به گزارش «شیعه نیوز»، نهم ذی الحجه، در تقویم مناسبت‌های دینی ما متعلق به روز عرفه است. این روز در منظومه پرورشی اسلام دارای جایگاه والایی است که توجه به آن می‌تواند در رشد معنوی انسان اثرات فراوان بگذارد. از همین رو گزارشی در خصوص فضائل و آداب این رو تهیه کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید؛
وجه نامگذاری این روز به عرفه چیست؟
بنابر فقه شیعه، حج‌گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در عرفات وقوف کنند. عرفه نزد مسلمانان از روزهای پر فضیلت سال محسوب می‌گردد و در منابع روایی اعمالی برای آن برشمرده‌اند که با فضیلت‌ترین آنها دعا و استغفار است. زیارت امام حسین (ع) و خواندن دعای عرفه نیز در این روز بسیار سفارش شده است. «عَرَفَة» کلمه‌ای عربی از ماده «ع ر ف» است. این ماده به معنای ادراک، فهم و شناختن چیزی همراه با تفکر و تدبر در آثار آن است. نام عرفه، از سرزمین عرفات (جایی در مکه که باید در این تاریخ در آن وقوف کرد) گرفته شده و گفته‌اند عرفات را از آن رو عرفات خوانده‌اند که زمینی مشخص و شناخته‌شده در میان کوه‌ها است.
بنا بر روایات، دعا و استغفار با فضیلت‌ترین عمل روز عرفه است و در میان ادعیه، دعای امام حسین (ع) در روز عرفه بسیار توصیه شده است.
آداب قلبی روز عرفه
حجت الاسلام دکتر دادسرشت تهرانی در خصوص عظمت این روز به خبرنگار مهر گفت: «برای مشخص شدن عظمت یک روز از ویژگی‌هایی که خدای متعال برای آن قرار داده و توصیه‌هایی که در خصوص آن شده می‌شود فهمید که برخی ایام شرف بیشتری بر دیگر ایام دارند. اگر ماه‌ها را نگاه کنید برترین ماه‌ها رمضان است اما در عین حال ماه ذی الحجه روزهایی دارد که شرف آن بر تمام سال بیشتر است. از روزهای بسیار محترم این ماه در کنار اعیاد مبارک قربان و قدیر، روز عرفه است. ماه ذی الحجه ماه بسیار پر مناسبتی است اما روز عرفه را از چند شاخص می‌توان مورد توجه قرار داد.
تقدم دعا بر روزه در عرفه
وی افزود: «اولین شاخصه مهم روز عرفه که باید بدان اشاره کرد مسئله قرار دادن استجابت دعا برای این روز است. حتماً خداوند متعال در تمام روزها استجابت دعا دارد، اما آنقدر این روز مهم بوده که گفته شده اگر در عرفه انسان به واسطه روزه ضعیف می‌شود و دیگر حوصله دعا ندارد بهتر است روزه نگیرد. یعنی دعا در این روز آنقدر اهمیت دارد که روزه با آن همه توصیه اش اگر لطمه به دعا بزند بهتر است در این روز ترک شود. ما در خصوص هیچ روز دیگری این توصیه را نداریم. مسئله دیگر همراهی با امام در روز عرفه است. درست است که یک بار در سال بر انسان‌های مستطیع واجب می‌شود حج بروند و در بستر حج خود در صحرای عرفات وقوف پیدا کنند، اما خدای متعال فرموده که در روز عرفه من ابتدا به زوار امام حسین نگاه می‌کنم و بعد به حاجیان در عرفات. یعنی امام حسین (ع) که اجابت دعا تحت قبه ایشان واجب است سفارش شده که در روز عرفه به زیارت ایشان بروید و دعا کنید، این خود دلیلی بر اهمیت روز عرفه است.
دعا در این روز اجابت خاص دارد و اگر انسان بخواهد از این روز نهایت بهره را ببرد باید خود را زائر امام حسین (ع) کند. زیارت گاهی به صورت حضوری ممکن است و گاهی همچون این ایام بیماری که در آن هستیم به صورت حضوری ممکن نیست، اما باید بدانید که این به معنای بستر باب زیارت نیست، مردم باید به صورت قلبی در این روز همراه امام حسین (ع) شوند، به ایشان توجه قلبی پیدا کنند و خالصانه با حضرت ارتباط بگیرند، این می‌شود زیارت از راه دور. اصلاً اصل زیارت یعنی ارتباط قلبی با امام، حضور در مکان این امر را سهل می‌کند اما اکنون که امکان حضور فیزیکی نیست به معنای بستن باب این ارتباط قلبی نخواهد بود.
اصلاح اعتقادات در دعای عرفه
دادسرشت در خصوص دعای روز عرفه امام حسین (ع) گفت: «نکته بعدی دعایی است که حضرت امام حسین (ع) برای ما به جا گذاشته است. بخشی از این دعا اصلاح اعتقادات است، این دعا را نباید روزنامه‌وار خواند، بلکه باید با توجه به آن نظر کرد و در پرتو این توجه بار اعتقادی خودمان را تکمیل کنیم. شما در پرتو قرائت این دعا اقرار به عقاید صحیح می‌کنید، ابا عبدالله (ع) انسان را در آیینه‌ای معرفی کرده و نعمت‌های خدا را در یک گفتگوی عاشقانه معرفی کرده است. با این دعا می‌توانید دین خود را کامل کنید. اگر دین انسان متشکل از باورها، هنجارها و کنش‌های برآمده از آن باشد این دعا همگی اینها را سامان می‌دهد.
ساختار روز عرفه، ساختاری تزکیه‌ای است که انسان را احیا می‌کند، انسان در این روز تنها باید توجه خود به خدای متعال را بیشتر کند. نکته آخری که در خصوص دعا در روز عرفه باید توجه کرد آن است که انسان باید طمأنینه اش را در حین دعا حفظ کند. شیطان در این روز حمله می‌کند تا مؤمنین را به اضطراب بیندازد. آنچه که موجب استجابت دعا می‌شود آن سکینه و آرامشی است که حین دعا باید داشته باشیم. مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی می‌فرمایند: «یادمان باشد مهم‌ترین نکته‌ای که در دعا در روز عرفه داشته باشیم یکی دوری از تنبلی و دوم با وقار و سکینه بودن است»
زمانی برای استجابت دعا
حجت الاسلام عبدالحسین ذاکر، کارشناس دینی نیز به مناسبت روز عرفه در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: روز عرفه روز دعا و نیایش نامگذاری شده است که البته خیلی با این روز و اعمالی که در آن هست مناسبت دارد. شاید تصور ذهنی برخی این باشد که این دعا برای کسانی است که در صحرای عرفات حاضر هستند که این‌طور نیست. یک بحث عام است که برای همه افراد است. در مورد روز عرفه در روایتی است که شخصی داشت در آن روز گدایی می‌کرد، امام معصوم (ع) که این صحنه را دیدند و فرمودند این کار، کار درستی نیست. امروز روزی است که خداوند تبارک‌وتعالی حتی به جنین‌هایی که در شکم مادرشان هستند رحمت خود را سرازیر می‌کند. کنایه از اینکه این شخص به جای اینکه در مثل چنین روزی دستش را در محضر ذات مقدس حضرت حق دراز کند دست سوال پیش مردم دراز کرده است و حضرت این کار را مذمت کردند.
این کارشناس مذهبی افزود: اعمالی که در این روز وارد هست عمده آن در مفاتیح مرحوم محدث قمی آمده است، اما اعمال مشترکی در ایام خاص هست مثل غسل و دعا کردن به‌صورت عام، خصوصاً دعای معروف عرفه در مفاتیح هست که از حضرت سیدالشهدا (ع) است. برخی از مردم اشتباه می‌کنند و فکر می‌کنند این دعا برای همان سالی است که حضرت خواستند به کربلا تشریف بیاورند و جریان کربلا اتفاق افتاد که حج را بدل به عمره کردند، درصورتی‌که حضرت قبل از عرفه از مکه حرکت می‌کنند و خارج می‌شوند. روز هشتم ذی‌الحجه که یوم الترویه هست آن روز حضرت از مکه به سمت کربلا راه می‌افتند. این دعا برای قبل از آن سالی است که حضرت به کربلا تشریف بردند و به شهادت رسیدند.
وی ادامه داد: مضامینی که در این دعای شریفه وارد است بسیار عجیب و بلند است و فقط منحصر در این دعا نیست. خود مرحوم محدث در مفاتیح اشاره می‌کنند که هم این دعای سیدالشهدا (ع) هم دعاهای دیگری در روز عرفه است که در مفاتیح هست. در روایات داریم خداوند تبارک و تعالی را در زمان‌ها و مکان‌های خاص بخوانید. یکی از شرایط استجابت دعا همین است که خدا در زمان و مکان خاصی خوانده شود. مثل اینکه گفته می‌شود خداوند استجابت دعا را در زیر قبه سیدالشهدا (ع) قرار داده است.
عبدالحسین ذاکر اضافه کرد: حضرت هادی (ع) که معصوم هستند و اجابت به دست خودشان هست به خاطر اینکه این مسیر را روشن کند و به مردم نشان دهد، وقتی برای حضرت کسالتی عارض می‌شود شخصی را مأمور می‌کنند حتی خرج سفرش را می‌دهند که از سامرا به کربلا مشرف شود و می‌گویند در آنجا برای من دعا کن. این یعنی مکان در استجابت دعا تأثیر دارد و خود مکان موضوعیت دارد. یا کسی به مکه مکرمه مشرف می‌شود در مسجدالحرام کنار درب کعبه که در روایت هست مکان استجابت دعا است.
وی سپس گفت: همین خصوصیت برای زمان هم هست. در زمان‌های خاصی دستور داده شده که خداوند را بخوانید. مثل عصر جمعه که حضرت صدیقه (س) کسی را مأمور می‌کردند که ظاهراً خادمه حضرت بودند و به او می‌فرمودند حواست به این زمان باشد. وقتی این زمان از روز یا غروب جمعه شد مرا مطلع کن که من آن لحظات را دعا کنم. چون این زمان، زمان استجابت دعا است. مثلاً این دعای شریف سمات هم اگر دقت کرده باشید در غروب جمعه یعنی در لحظات خاص خوانده می‌شود.
عبدالحسین ذاکر افزود: شاید یکی از مهم‌ترین زمان‌های خاص برای دعا، روز عرفه خصوصاً عصر عرفه است. دعا در این روز بسیار سفارش شده است. دهه اول ماه ذی‌الحجه از ابتدای این ماه تا روز عید قربان دهه ممتازی است. استحبابش در این هست که ۹ روز اول را شخص روزه بگیرد. روزه در این ایام بسیار سفارش شده است. اگر کسی بخواهد اهمیت دعا کردن در این روز را متوجه شود به نظرم این نکته کفایت می‌کند که حضرت فرمودند اگر شخص احساس می‌کند روزه گرفتن باعث شود ضعف بر بدنش عارض شود که از دعا کردن آن شخص را باز بدارد آن را روز را روزه نگیرد. یعنی دعا در این روز این‌قدر اهمیت دارد که اگر فکر می‌کند با روزه گرفتن این دعا ممکن است ضایع شود این روز را روزه نگیرد و ۸ روز قبل را روزه بگیرد.
وی در ادامه اظهار داشت: از توسل به حضرت سیدالشهدا (ع) هم نباید غفلت کرد. خصوصاً در ایامی که این ابتلاء جهانی شده، دوستان اهل‌بیت در ایران و سایر کشورهایی که جز موالیان و دوستان اهل بیت هستند نباید از آن غفلت کنند. بحث توسل به عنایت حضرت سیدالشهدا (ع) در همه وقت هست منتها در این روز بیشتر است. چون این زمان، زمان خاصی هست و در این زمان خاص خوب است یک قسمت به توسل به عنایت سیدالشهدا (ع) اختصاص داده شود.
عبدالحسین ذاکر خاطرنشان کرد: در فضیلت ماه مبارک رمضان، روایات بسیار عجیبی داریم. کسی که ماه مبارک را توفیق روزه گرفتن داشته باشد روایت شریف آن در بحار مرحوم مجلسی است که مرحوم علامه روایات را برای تک‌تک روزهای ماه مبارک رمضان می‌آورند. روز اول اگر روزه گرفت خداوند چه حسناتی به او می‌دهد، روز دوم چه حسناتی تا روز سی‌ام. به قدری این برکات و حسنات زیاد هست که آدم وقتی مطالعه اجمالی می‌کند واقعاً متحیر است که چه اتفاقی در ماه مبارک می‌افتد. از اینجا است که وقتی آدم اینها را می‌بیند این روایت را خوب متوجه می‌شود که حضرت فرمودند بیچاره و بدبخت آن کسی هست که ماه مبارک رمضان بر او بگذرد و خدا از او نگذرد. یعنی از بس ریزش رحمت الهی در این ماه زیاد است حضرت فرمودند خودش را باید مذمت کند کسی که در این ماه مبارک رمضان خدا از او نگذرد.
وی سپس عنوان کرد: آیا دیگر واقعاً هیچ کاری برای این بنده نمی‌شود انجام داد و دیگر تمام است؟ اگر ماه مبارک گذشت دیگر دور این شخص خط کشیده می‌شود و تمام است؟ حضرت فرمودند خیر، اگر شب‌های قدر و ماه مبارک گذشت و آمرزیده نشد یک جوری خودش را به عرفات برساند که خداوند تبارک‌وتعالی آن سفره رحمتش را یک‌بار دیگر باز می‌کند. نه به وسعت ماه مبارک رمضان، منتها در یک مقیاس کوچک‌تری. عده‌ای در صحرای عرفات مشرف می‌شوند و آن موقعیت، زمان و مکان را درک می‌کنند. خودش را آنجا برساند که امید هست رحمت خدا آنجا شامل او شود.
عبدالحسین ذاکر ادامه داد: می‌خواهم از این نکته استفاده‌ای کنم و آن این است که شما تصور کنید یک کسی جامانده از غفران ماه مبارک رمضان و شب‌های قدر شده است قطعاً باید با یک زحمت و مشقتی خودش را به صحرای عرفات برساند. وقتی آنجا حاضر می‌شود و آنجا دست به دعا برمی‌دارد که خدایا من آمدم تو گفتی اینجا بیایم و من خودم را رساندم، اینجا این مطلب بسیار عجیب و مهم است که وقتی این شخص خودش را با مشقت به آن سرزمین می‌رساند، ذات مقدس حضرت حق می‌فرماید من امروز اول به زوار قبر سیدالشهدا (ع) توجه می‌کنم بعد به زوار و زائرین خودم.
وی اضافه کرد: لذا خوشا به حال کسانی که بتوانند خودشان را به کربلای معلی و زیارت سیدالشهدا (ع) برسانند، اما اگر مثل ما و امثال ما محروم باشد ولو هنوز امید داریم ولی اگر به ظاهر محروم باشیم با این وضعیت فعلی که پیش آمده است، حتماً دوستان اهل‌بیت از زیارت حضرت سیدالشهدا (ع) و توسل به عنایت حضرت سیدالشهدا (ع) از راه دور غفلت نکنند. ولو به خواندن زیارت عاشورا و سلامی به حضرت سیدالشهدا (ع) که این اهمیت موضوع را می‌رساند. چون در روزی مثل روز عرفه ذات مقدس حضرت حق اول به زائران و مهمانان سیدالشهدا (ع) و بعد به زائرین و مهمانان خود توجه می‌کند.
عبدالحسین ذاکر همچنین گفت: از خود دعای شریف عرفه برمی‌آید و این یک مسئله مهمی است که برخی از اوقات می‌خواهیم دعا کنیم اما آن آداب دعا را بلد نیستیم که چطور دعا کنیم. در روایات اهل‌بیت آمده است ولی به‌طور عملی وجود مقدس حضرت سیدالشهدا (ع) در دعای عرفه به ما آموزش می‌دهند. این روزها بحث دعا و نیایش هم بحث داغی هست که خود حضرت آقا و دیگر بزرگان فرمودند. یکی از مسائلی که استجابت دعا را تسریع می‌دهد بلد بودن چطور دعا کردن است. حضرت سیدالشهدا (ع) در این دعای شریف عرفه به ما یاد می‌دهند چطور دعا کنیم.
وی سپس گفت: چیزی که از کلمات اهل‌بیت در اینجا آمده به این صورت هست که اول با حمد و ستایش و تحمید ذات مقدس حضرت حق دعا شروع شود. سپس نعمت‌هایی که خداوند تبارک‌وتعالی به ما عنایت کرده است را ذکر کنیم. یک مطالعه اجمالی دعای شریف عرفه نشان می‌دهد که حضرت سیدالشهدا (ع) چطور دارند نعمت‌هایی که خدای متعال به ما دادند را یکی‌یکی می‌شمارند. حتی از خطوط چهره پیشانی، بینی، دندان‌ها، دهان و تمام نعمت‌هایی که برخی اوقات از آنها غافل هستیم و باید تلنگری مثل این جریانی که این روزها اتفاق افتاده اتفاق بیفتد تا این نعمت اعضا و جوارح سالمی که خداوند به ما داده را شاید درک کنیم. سیدالشهدا (ع) همین‌ها را می‌شمارند یعنی آن نعمت‌هایی که خداوند متعال به ما عنایت کردند.
عبدالحسین ذاکر اظهار داشت: پس اول تحمید، دوم نعمت‌هایی که خداوند تبارک‌وتعالی بر ما عنایت کرده و برخی اوقات از آن غافل کردیم و بعد عرض حال هست. یعنی شما آنجا شروع به عرض حال کردن خودتان می‌کنید. در همین دعای شریف عرفه هست که سیدالشهدا (ع) می‌فرماید خدایا تو این‌طور با من رفتار کردی من این‌طور جواب محبت‌هایت را دادم. وقتی آدم می‌خواهد با خدا صحبت کند، من این‌طور تعبیر می‌کنم که تازه اول راه و اول بدبختی است. حالا ما درب خانه خدا آمدیم اما به خدا چه بگوییم؟ اینجا هست که زبان از بیان عرض حال و عرض نیاز قاصر است.
وی افزود: در مناجات شریف خمس عشر در آن مناجات اول که مناجات مستغفرین است در همان کلمات اول امام سجاد (ع) آب پاکی را روی دست همه ما می‌ریزند. حضرت سجاد (ع) به ساحت مقدس حضرت حق این‌طور عرض می‌کنند که «بِلِسَانٍ قَدْ أَخْرَسَهُ ذَنْبُهُ». خدایا من با زبانی دارم با تو صحبت می‌کنم که گناه آن زبان را لال کرده است. یعنی تازه می‌خواهم با تو صحبت کنم مشاهده می‌کنم که لال هستم و نمی دانم چه بگویم. اینجا ادعیه اهل‌بیت به داد ما می‌رسند. لذا به‌عنوان یک دوستدار اهل‌بیت دعای عرفه را که برمی‌دارید و نگاه می‌کنید می‌بینید تمام این کلمات زبان حال شما هست. شما همین‌ها را می‌خواستید بگویید منتها نمی‌دانستید چطور بگویید.
عبدالحسین ذاکر همچنین گفت: اینجا متوجه می‌شویم که چقدر مدیون اهل‌بیت هستیم. مخصوصاً در روز عرفه مدیون مولا حضرت سیدالشهدا هستیم که حضرت به ما یاد داد چه بگوییم. دقیقاً زبان حال ماست که خدایا تو با من این‌طور کردی تو این‌جور نعمت دادی، من جواب محبت تو را چه دادم. دقیقاً زبان حال ماست. آخر این دعای شریف شما نگاه می‌کنید حضرت سیدالشهدا (ع) یک جمله‌ای می‌فرمایند که ختم کلام روز عرفه است که در روز عرفه از خدا چه درخواست کنیم؟ مضمونش این است که می‌فرماید خدایا حسین از تو چیزی می‌خواهد. اگر این یک چیز را به من بدهی همه چیز به من دادی.
وی در ادامه گفت: واقعاً این جمله تن آدم را می‌لرزاند که چه کسی دارد این حرف را می‌زند؟ سیدالشهدا (ع) دارد این حرف را کنار جبل الرحمه می‌زند که راوی روایت می‌گوید این دعایی که برخی اوقات ما نشسته خسته می‌شویم این دعا را بخوانیم، از اول تا آخر حضرت سیدالشهدا (ع) کنار جبل الرحمه ایستاده بود و برخی جاها مثل مشکی که در آن را باز می‌کنی این‌جور از چشمان ابی‌عبدالله (ع) اشک می‌ریخت که این جملات را می‌فرمود.
عبدالحسین ذاکر یادآور شد: آخرین جملات ابی‌عبدالله (ع) در غروب عرفه این است که خدایا من از تو چیزی می‌خواهم اگر این یکی را بدهی، همه چیز دادی و اگر این را ندهی چیزی ندادی. جمله این است که خدایا گردن مرا از آتش جهنمت آزاد کن. حضرت سیدالشهدا (ع) که مالک تمام عالم است و کسی که خدا اختیار تام به او در عالم داده است این جمله را می‌فرماید دیگر تکلیف ما مشخص است. لذا از این مطلب ان‌شاءالله غفلت نکنیم. به خصوص از توسل به عنایت حضرت سیدالشهدا (ع) هم برای خودمان هم برای دوستان اهل‌بیت غافل نشویم. ایام محرم هم نزدیک است ان‌شاءالله خود حضرت عنایت کنند بتوانیم عرض ادبی کنیم.
وی همچنین اظهار کرد: نکته دیگر درباره دعای عرفه اشاره مقام معظم رهبری به بعد اجتماعی و ظرفیت روز عرفه برای صف آرایی مقابل دشمنان است. دعای شریف عرفه را که می‌بینید سراسر توحید است. ابتدای دعا را که می‌بینید اینها موج می‌زند. بنابراین برگزاری جمعی این دعا یک حرکت علیه شرک و نوعی برائت از مشرکین است. انشالله حتماً و حتماً قبل از روز عرفه حداقل این دعا را یک ترجمه خوانی و تورقی کنیم که بدانیم چه می‌گوئیم. این دعا در اوج مضامین توحیدی است. عصر سیدالشهدا (ع) تنها دوره‌ای است که اهل‌بیت توانستند از نظر نظامی وارد شوند. چون در هیچ دوره‌ای اهل‌بیت این‌قدر آدم پای کار نداشتند.
عبدالحسین ذاکر افزود: در غیر این موضع و در غیر این عصر که عصر سیدالشهدا (ع) باشد، اهل‌بیت چطور به مقابله با این عقاید تکفیری و انحرافی و شرک بلند می‌شدند؟ آیا چیزی جز مضامینی بوده که در دعاها وارد شده است؟ شما اوج مضامین توحیدی را در دعای شریف عرفه می‌بینید که اگر کسی حقیقتاً بفهمد دارد چه می‌گوید و فقط صرف خواندن نباشد، این دیگر آن نقطه عطفی هست که همه را به سمت‌وسوی خود جذب می‌کند. اگر باعث شود یک مقدار تألیف قلوب رخ دهد و قلوب را بهتر به سمت‌وسوی خود جذب کند این تأثیر را خواهد داشت.
وی در پایان گفت: حضرت آقا فرمایشی نسبت به اربعین داشتند که این تعبیر شاید واقعاً بی‌بدیل باشد که فرمودند مغناطیس حسین بن علی (ع) قلب‌ها را به سمت‌وسوی خود دارد جذب می‌کند. لذا در اربعین شما می‌بینید رنگ پوست، ملیت، زبان و اینها آنجا مطرح نیست. مثل براده‌های آهنی که روی کاغذ ریخته باشید یک آهن ربا میدان مغناطیسی ایجاد می‌کند و همه را به سمت‌وسوی خود جذب می‌کند. سیدالشهدا (ع) این کار را می‌کند. می‌شود گفت عرفه، اربعین سوم است. یعنی اول اربعین، بعد عاشورا و بعد عرفه است که این‌طور می‌تواند تمام قلوب را بر مبنای توحید به سمت‌وسوی خودش جذب کند.
