به گزارش «شیعه نیوز»، آيت الله ملا علي كني، فقيه، اصولي و رجالي در سال ۱۲۲۰ قمري در كن از توابع تهران به دنيا آمد. پدرش ميرزا قربانعلي آملي از باغداران و كشاورزان آن ديار بود.
مقام علمي
ملا علي از كودكي علاقه به دانش ديني نشان داد و علي رغم خواست پدر كه ميخواست او نيز مانند پدرانش به باغداري بپردازد، با عزمي راسخ در غياب بستگان به خواندن دروس عربي و فقهي پرداخت و با تحمل مصايب دروس سطح را به پايان برد. سرانجام پس از گذشت بيست سال از سنش كه در كن بود توانست رضايت والدين خود را كسب كند، و بيدرنگ به منظور ورود به حوزه علميه تهران رهسپار شد.
پس از ورود به تهران، در مدرسه مروي مستقر گرديد و با پيگيري تمام، دروس مقدماتي خويش را تكميل و فقه و اصول را نيز نزد اساتيد آن حوزه شروع كرد. پس از مدتي درس و بحث، براي تكميل علم و درس به اصفهان عزيمت كرد. اين شهر در نيمه اول قرن سيزدهم هجري يكي از مراكز علمي مهم شيعه بهشمار ميرفت. اما بعد از مدتي آنجا را نيز براي كسب علم بيشتر ترك كرد و به حوزه علميه نجف اشرف و كربلاي معلي وارد شد. سرانجام مرحوم ملا علي كني بعد از اينكه مجتهدي مسلم و عالمي وارسته گشت در سال ۱۲۶۲ قمري عراق را ترك و وارد ايران شد.
در مدتي كه ملاعلي در حال تحصيل بود در شهرهاي مختلف اساتيد و بزرگاني را درك و از محضر ايشان كسب فيض كرده است، از آن جمله: سيد اسدالله اصفهاني، شيخ محمد حسن نجفي معروف به صاحب جواهر، شيخ حسن كاشف الغطاء، شيخ مشكور حولاوي نجفي، شريف العلماء مازندراني و سيد ابراهيم قزويني معروف به صاحب ضوابط.
آن فقيه برجسته، تربيت شاگردان را يكي از اهداف و مقاصد خود قرار داده بود. برخي از شاگردان او از اين قرارند: شيخ موسي شراره عاملي، شيخ محمد باقر نجم آبادي، شيخ اسدالله تهراني، سيد محمود حياطشاهي، سيد محمد لواساني، سيد محمد مرعشي، مولا محمد علي خوانساري، ملا محمد تقي سنجابي، ميرزا حسين نايب الصدر، شيخ محمد حسين گرگاني و شيخ حسين بافقي.
اما تاليفات گرانمايه ايشان بسيار است، از آن جمله: ارشاد الامه، ايضاح المشتبهات، تحقيق الدلايل في شرح تلخيص المسايل (شامل مباحث مستقلي چون كتاب البيع، كتاب الخيارات، كتاب القضاء و كتاب الشهادات،۱۸ كتاب الطهاره و كتاب الصلاة)، تلخيص المسايل، توضيح المقال في علم الدرايه و الرجال، حاشيه بر قواعد، رساله در استصحاب، رساله در اوامر و نواهي، رساله در مفاهيم و مواعظ حسنه.
مرجعيت و امور عامه
هر روز كه از حضور حاجي كني در شهر تهران ميگذشت، شناخت مردم از او بيشتر ميشد و از آنكه مجتهد جامع الشرايطي در ميانشان است، مباهات كرده، حضور او را نعمتي الهي ميدانستند. به دليل افزايش مراجعات و بنا به درخواست مقلدين سرانجام در سال ۱۲۷۱ قمري رساله علميه و عمليه آن فقيه پارسا به چاپ رسيد.
همچنين حدود ده سال بعد ملاعلي كني توليت مدرسه مروي را نيز عهده دار شد. ايشان موقعيت علمي و جايگاه معنوي دانشمندان ديني را بسيار محترم مي شمرد و به هر وسيلهاي در صدد دعوت از آنان، به منظور تدريس در مدرسه مروي بود.
در امور عام المنفعه، مرحوم كني چون پدر دلسوز، بسياري از يتيمان درمانده و بي سرپناه را تحت تكفل قرار داده و براي گذران زندگي آنان، مقرري مناسبي در نظر گرفته بود. همچنين ساخت آب انبار و كاروانسرا به منظور رفاه و آسايش قافله ها مثل كاروانسرايي در خاتون آباد نيز از خدمات عمومي و عام المنفعه حاجي بود.
ملاعلي كني براي حل مشكل درمان بيماراني كه بنيه مالي ضعيفي داشتند، مكانهايي را براي پرداخت پول داروها در نظر گرفته بود تا آنان با دريافت مبلغ آن، به درمان خود اقدام كنند و با بهبود كامل از بيماري رهايي يابند.
مرحوم ملا علي كني در مسايل سياسي نيز مثل امور ديگر روشن و مبارز بود، و به خصوص به صدر اعظم ناصرالدين شاه يعني محمدحسين خان سپهسالار ظر مساعدي نداشت، يك نمونه از مواردي كه آيت الله كني در آن مورد مداخله كرد را در زير به اختصار ميآوريم:
در جريان امتياز رويتر كه در سال ۱۲۸۹ قمري پيش آمد. جناب ملا علي نظر خوبي نداشت و باور داشت كه اين امتياز موجب ميشود اروپاييان به ايران سرايز شوند و با هجوم فرنگيان در بلاد ايران، تماميت ديني كشور به مخاطره ميافتد.
به همين سبب، نامه اعتراضآميز و كوبندهاي به ناصرالدين شاه ارسال كرد كه:"كمپاني معاصر ما با تصرف آن همه اراضي متعلقه به راه آهن استحقاق انتفاع جميع معادن و رودخانه ها و ارضي، - با حق به كار واداشتن جميع كاركنان از رعايا- چگونه ايران را نبرد و چرا نبرد؟ خوب پس از آنكه رعايا به رضا يا به حكم، كاركنان ايشان شدند و از دادن منال ديواني معاف ماندند، آيا به خزايه عامره از كجا و كدام ماليات و كدام نسق از زراعات چيزي بيايد؟ يا اين طورها در عهدنامه نيست و يا هست و نخواهد و بايد به مآل كار بر نخوردهايد...."
نفوذ كلام و اقتدار مردمي حاجي كني، حركت مردم را به دنبال داشت. به طوري كه خواسته همگاني مردم لغو امتياز و بركناري سپهسالار از صدراعظمي، شد. كه درنهايت شاه در مرحله نخست سپهسالار را از مقام صدراعظمي عزل كرد و حكومت گيلان را به او سپرد و بيدرنگ به ملاقات ملاعلي كني رفت و سپس مجبور به لغو امتياز رويتر شد.
ملاعلي در كلام ديگران
مرحوم محدث قمي مينويسد:"حاج ملا علي مجتهد ساكن دارالخلافه (تهران) از عظماي علماي اسلام است به عزت نفس و مناعت طبع از سايرين ممتاز بود. اهل ديوان وي را رييس المجتهدين خوانند و حق تعالي او را به نفوذ امر اختصاص بخشيد."
مرحوم خوانساري مينويسد:"او از اعاجيب دهر و اكابر علما بود. در روايت و تفسير و حديث و علم انساب و رجال عارف بود. در اصول و فروع استاذ و در عصر خويش مرجع خاص و عام، رأي او نافذ و در امر به معروف و نهي از منكرات خوفي به دل نداشت...."
سيد زين العابدين طباطبايي حايري از دوران سخت تحصيل شيخ علي كني چنين مي گويد:
"در ايام طلبگي كه به نجف اشرف آمده بودم من وآقاي شيخ عبدالحسين شيخ العراقين و آخوند ملاعلي كني در يك حجره از مدارس حوزه علميه در نهايت فقر و فاقه به سر ميبرديم و فقيرتر از همه حاجي كني بود...."
اولين سفير آمريكا در ايران، در خاطرات مي نويسد:"... از بزرگترين مجتهدهاي حاليه كه به منزله رييس عدالتخانه حاليه ممالك فرنگ است، حاجي ملا علي كني است... حاجي ملا علي شخص مسني است و ظاهرا مايل به تجمل نيست بلكه ميل به سادگي زياد دارد، اگر چه املاك او زياد است، مع هذا نميخواهد جلال و ظاهر سازي به خرج دهد. وقتي در كوچه اي راه مي رود بر قاطر سفيدي سوار مي شود و فقط يك نفر نوكر دارد، اما جمعيت از هر طرف كوچه به جلوي او ازدحام ميكنند مثل اينكه وجودي ملكوتي است، اگر يك كلمه بگويد مي تواند اعلي حضرت شاه را از سلطنت خلع كند. وقتي به نزد اعلي حضرت شاه مي آيد پادشاه به جهت احترام او قيام تمام به عمل مي آورد. سربازهايي كه در سفارت ممالك متحده آمريكا قراول مي كشيدند به من گفتند كه اگر چه ما براي حفظ وجود شما اينجا فرستاده شدهايم، اما اگر حاجي ملاعلي امر كند همه شما را ميكشيم!"
ميرزا محمدمهدي لكهنوي مي نويسد:"اينك حكم محكم ايشان مشابه ندارد. از سلطان و شاهزادگان و امرا كسي را جرأت آن نيست كه بي اذن ايشان اقدام بر تكلم نمايد و يا بي مشورت ايشان اجراي مطلبي نمايد... امراي عصر حتي ناصرالدين شاه قاجار از وي خايف مي بودند و شاه مذكور مكرر به خانه اش به جهت ملاقات ميآمد."
وفات
سرانجام آيت الله ملا علي كني بعد از هشتاد و شش سال خدمت به مردم و شيعه در ۲۷ محرم الحرام سال ۱۳۰۶ قمري، در تهران از دنيا رفت و مردم عالمدوست آن زمان تهران با تعطيل مغازهها، به ناله و سوگواري پرداختند. پس از سه روز عزادري، مراسم تشييع پيكر مطهر حاجي برگزار شد و تشييع كنندگان بدن مطهر ايشان را تا حرم حضرت عبدالعظيم(ع) مشايعت كرده و در مسجد عتيق حرم به خاك سپردند.
منابع
مكارم الآثار، محمدعلي حبيب‌آبادي، اصفهان، انجمن كتابخانه‌هاي عمومي اصفهان.
علماي مجاهد، محمد حسن رجبي، تهران، مركز اسناد انقلاب اسلامي.
گنجينه دانشمندان، محمد شريف رازي، تهران، كتابفروشي اسلاميه.
پيام انقلاب، شماره هفتاي و يكم.
