و کسب و حرفه‌ای نیز ندارد تا بتواند هزینه سال خود و عائله اش را از آن راه بگذراند، فقیر است و پرداختن زکات فطره بر او واجب نیست.
مساله ۲۲۲۷ - کسی که هنگام مغرب شب عید فطر دیوانه باشد، زکات فطره بر او واجب نیست.
مساله ۲۲۲۸ - اگر کودک پیش از مغرب یا مقارن آن بالغ شود، یا دیوانه عاقل شود، یا فقیر بی نیاز گردد، چنانچه شروط وجوب زکات فطره را دارا باشد و نانخور دیگری نباشد، باید فطریه بپردازد.
مساله ۲۲۲۹ - کسی که حقوق بگیر است و تا ظهر روز عید حقوقش را نگرفته و پولی برای پرداختن زکات فطره ندارد، قرض کردن بر او واجب نیست، هرچند اگر قرض کرده و زکات فطره را ادا کند، صحیح است. البته اگر قرض نکرده باشد، پس از دریافت حقوق باید زکات فطره را بپردازد.
مساله ۲۲۳۰ - کسی که با مال حرام مانند ربا، رشا، اختلاس و.... عائله یا مهمان را غذا می‌دهد، واجب است که با مال حلال، زکات فطره خود و همه آنها را بپردازد.
مساله ۲۲۳۱ - فرض‌های فطره مهمان چنین است:
۱. اگر مهمان و میزبان هردو فقیر باشند، زکات فطره بر هیچکدام واجب نیست.
۲. چنانچه میزبان غنی و مهمان فقیر باشد، زکات فطره مهمانی فقیر بر میزبان واجب است.
۳. اگر میزبان فقیر و مهمان غنی باشد، زکات فطره بر میزبان واجب نیست و بر مهمان واجب است که احتیاطا زکات فطره خود را بپردازد.
۴. هرگاه میزبان و مهمان هردو غنی باشند و میزبان زکات فطره را نپردازد، بر مهمان واجب نیست که زکات فطره خود را بپردازد، زیرا آنکه زکات فطره بر او واجب شده با پرداختنش معصیت کرده است و بر مهمان هم اصلاً واجب نشده است، هرچند احتیاط این است که مهمان زکات فطره خود را بپردازد و احتیاط کامل، آن است که برائت ذمه کسی را که زکات بر او واجب شده، نیت بکند.
۵. زکات فطره شخصی که اول مغرب شب عید (نه غروب آن) نانخور کسی شود - چه با رضایت او وارد شود، یا بدون رضایت وی - بر او واجب است. صرف خوردن نان میزبان در شب عید فطر، کافی نیست، بلکه باید نانخور او حساب شود، بنابراین مهمانی که فقط افطار کسی را می‌خورد و نانخور او شمرده نمی‌شود، فطریة او بر میزبان واجب نیست.
مساله ۲۲۳۲ - زکات فطره مهمانی که بعد از مغرب شب عید فطر وارد می‌شود، بر صاحب خانه واجب نیست، اگرچه پیش از مغرب او را دعوت کرده و در خانه وی هم افطار کند.
مساله ۲۲۳۳ - اگر زکات فطره را به یکی از هشت مصرفی که برای زکات مال گفته شد برسانند کافی است؛ ولی به احتیاط مستحب، فقط به فقرای شیعه بپردازند.
مساله ۲۲۳۴ - اگر طفل شیعه‌ای فقیر باشد، انسان می‌تواند فطره را به مصرف او برساند؛ یا با پرداختن به ولی طفل، ملک طفل کند.
مساله ۲۲۳۵ - فقیری که فطره به او می‌پردازند، لازم نیست عادل باشد؛ ولی به احتیاط واجب به شرابخوار و کسی که آشکارا معصیت کبیره می‌کند، فطره نپردازند؛ نیز به کسی که فطره را در معصیت مصرف می‌کند، نباید فطره بپردازند.
مساله ۲۲۳۶ - مستحب است در دادن زکات فطره، خویشان فقیر خود را بر دیگران مقدم بدارد؛ سپس همسایگان فقیر را؛ آنگاه اهل علم فقیر را؛ ولی اگر دیگران از جهتی برتری داشته باشند، مستحب است که آنها را مقدم بدارد.
مساله ۲۲۳۷ - اگر کسی بگوید فقیرم، نمی‌توان به او فطره داد، مگر آنکه اطمینان حاصل شود؛ یا از ظاهر حالش گمان پیدا شود که فقیر است؛ یا انسان بداند قبلاً فقیر بوده است.
مساله ۲۲۳۸ - مصرف زکات فطره، اگر غیر از فقیر و مسکین - یعنی یکی از موارد شش گانه دیگر باشد، فرقی بین زکات دهنده سید و غیر سید نیست و اگر مصرف آن، فقیر یا مسکین باشد، می‌توان زکات فطره سید را به سید و غیر سید پرداخت کرد.
مساله ۲۲۳۹ - کودکان، معلولان و افراد بی سرپرستی که در آسایشگاه به سر می‌برند و سید هستند، می‌توان زکات سید را به مصرف غذا و داروی آنها رساند.
مساله ۲۲۴۰ - کسی که سید نیست، نمی‌تواند فطره خود را به سید بپردازد، حتی اگر سیدی نانخور او باشد، نمی‌تواند فطره او را به سید بپردازد.
مساله ۲۲۴۱ - معیار در این مسئله، آن کسی است که هزینه زندگی برعهده اوست.
مساله ۲۲۴۲ - انسان باید زکات فطره را به قصد قربت - یعنی برای انجام دادن فرمان خدای عالم - بپردازد و هنگامی که آن را می‌پردازد، نیتی فطره کند.
مساله ۲۲۴۳ - کسی که نماز عید فطر می‌خواند، بنا بر احتیاط واجب باید فطره را پیش از نماز عید بپردازد؛ با کنار بگذارد، به صورتی که به منزله پرداخت کردن حساب شود؛ ولی اگر نماز عید نمی‌خواند، می‌تواند پرداختن فطره را تا ظهر تأخیر بیندازد.
مساله ۲۲۴۴ - اگر وقت پرداختن زکات فطره واجب، فطره را نپردازد و کنار هم نگذارد، به احتیاط واجب بعدأ بدون اینکه نیت آدا و قضا کند، فطره را بپردازد و اگر آن را کنار بگذارد، نمی‌تواند برای خودش بردارد.
مساله ۲۲۴۵ - اگر مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، چنانچه به فقیر یا یکی از مصرف‌های دیگر دسترسی داشته و پرداختن فطره را تأخیر انداخته، باید عوض آن را بپردازد و چنانچه به فقیر یا مصرف دیگر از مصرف‌های زکات فطره دسترسی نداشته، ضامن نیست، مگر آنکه در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد.
مساله ۲۲۴۶ - پرداختن فطره پیش از عید فطر، چه در ماه رمضان باشد یا قبل از آن، صحیح نیست.
مساله ۲۲۴۷ - اگر پیش از ماه رمضان یا در بین آن به فقیر قرض بدهد و پس از آنکه زکات فطره بر او واجب شد، طلب خود را فطره حساب کند، اشکالی ندارد.
مساله ۲۲۴۸ - در صورتی که زکات فطره را از مال خود جدا کرده باشد، اگر در محل خودش مستحق پیدا شود، به احتیاط واجب فطره را به جای دیگر نبرد و اگر به جای دیگر ببرد و تلف شود، باید عوض آن را بپردازد.
مساله ۲۲۴۹ - سرباز، رزمنده، دانشجو، زندانی و … که مخارج آنها را دولت یا اداره آنان می‌پردازد، اگر شروط وجوب زکات فطره (تمکن مالی) را دارند، پرداختن آن بر خود آنان واجب است.
آیت الله مکارم شیرازی:
مسأله ۱۶۹۲ - زکات فطره بر تمام کسانی که قبل از غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و غنی باشند واجب است، یعنی باید برای خودش و کسانی که نانخور او هستند، هر نفر به اندازه یک صاع (تقریباً سه کیلو) از آنچه غذای نوع مردم آن محل است، اعم از گندم و جو یا خرما یا برنج یا ذرّت و مانند اینها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از اینها را بدهد کافی است.
مسأله ۱۶۹۳ - غنی کسی است که مخارج سال خود و عیالاتش را دارد، یا ازطریق کسب و کار به دست می‌آورد و اگر کسی چنین نباشد فقیر است، زکات فطره بر او واجب نیست و می‌تواند زکات فطره بگیرد.
مسأله ۱۶۹۴ - انسان باید فطره کسانی را که قبل از غروب شب عید فطر نانخور او حساب می‌شوند بدهد، خواه بزرگ باشند یا کوچک، مسلمان باشند یا کافر، واجب النّفقه باشند یا غیر واجب النّفقه، نزد او زندگی کنند یا در جای دیگر.
مسأله ۱۶۹۵ - اگر کسی را که نانخور اوست و در شهر دیگر زندگی می‌کند وکیل نماید که از مال او فطره خودش را بپردازد، چنانچه اطمینان و وثوق داشته باشد که فطره را می‌دهد کافی است.
مسأله ۱۶۹۶ - میهمانی که پیش از غروب شب عید فطر با رضایت صاحب خانه وارد شده و نانخور او محسوب می‌شود (یعنی تصمیم دارد مدّتی نزد او بماند) دادن زکات فطره او نیز واجب است، امّا اگر فقط برای شب عید دعوت شده فطره او بر میزبان واجب نیست و در صورتی که بدون رضایت صاحب خانه باشد نیزبنابر ر احتیاط واجب فطره او را بدهد، همچنین فطره کسی که انسان را مجبور کرده است که خرجی او را بپردازد.
مسأله ۱۶۹۷ - اگر پیش از غروب، بچّه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود، باید زکات فطره را بدهد، ولی اگر بعد از غروب باشد زکات فطره بر او واجب نیست، هر چند مستحبّ است اگر تا پیش از ظهر روز عید شرایط حاصل شود زکات فطره را بدهد.
مسأله ۱۶۹۸ - مستحبّ است شخص فقیری که فقط به اندازه یک صاع (تقریباً سه کیلو) گندم یا مانند آن دارد زکات فطره را بدهد و چنانچه عیالاتی داشته باشد و بخواهد فطره آنها را بپردازد، می‌تواند آن یک صاع را به قصد فطره به یکی از آنان بدهد و او هم با همین قصد به دیگری می‌دهد، تا نفر آخر و بهتر است بعداً آن را به کسی بدهند که از خودشان نباشد و اگر یکی از آنها صغیر است ولیّ او به جای او بگیرد و بعد به شخص دیگری دهد.
مسأله ۱۶۹۹ هرگاه بعد از غروب شب عید فطر بچّه دار شود، یا کسی نانخور او گردد مستحبّ است فطره او را بپردازد، ولی واجب نیست.
مسأله ۱۷۰۰ - اگر انسان نانخور کسی باشد، ولی قبل از غروب نانخور دیگری شود، زکات فطره او بر عهده شخص دوم است، مثل اینکه دختر پیش از غروب به خانه شوهر رود که شوهرش باید فطره او را بدهد.
مسأله ۱۷۰۱ - اگر زکات فطره انسان بر دیگری واجب باشد، بر خود او واجب نیست، ولی اگر کسی که بر او واجب است نپردازد احتیاط واجب آن است که اگر می‌تواند خودش بدهد.
مسأله ۱۷۰۲ - هرگاه فطره انسان بر دیگری واجب باشد اگر خودش آن را بپردازد از او ساقط نمی‌شود، مگر اینکه با اذن و اجازه طرف باشد.
مسأله ۱۷۰۳ - زنی که شوهرش مخارج او را نمی‌دهد و نانخور دیگری است فطره‌اش بر عهده کسی است که نانخور او می‌باشد و اگر زن غنی است و از مال خود خرج می‌کند باید شخصاً فطره را بدهد.
مسأله ۱۷۰۴ - کسی که سیّد است نمی‌تواند زکات فطره از غیر سیّد بگیرد.
مسأله ۱۷۰۵ - طفل شیر خواری که از مادر یا دایه شیر می‌خورد، فطره او بر کسی است که مخارج مادر یا دایه را می‌پردازد و اگر از اموال خود آن طفل خرجش را بردارند فطره او بر کسی واجب نیست، نه بر خودش و نه بر دیگری.
مسأله ۱۷۰۶ - هرگاه کسی مخارج عیالاتش را از مال حرام بدهد واجب است فطره آنها را از مال حلال بدهد.
مسأله ۱۷۰۷ - هرگاه انسان کسی را اجیر کند و شرط نماید که مخارج او را نیز بدهد (مانند خدمتکار) باید فطره او را هم بدهد، ولی در مورد کارگرانی که مخارج آنها بر عهده صاحب کار است و این مخارج جزئی از مزد آنها محسوب می‌شود، فطره آنها بر صاحب کار واجب نیست، همچنین در میهمانخانه ها و مانند آن، که معمول است کارکنان غذای خود را در همان جا می‌خورند و این در حقیقت جز حقوق آنها محسوب می‌شود، فطره آنها بر خودشان است، نه بر صاحب کار.
مسأله ۱۷۰۸ - مخارج سربازها در سربازخانه‌ها یا میدان جنگ بر عهده دولت است، ولی فطره آنها بر دولت واجب نیست و اگر شرایط در خودشان جمع است باید زکات فطره خود را بدهند.
مسأله ۱۷۰۹ - هرگاه کسی بعد از غروب روز آخر ماه از دنیا برود، باید فطره او و عیالاتش را از مالش بدهند، ولی اگر پیش از غروب بمیرد واجب نیست و در صورتی که عیالاتش دارای شرایط وجوب فطره هستند خودشان باید زکات فطره را بپردازند.
مسأله ۱۷۱۰ - زکات فطره را بنابر احتیاط واجب باید فقط به فقرا و مساکین بدهند مشروط بر اینکه مسلمان و شیعه دوازده امامی باشند و به اطفال شیعه که نیازمند هستند نیز می‌توان فطره داد، خواه به مصرف آنها برسانند یا از طریق ولیّ طفل به آنها تملیک کنند
مسأله ۱۷۱۱ - فقیری که فطره می‌گیرد لازم نیست عادل باشد، ولی احتیاط واجب آن است که به شرابخوار و کسی که آشکارا معصیت کبیره می‌کند فطره ندهند و همچنین به کسانی که فطره را در معصیت خداوند مصرف می‌کنند.
مسأله ۱۷۱۲ - احتیاط واجب آن است که به فقیر بیشتر از مخارج سالش و کمتر از یک صاع (تقریباً سه کیلو) داده نشود.
مسأله ۱۷۱۳ - هرگاه به جای یک صاع، نصف صاع از جنس خوب بدهد بطوری که قیمتش به اندازه یک صاع جنس معمولی باشد، کافی نیست و اگر آن را به قصد قیمت فطره هم بدهد اشکال دارد.
مسأله ۱۷۱۴ - انسان نمی‌تواند نصف صاع را از یک جنس (مثلاً گندم) و نصف صاع را از جنس دیگر (مثلاً جو) بدهد، مگر اینکه مخلوط آن دو غذای معمول آن محل باشد.
مسأله ۱۷۱۵ - مستحبّ است در دادن زکات فطره خویشاوندان محتاج را بر دیگران مقدّم دارد و بعد همسایگان نیازمند را و مستحبّ است اهل علم و فضل را اگر نیازی داشته باشند بر غیر آنها مقدّم بشمرد.
سأله ۱۷۱۶ - هرگاه به گمان اینکه کسی فقیر است به او فطره دهند و بعد معلوم شود فقیر نبوده، می‌تواند آن مال را پس بگیرد و به مستحق بدهد و اگر پس نگیرد باید از مال خودش فطره را بدهد و اگر از بین رفته باشد، در صورتی که گیرنده فطره می دانسته آنچه را گرفته زکات فطره است، باید عوض آن را بدهد و در غیر این صورت عوض بر او واجب نیست و اگر دهنده فطره در تحقیق حال فقیر کوتاهی نکرده باشد بر او هم چیزی نیست.
مسأله ۱۷۱۷ - به کسی که ادّعای احتیاج می‌کند نمی‌توان زکات فطره داد، مگر آنکه اطمینان حاصل گردد که او فقیر است، یا لااقل از ظاهر حالش گمان پیدا شود و یا بداند سابقاً فقیر بوده و رفع فقر او ثابت نشده باشد.
مسأله ۱۷۱۸ - در زکات فطره مانند زکات مال قصد قربت لازم است، یعنی باید برای اطاعت فرمان خدا زکات فطره بدهد و نیّت فطره نیز شرط است.
مسأله ۱۷۱۹ - زکات فطره را نمی‌توان قبل از ماه رمضان داد و اگر بدهد باید روز عید فطر اعاده کند، همچنین احتیاط واجب آن است که در ماه مبارک رمضان هم ندهد، ولی اگر پیش از ماه رمضان یا در ماه رمضان چیزی را به فقیر قرض دهد و بعد از آنکه فطره بر او واجب شد طلب خود را به جای فطره حساب کند مانعی ندارد.
مسأله ۱۷۲۰ - در زکات فطره خوراک شخصی خود انسان ملاک نیست بلکه خوراک معمولی اهل شهر و یا محل ملاک است; بنابراین، کسی که همیشه برنج می‌خورد می‌تواند زکات فطره را از گندم بدهد.
مسأله ۱۷۲۱ - در زکات فطره می‌توان به جای جنس، پول داد، مثلاً حساب می‌کند قیمت یک من گندم چه اندازه است; پول آن را به همین عنوان به فقیر می‌دهد، ولی باید توجّه داشت ملاک، قیمت خرده فروشی در بازار آزاد است نه قیمت عمده فروشی و نرخ رسمی و به تعبیر دیگر باید پولی بدهد که فقیر اگر بخواهد بتواند با آن همان جنس را از بازار بخرد.
مسأله ۱۷۲۲ - گندم یا چیز دیگری را که برای فطره می‌دهند باید مخلوط با خاک و اشیا دیگر نباشد، مگر اینکه بقدری کم باشد که به حساب نیاید.
مسأله ۱۷۲۳ - زکات فطره را از جنس معیوب نمی‌توان داد، ولی اگر جایی باشد که آن جنس خوراک غالب آنها محسوب می‌شود اشکال ندارد.
مسأله ۱۷۲۴ - کسی که زکات فطره چند نفر را می‌دهد لازم نیست همه را از یک جنس بدهد و می‌تواند (مثلاً) برای بعضی گندم و برای بعضی جو بدهد.
مسأله ۱۷۲۵ - وقت ادای زکات فطره، روز عید فطر قبل از انجام نماز است; بنابراین، کسی که نماز عیدفطر را می‌خواند باید فطره را پیش از نماز عید بدهد، ولی اگر نماز عید را نمی‌خواند می‌تواند تا ظهر روز عید تأخیر بیندازد.
مسأله ۱۷۲۶ - اگر دسترسی به فقیر ندارد می‌تواند مقداری از مال خود را به نیّت فطره جدا کرده و برای مستحقّی که در نظر دارد یا برای هر مستحق کنار بگذارد و باید هر وقت که آن را می‌دهد نیّت فطره نماید.
مسأله ۱۷۲۷ - اگر موقعی که دادن زکات فطره واجب است فطره را ندهد و کنار هم نگذارد احتیاط آن است که بعداً به نیّت «ما فی الذّمّه» یعنی بدون اینکه قصد ادا و قضا کند فطره را بدهد.
مسأله ۱۷۲۸ - مالی را که به قصد فطره کنار گذارده، نمی‌تواند آن را با مال دیگری عوض کند، بلکه باید همان را برای فطره بدهد.
مسأله ۱۷۲۹ - هرگاه مالی را که برای فطره کنار گذاشته از بین برود، چنانچه دسترسی به فقیر داشته و کوتاهی کرده باید عوض آن را بدهد و اگر دسترسی نداشته و در حفظ آن نیز کوتاهی نکرده چیزی بر او نیست.
مسأله ۱۷۳۰ - هرگاه انسان مالی دارد که قیمتش از فطره بیشتر است چنانچه نیّت کند که مقداری از آن مال برای فطره است اشکال دارد.
مسأله ۱۷۳۱ - احتیاط واجب آن است که زکات فطره را در همان محل مصرف کند، مثلاً نمی‌تواند برای بستگانش که در شهر دیگری هستند بفرستد، مگر اینکه در آن محل مستحقّی پیدا نشود و هرگاه با وجود مستحق فطره را به جای دیگری ببرد و تلف شود ضامن است، ولی حاکم شرع می‌تواند با توجّه به مصالح نیازمندان اجازه دهد آن را به محلّ دیگری ببرند.
مسأله ۱۷۳۲ - همانطور که قبلاً هم اشاره شد زکات فطره را بنابر احتیاط واجب در غیر مورد فقرا و مساکین نمی‌توان مصرف کرد، همچنین نمی‌توان از آن کارخانه‌هایی تأسیس کرد و منافع آن را در خدمت نیازمندان گذارد، ولی تهیّه سرمایه از آن برای افراد نیازمند به مقداری که زندگانی آنها را اداره کند جایزاست.
