شیعه نیوز: به تحقیق بر شمردن فضایل معصومین (علیهم السّلام) برای انسان ممکن نیست و تنها فرد معصوم است که می تواند درباره فضایل معصوم سخن بگوید و حق مطلب را ادا نماید. در این مجال به طور اجمالی چند فضیلت حضرت فاطمه زهرا (سلام الله علیها) را که در قرآن ذکر شده بررسی می کنیم. بدیهی است که آیات بسیاری در فضایل حضرت زهرا (سلام الله علیها) و ائمه هدی (علیهم السّلام) در قرآن وجود دارد که فقط به آیات مهم اکتفا شده است.
1. استناد به آیاتی از قرآن در فضیلت حضرت فاطمه (سلام الله علیها)
1-1آیه تطهیر آیه 33 سوره مبارکه احزاب
«إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً.»
«خدا چنين مى خواهد كه هر رجس و آلايشى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و منزه گرداند.»
در منابع شیعی و عامه به تصریح بیان شده است که مخاطب آیه سی و سوم سوره مبارکه احزاب اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند و این مسأله به حد تواتر رسیده است. محقق کرکی نیز در نفحات لاهوت نیز به این مطلب اشاره نموده اند. (1)
در تفاسیر نیز به این مطلب اشاره شده است. در تفسیر نور الثقیلین آمده است:
في تفسير على بن إبراهيم و في رواية أبي الجارود عن أبي جعفر (عليه السلام) في قوله عزّ و جلّ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً قال: نزلت هذه الآية في رسول الله و على بن أبي طالب و فاطمة و الحسن و الحسين (صلوات الله عليهم) و ذلك في بيت أم سلمة زوج النبي فدعا رسول الله (صلى الله عليه و آله) عليا و فاطمة و الحسن و الحسين (صلوات الله عليهم) ثم ألبسهم كساء له خيبريا و دخل معهم فيه، ثم قال: اللهم هؤلاء أهل بيتي وعدتني فيهم ما وعدتني، اللهم اذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا، فقالت أم سلمة: و انا معهم يا رسول الله؟ قال: أبشري يا أم سلمة فانك الى خير. (2)
در تفسیر علی بن ابراهیم و در روایت ابی جارود از حضرت امام موسی بن جعفر (علیه السّلام) در مورد آیه «خدا چنين مى خواهد كه هر رجس و آلايشى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك و منزه گرداند.» فرمودند: این آیه درباره رسول الله، علی بن ابیطالب، فاطمه، حسن و حسین (صلوات الله عليهم) نازل شده است و آن در خانه ام سلمه، همسر پیامبر بوده است. پس رسول الله برای علی، فاطمه، حسن و حسین (صلوات الله عليهم) دعا نمودند و سپس آنان را با کسای خیبری پوشاندند و آنان را زیر کساء بردند و ایشان هم در کنارشان زیر کساء رفتند و سپس فرمودند: خدایا اینان اهل بیت من هستند درباره ایشان وعده های خیر بسیاری به من دادی. خدایا از آنان آلایش و شک را دور کن و پاک و منزه گردان. ام سلمه گفت: و من نیز جزء آنان هستم ای رسول خدا؟ فرمودند: بشارت دهم ترا ای ام سلمه که تو بر راه نیک هستی.
تکرار و تأکید پیامبر برای زدودن هر گونه شبهه درباره اینکه مصادیق این آیه اهل بیت پیامبر، حضرت امیرالمومنین، حضرت فاطمه، حضرت امام حسن و حضرت امام حسین (علیهم السلام)، هستند و تبیین جایگاه عصمت ایشان قابل تأمل است:
طبق نقلهای موجود حضرت رسول الله (صلي الله عليه و آله) چندین ماه هر گاه براي نماز از خانه بيرون مي رفتند، به حجره فاطمه (سلام الله عليها) مي آمدند و مي فرمودند: «الصلاة يا اهل البيت، إِنَّما يُريدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيراً.»
در تاریخ مدت زمانی که حضرت پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) قبل از نماز به درب خانه حضرت زهرا (سلام الله عليها) می رفتند و اهل بیت خود را دعوت به نماز می نمودند و این آیه را قرائت می فرمودند؛ متفاوت ذکر شده است:
« طبرانى از ابو الحمراء روايت كرده است كه گفت: ديدم پيامبر (صلي الله عليه و آله) شش ماه به در خانه على و فاطمه مى رفت و آیه تطهیر را قرائت مى فرمود.
ابن جرير و ابن مردويه از ابو الحمراء روايت كردهاند كه گفت: از رسول خدا (صلي الله عليه و آله) هشت ماه در مدينه به خاطر دارم كه يك بار براى نماز صبح بيرون نمى شد مگر آن كه به در خانه على مى رفت و دستش را به دو طرف در مى نهاد سپس آیه تطهیر را می خواندند.
سيوطى در درّ المنثور آورده است ابن مردويه از ابن عباس نقل كرده است كه گفت: شاهد بوديم كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) در مدت نه ماه هر وقت كه موقع نماز فرا مى رسيد بر در خانه على بن ابى طالب مى رفت و مى فرمود: سلام و رحمت و بركات خدا بر شما باد. آیه تطهیر را قرائت می نمودند و می فرمودند: الصلاة.
سمهودى نيز در كتاب وفاء الوفا به اخبار دار المصطفى نقل كرده است: «يحيى با اسنادی از ابو الحمراء نقل كرده است كه گفت: شاهد بودم كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله) چهل صبح به در خانه على و فاطمه و حسن و حسين مى رفتند و دو لبه درب را مى گرفتند و مى فرمودند: سلام بر شما اهل بيت و آیه تطهیر را قرائت می نمودند. همچنين وى در همان كتاب از ابو الحمراء نقل كرده است كه گفت: هفت ماه در مدينه بودم همه مانند يك روز بود. رسول خدا (صلي الله عليه و آله) هر روز (در روايت ديگرى هنگام نماز صبح) به در خانه على مى رفتند و سه بار مى فرمود: الصلاة الصلاة الصلاة و آیه تطهیر را قرائت می فرمودند.
ابن مردويه از ابو سعيد خدرى روايت كرده است كه گفت: چون على بر فاطمه وارد شد، پيامبر (ص) چهل صبح به در خانه فاطمه مى آمد و مى فرمود: سلام بر شما اهل بيت و رحمت و بركات خداوند بر شما باد و آیه تطهیر را قرائت می کردند و می فرمودند: من با كسى كه به دشمنى شما برخيزد، دشمن هستم و با كسى كه با شما از در صلح درآيد، دوست هستم.» (3)
اهمیت این آیه در بزرگداشت مقام والای اهل بیت (علیهم السلام) از سوی دیگر می توان در تکرار نزول آیه و تکرار این واقعه مشخص می شود: ترمذى از طريق عمرو بن ابى سلمه پسر همسر پيامبر، چنين آورده است كه وى گفت: اين آيه در خانه ام سلمه بر پيامبر نازل شد. رسول خدا فاطمه و حسن و حسين و على را فرا خواند و آنان را با عبا (كساء) پوشاند و آنگاه گفت: «پروردگارا اين اهل بيت من است، پس پليدى را از آنان دور كن و آنان را پاك و طاهر گردان.» ام سلمه گفت: اى رسول خدا آيا من نيز از شمار آنان هستم؟ پيامبر گفت تو در جايگاه خويش هستى و بر صراط نيكى. (4)
روایتهای رسیده دیگر دلالت بر این دارد که نزول آیه تطهیر و گرد آمدن اهل بیت پیامبر (ص) در خانه زنان دیگر پیامبر (ص) نیز تکرار شده است.
«در روايتی عايشه از پيامبر (صلي الله عليه و آله) اجازه خواست که او هم زير کساء رود، اما پيامبر (صلي الله عليه و آله) او را از اين کار بازداشتند و فرمودند: کنار برو.» طبق روایت دیگری حضرت پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) زينب را از اين که همراه آنان زير کساء رود باز داشتند و به او فرمودند: در جاي خود بايست. تو إن شاء الله تعالي پايان خوشي داري. (5)
2 - 1 آیه مودّت: آیه 23 سوره مبارکه شوری
«ذلِكَ الَّذي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فيها حُسْناً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ.»
«اين همان [پاداشى] است كه خدا به بندگان خود كه ايمان آورده اند و كارهاى شايسته كرده اند [بدان] مژده داده است. بگو: به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما نمی خواهم مگر دوستى درباره خويشاوندان و هر كس نيكى به جاى آورد [و طاعتى اندوزد] براى او در ثواب آن خواهيم افزود. قطعاً خدا آمرزنده و قدرشناس است.»
این آیه تصریح می کند که محبت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و اهل بیت (علیهم السّلام) امری بزرگ است که مزد رنجهای بیست و سه ساله پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، محبت و مودّت به خاندان نبوت می باشد.
اهمیت آیه مودّت سبب گردیده است که در برهه های مختلف زمانی ائمه معصومین(علیهم السّلام) به این آیه برای یادآوری مقام و منزلت معصومین احتجاج نمایند:
در احاديث معتبر نقل شده است كه چون حضرت امير المؤمنين(عليه السّلام) از دنيا رفتند حضرت امام حسن (عليه السّلام) بر منبر رفتند و خطبه اى در نهايت فصاحت و بلاغت ایراد نمودند در فرازی از بیانات نورانی خود فرمودند:« قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى وَ مَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيها حُسْناً: اين حسنه؛ مودّت ما اهل بيت است.» (6)
حضرت امام سجاد (علیه السّلام) در پاسخ پیر مرد شامی که از غلبه یزید در واقعه عاشورا اظهار خرسندی نمود؛ با احتجاج به این آیه فرمودند: «مائيم كه حق تعالى مودّت ما را مزد رسالت گردانيده است.» و دیگر فضایل اهل بیت عصمت (علیهم السّلام) را بر شمردند که سبب گردید آن پیرمرد از هویت کاروانیان اطلاع یابد و از گفته خویش پشیمان گردد و توبه کند.
3 - 1 آیه مباهله: آیه 61 سوره مبارکه آل عمران
فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ.
«هر گاه بعد از علم و دانشى كه به تو رسيده، (باز) كسانى با تو به محاجّه و ستيز برخيزند، به آنها بگو: «بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم از نفوس خود آنگاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.»
پیشنهاد مباهله از سوی سران نجران مطرح شد. چون رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در مناظره علمی آنان را محکوم نموده بود و آنان حاضر به جنگ یا پرداخت جزیه نبودند. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بلافاصله برای مباهله اعلام آمادگی نمودند.
روز 24 ذی الحجه سال نهم هجری اهل بیت (علیهم السّلام) همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در محل مباهله حاضر شدند. پیامبر در آن روز در حق اهل بیت (علیهم السّلام) چنین دعا نمودند: «خدایا، اینان اهل بیت من هستند، هرگونه بدی را از ایشان دور کن و آنان را پاک گردان.» (7)
همچنین پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «خدایا این (علی) منظور از «نفسی» است و او نزد من همتای نفس من است. خدایا این (فاطمه) منظور از «نسائی» است و او افضل زنان جهان است. خدایا، این (حسن و حسین) دو فرزندان و نوه های من هستند. من با هر کس که با اینان جنگ کند، روی جنگ دارم و با هر کس که با اینان دوست باشد، دوست هستم.» (8)
پس از اینکه سران نجران و اسقف اعظم دیدند که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فقط با اهل بیت خود برای مباهله حاضر شدند با توجه به صحبتهای انجام گرفته و نشانه های موجود درباره حقانیت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)، کاملا یقین حاصل کردند در صورتی که مباهله کنند؛ نابود خواهند شد. بنابراین به جزیه رضایت دادند.
جبرئیل در این هنگام نازل گردید و در فضیلت اهل بیت عصمت (علیهم السلام) این پیام را رسانید: «ای احمد، به عزت و جلالم سوگند اگر تو و کسانی از اهل بیتت که در زیر کساء بودند با همه اهل آسمانها و زمین و مخلوقات مباهله می کردی، آسمان تکه تکه می شد و کوهها قطعه قطعه می گشت و زمین از هم گسیخته می شد و هرگز آرام نمی گرفت مگر آنکه من اراده می کردم.» (9)
4 - 1 آیه 35 سوره مبارکه نور
«اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فيها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ في زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ يَكادُ زَيْتُها يُضيءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَليمٌ.»
«خدا نور آسمانها و زمين است. مَثَلِ نور او چون چراغدانى است كه در آن چراغى است و آن چراغ در شيشه اى است. آن شيشه گويى اخترى درخشان است كه از درخت خجسته زيتونى كه نه شرقى است و نه غربى افروخته مىشود. نزديك است كه روغنش، هر چند بدان آتشى نرسيده باشد، نور بخشد. نور بر روى نور است. خدا هر كه را بخواهد با نور خويش هدايت مىكند و اين مثلها را خدا براى مردم مىزند و خدا به هر چيزى دانا است.»
در تفسیر جامع ذیل این آیه نقل شده است که ابن بابويه از حضرت امام صادق (عليه السلام) روايت كرده است که حضرت فرمودند: مراد از «مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ» فاطمه زهرا (سلام الله عليها) مي باشد و «فيها مصباح» اشاره به حضرت امام حسن (عليه السلام) و «فِي زُجاجَةٍ» مراد امام حسين (عليه السلام) و «كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ» حضرت فاطمه (سلام الله عليها) است كه در ميان تمام زنان دنيا چون كوكب و ستاره درخشان مي باشد و از «يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ» حضرت ابراهيم خليل منظور بوده است كه مي فرمايد: «زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ» يعنى نه يهودي و نه نصرانى است. «يَكادُ زَيْتُها يُضِيءُ» يعنى نزديك است كه از او علم روشن و جلوه گر شود. «وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى نُورٍ» امامى است كه از امام ديگر متولد مي شود. «يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ» يعنى به وسيله امام هر كه را بخواهد هدايت مي كند. (10)
در تفاسیر شیعی از جمله البرهان في تفسير القرآن، نورالثقلین، جامع، اثنی عشری و تفسیر قمی به تفاسیر مشابه ای اشاره شده است.
از طريق عامه ابن المغازلى شافعى در كتاب مناقب از على بن جعفر روايت نموده است كه گفت از حضرت موسى بن جعفر (عليه السّلام) درباره اين آيه سؤال نمودم؛ فرمودند: «مشكاة» فاطمه (سلام الله عليها) «مصباح» حسن و حسين (عليهما السّلام) «الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ» فاطمه (سلام الله عليها) ستاره درخشنده بين زنان عالميان بود، «يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ» ابراهيم (عليه السّلام) «لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ» نه يهودي و نه نصراني، «يَكادُ زَيْتُها يُضِيءُ» از آن حضرت نزديك است علم ناطق شود، «وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى نُورٍ» از آن حضرت امام بعد از امام. «يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ» خدا هر كس را كه مى خواهد به ولايت ما هدايت فرمايد. (11)
2. استناد به سوره های نازل شده در فضیلت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و اهل بیت عصمت (علیهم السّلام)
1 - 2 سوره کوثر
منظور از کوثر حضرت فاطمه (سلام الله علیها) و ذریه طیبه پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) از نسل حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) است. آیه به بسیاری و پایداری نسل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در تمام اعصار در برابر نابودی نسل کفار تصریح می فرماید. پس خداوند به پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرماید به شکرانه این نعمت عظیم و عطای کثیر نماز به پای دار و قربانی بفرما.
در تفاسیر از کوثر به نهری در بهشت که به حضرت پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) عطا شده است نیز یاد شده است:
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْعَبَّاسِ قَالَ لَمَّا نَزَلَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَرَ قَالَ لَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ (علیه السّلام) مَا هُوَ الْكَوْثَرُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَهَرٌ أَكْرَمَنِيَ اللَّهُ بِهِ قَالَ عَلِيٌّ (علیه السّلام) إِنَّ هَذَا النَّهَرَ شَرِيفٌ فَانْعَتْهُ لَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ يَا عَلِيُّ الْكَوْثَرُ نَهَرٌ يَجْرِي تَحْتَ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَاؤُهُ أَشَدُّ بَيَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ وَ أَلْيَنُ مِنَ الزُّبْدِ حَصَاؤُهُ الزَّبَرْجَدُ وَ الْيَاقُوتُ وَ الْمَرْجَانُ حَشِيشُهُ الزَّعْفَرَانُ تُرَابُهُ الْمِسْكُ الْأَذْفَرُ قَوَاعِدُهُ تَحْتَ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ثُمَّ ضَرَبَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) يَدَهُ عَلَى جَنْبِ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ(علیه السّلام) وَ قَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّ هَذَا النَّهَرَ لِي وَ لَكَ وَ لِمُحِبِّيكَ مِنْ بَعْدِي. (12)
عبد اللَّه بن عباس گويد: چون سوره «إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَرَ» نازل شد، على بن ابى طالب (عليه السلام) عرض كرد: اى رسول خدا كوثر چيست؟ فرمودند: نهرى است، كه خداوند به من كرامت نموده است. على (عليه السلام) عرض كرد: اين نهر گرانقدری است، پس اى رسول خدا آن را براى ما توصيف كن. فرمودند: آرى اى على، كوثر نهرى است كه از زير عرش خدای عزّ و جلّ جارى است، آبش از شير سفيدتر و از عسل شيرين تر و از كره نرمتر است، سنگريزه هايش زبرجد و ياقوت و مرجان، گياهش زعفران، خاكش مشك خوشبو و پايه هايش به زير عرش خدای عزّ و جلّ استوار است. پس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دست به پهلوى امير المؤمنين (عليه السلام) زدند و فرمودند: یا على، اين نهر از آن من و تو و دوستان تو پس از من خواهد بود.
البته تأويل «كوثر» به حضرت فاطمه (سلام الله عليها) و نسل ایشان با تأويل «كوثر» به نهرى كه در قيامت پيامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) به وسيله آن امتش را سيراب مىنمايد؛ منافات ندارد، زيرا كلام در محل نزول آيه است و همه مسلمين در شأن نزول سوره اتفاق نظر دارند. ارتباطى تام بين نهر كوثر و فاطمه زهرا (سلام الله عليها) مى باشد و بين تأويل و ظاهر آيه ارتباطى هميشگى برقرار است. علامه طبرسى در تفسير جوامع الجامع در ذيل آيه کریمه «إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَرَ» مى گويد: مراد از كوثر، زيادى نسل و دودمان است كه در نسل و فرزندان فاطمه زهرا (سلام الله عليها) آشكار مى گردد، زيرا تعداد آنها غير قابل شمارش است و به حمد اللّه تا آخر زمان چنين خواهد بود. اين دقيقا مطابق شأن نزول سوره است و آن اينکه عاص بن وائل موقعى كه عبد اللّه فرزند خردسال رسول اكرم (صلی الله علیه و آله) از دنيا رفت آن حضرت را ابتر ناميد و قريش مى گفتند محمد صنبور (بى ريشه و تنها) است كه خداوند براى دلدارى به رسولش و نابودى آرزوى كفار اين سوره را نازل فرمود. (13)
2 – 2 نزول سوره انسان در فضایل اهل بیت (علیهم السّلام)
در تفسير آیه هفتم از سوره «هل اتى» حضرت امام صادق (علیه السّلام) از پدرش نقل می فرماید که حضرت امام حسن و امام حسين(علیهما السّلام) کودک بودند که بیمار شدند. حضرت امیرالمومنین، حضرت فاطمه، حضرت امام حسن، حضرت امام حسین و کنیزشان فضه (علیهم السّلام) برای شفا حسنین (علیهما السّلام) نذر سه روز روزه کردند. چون عافیت حاصل شد به نذر خود وفا نمودند و سه روز روزه گرفتند و روز اول طعام خود را به مسکین، روز دوم طعام خود را به یتیم و روز سوم طعام خود را به اسیر بخشیدند. (14)
روز چهارم امير المؤمنين (عليه السّلام) دست حسنين را گرفته، خدمت پيغمبر آمدند در حالتى كه دو نور ديده زهرا از شدت جوع و بى قوتى مى لرزيدند. آن حضرت به خانه حضرت فاطمه زهرا آمدند. آن مخدّره در مصلّى مشغول به عبادت بود در حالى كه از گرسنگى شكم به پشت چسبيده بود، حضرت نبوى چون آن حال ديدند، آه برآوردند: «وا غوثاه يا اللّه اهل بيت محمّد يموتون جوعا: اى پروردگار، اهل بيت پيغمبر تو از گرسنگى خواهند مرد.» پس جبرئيل نازل شد و سوره هل اتى را در شأن والای اهل بیت (علیهم السّلام) آورد. (15)
جبرئیل از سوی خدای باری تعالی مژده آورد که به پاداش این صبر خداوند حضرت فاطمه و اهل بیت (علیهم السّلام) در روز هولناک قیامت در قرب الهی ساکن فرماید و بهشت با جامه های دیبا و ابریشمین و زینتهای بهشتی و شراب مختوم و میوه های بهشتی و بهترینها را به ایشان عطا نماید.
این آیه مقام والای حضرت فاطمه و اهل بیت (علیهم السّلام) را به خوبی نمایان می سازد و بارها مورد احتجاج رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و ائمه هدی (علیهم السّلام) قرار گرفته است.
در خطبه غدیر خم حضرت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تاکید بر توجه به مقام معصومین و مسأله امامت به این آیه اشاره می فرماید.
حضرت امیرالمومنین (علیه السّلام) نیز یکی از دلایلی که بر حقانیت خود برای امامت و جانشنی بلافصل پیامبر (صلی الله علیه و آله) می آورد، احتجاج به این آیه می باشد. (16)
3 -2 سوره قدر
در احادیث رسیده از معصومین (علیهم السّلام) در یکی از لایه های تفسیری سوره قدر، شناخت مقام و منزلت حضرت زهرا (سلام الله علیها) راه دست یافتن به معرفت و منزلت شب قدر معرفی می گردد.
تفسير فرات بن إبراهيم مُحَمَّدُ بْنُ الْقَاسِمِ بْنِ عُبَيْدٍ مُعَنْعَناً عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السّلام) أَنَّهُ قَالَ: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» «اللَّيْلَةُ» فَاطِمَةُ وَ «الْقَدْرُ» اللَّهُ. فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّيَتْ فَاطِمَةَ لِأَنَّ الْخَلْقَ فُطِمُوا عَنْ مَعْرِفَتِهَا. (17)
در تفسیر فرات بن ابراهیم از حضرت امام صادق (عليه السلام) نقل شده است که فرمودند: در آیه مبارکه «انا انزلناه فى ليلة القدر» مراد از «ليله» فاطمه و مراد از «قدر» خداوند است. پس هر كس فاطمه (سلام الله عليها) را آن گونه كه بايد بشناسد، شب قدر را درك كرده است. همانا ایشان «فاطمه» ناميده شدند زيرا خلايق از شناخت او عاجز هستند.»
در حدیث دیگر درباره ارتباط با شب قدر و منزلت حضرت فاطمه (سلام الله علیها) آمده است:
فرات قال حدثنا محمد بن القاسم بن عبيد مُعنعَنا عن أبي عبد الله أنه قال«إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» الليلة «فاطمة» و القدر «الله» فمن عرف فاطمة حق معرفتها فقد أدرك ليلة القدر و إنما سميت فاطمة لأن الخلق فطموا عن معرفتها أو من معرفتها الشك [من أبي القاسم] و قوله «وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» يعني خير من ألف مؤمن و هي أم المؤمنين «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها» و الملائكة المؤمنون الذين يملكون علم آل محمد (صلی الله علیه و آله) و الروح القدس هي فاطمة (سلام الله عليها) «بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» يعني حتى يخرج القائم. (18)
فرات از محمد بن قاسم بن عبید مُعنعَنا از حضرت امام صادق (عليه السلام) نقل کرده است که فرمودند: در آیه مبارکه «انا انزلناه فى ليلة القدر» مراد از «ليله» فاطمه (سلام الله عليها) و مراد از «قدر» خداوند است. پس هر كه فاطمه (سلام الله عليها) را آن گونه كه بايد بشناسد، شب قدر را درك كرده است. همانا ایشان «فاطمه» ناميده شدند زيرا خلايق از شناخت او عاجز هستند یا در معرفت او شک دارند.» [از ابی القاسم] و این قول خداوند متعال «وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» یعنی او از هزار مومن بهتر است و او ام المومنین است. منظور از «تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها» فرشتگان مومنی که علم خاندان محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) را دارا می باشند و روح القدس فاطمة (سلام الله عليها) است. «بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» مراد تا زمان خروج قائم آل محمد (عجل الله عالی فرجه الشریف) می باشد.
پانوشت
(1)اهل بيت در آيه تطهير، صفحه 25
(2)تفسير نور الثقلين، جلد4، صفحه 271 – 270
(3)سيره معصومان، صفحات 25 - 26
(4) امام صادق و مذاهب چهارگانه، صفحه 117 به نقل از جامع اسانيد ابو حنيفه، جلد 1، صفحه 305
(5) اهل بيت در آيه تطهير، سيد جعفر مرتضي عاملي، صفحه 31 - 32
(6)ر.ک. جلاء العیون، محمد باقر مجلسی، صفحه 370 – 371
(7) احقاق الحق، جلد 24، صفحه 14
(8) بحارالانوار، جلد 21، صفحه 321
(9) بحارالانوار، جلد 21، صفحه 355 - برای مطالعه بیشتر ر.ک. اسرار مباهله، صفحه 145 -160
(10) تفسير جامع، جلد4، صفحه 495
(11)تفسير اثنا عشري، جلد9، صفحه 252
(12) الأمالي (للمفيد)، صفحه 294 – ترجمه صفحه 334
(13) مقامات حضرت فاطمه (عليها السلام) در كتاب و سنت، صفحه 107 - 109
(14)الأمالي (للصدوق)، ترجمه كمرهاى، صفحه 256 - 260
(15)تفسير اثنا عشري، جلد13، صفحه 413 به نقل از منهج الصادقين، جلد 10، صفحات 98 و 99
(16) ر. ک. الخصال، جلد دوم، صفحه 550
(17)بحار الأنوار، جلد43، صفحه 65
(18)تفسير فرات الكوفي، صفحه 582 - 581
منابع
احقاق الحق، مرعشی نجفی، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، جلد 24، 1411ق.
اسرار مباهله، محمد رضا انصاری، قم، دلیل ما، 1385
الأمالي، محمد بن على ابن بابويه ، ترجمه محمد باقر كمرهاى، تهران، كتابچى،1376 ش.
الأمالي، محمد بن على ابن بابويه، تهران، كتابچى،1376 ش.
الأمالي،محمدبن محمد مفيد،مترجم حسين استاد ولى، مشهد، آستان قدس رضوى، 1364 ش.
الإمام الصادق و المذاهب الأربعة، اسد حيدر، بيروت،دار التعارف،1422 ق.
اهل بيت در آيه تطهير، سيد جعفر مرتضي عاملي، تهران، دفتر تبليغات اسلامي، 1379ش.
بحار الأنوار، محمد باقر بن محمد تقى مجلسى،جلدهای 21 و 43، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1403 ق.
تفسير اثنا عشرى، حسين بن احمد حسينى شاه عبدالعظيمى، جلد 13و 9، تهران، ميقات،1363 ش.
تفسير جامع، سيد محمد ابراهيم بروجردى، تهران، صدر،1366 ش.
تفسير فرات الكوفى، ابوالقاسم فرات بن ابراهيم فرات كوفى ، تحقيق محمد كاظم محمودى، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1410 ق.
تفسير نور الثقلين، عبد على بن جمعه عروسى حويزى، تحقيق سيد هاشم رسولى محلاتى، قم، انتشارات اسماعيليان،1415 ق.
جلاء العیون، محمد باقر مجلسی، قم، سرور، 1382ش.
الخصال، ابن بابويه محمد بن على، مصحح على اكبر غفارى، قم، جامعه مدرسين، 1362 ش.
سيره معصومان،سيد محسن امين عاملى، مترجم على حجتى كرمانى، تهران، سروش، 1377ق.
مقامات حضرت فاطمه(عليها السلام) در كتاب و سنت، سند محمد، احمد خوانسارى، قم، موسسه بوستان كتاب،1386 ش.
