شیعه نیوز:
پرسش
امام صادق( علیه السلام ) می‌فرماید: کارهای بندگان، چه خوبان و چه بدان، هر بامداد بر رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) عرضه می‌شود، پس از آنها بر حذر باشید، و این همان فرموده خدای عزّ و جلّ است: «وَ قُلِ اعْمَلُواْ فَسَیَرَی اللهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ» و ساکت شد. آیه ذکر شده در روایت، آیه 105 سوره توبه می‌باشد و شأن نزول آن مربوط به منافقانی است که از جنگ تبوک سر باز زدند پس نزد پیامبر آمده و توبه کردند. این آیه شریفه چه ارتباطی با سخن امام( علیه السلام ) دارد که آن‌را برای سند سخن خود می‌آورند؟ و مگر خدا ستارالعیوب نیست پس چرا در روایات آمده که خداوند اعمال ما را بر ائمه( علیه السلام ) عرضه می‌کند و آبروی ما را نزد آنان می‌برد؟
پاسخ اجمالی
بسیاری از آیات قرآن، برای خود شأن نزولی داشته که مربوط به یک واقعه(جنگ، اختلاف اجتماعی، توطئه و...) می‌شود. اما معارفی که در این آیات مطرح می‌شود، صرفاً اختصاص به آن واقعه ندارد، بلکه یک حکم کلی به شمار می‌رود. به عنوان مثال؛ در جریان جنگ بدر چنین می‌خوانیم: «شما آنها را نکشتید بلکه خدا آنان را کشت».[1] با این‌که این جمله مستقیماً اشاره به کشته شدن کفار قریش در جنگ بدر دارد، ولی این حکم، منحصر به این جنگ نشده بلکه از آن حکم دائمی و کلی به دست آمده که اشاره به توحید افعالی یا همان مسئله «امر بین الامرین» دارد.[2] این نوع استفاده از معارف قرآنی، در بین علما و دانشمندان اسلامی، امری شایع و مقبول است. بنابراین، اگر از آیه «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَى اللهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ»[3] یک حکم کلی استخراج شود که خدا و پیامبر و مؤمنین(ائمه) شاهد بر اعمال مردم هستند، دور از انتظار نیست؛[4] زیرا هرچند که سیاق آیات انصراف به این دارد که این آیه مربوط به افرادی می‌شود که زکات پرداخت می‌کنند، اما به دلیل مطلق بودن این آیه، نمی‌توان آن را مختص به افراد خاصی مثل زکات دهندگان دانست.[5]
ستار العیوب بودن خدا، به معنای صبور بودن خدا در مقابل گناهان بندگان و رسوا نکردن آنان در بین هم‌نوعان است.[6] اما این مسئله منافات با این ندارد که برخی از مخلوقات خدا همچون فرشتگان و یا حتی زمین[7] و زمان،[8] شاهد بر اعمال بندگان باشند. چه برسد به پیامبران و امامان معصوم که انسان‌های کامل و خلیفه خدا بر روی زمین هستند[9] و آگاه بودن از اعمال مردم، به عنوان یکی از شئون خلافت الهی، به آنان اعطا شده باشد. از این رو، آیات متعددی پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) را شاهد بر اعمال مردم دانسته است.[10]
[1]. انفال، 17.
[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 7، ص 115، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1374ش.
[3]. توبه، 105.
[4]. نک: قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج 1، ص ، 304، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق؛ نک: «عرضه اعمال بر امام»، 10887؛ «امامان معصوم؛ شاهد اعمال انسان‌ها»، 61348.
[5]. علامه طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ، ص ، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[6]. نک: چشم برزخی و ستار العیوب بودن خدا، 31233 .
[7]. زلزله، 4.
[8]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 523دد، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1407ق.
[9]. «إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلیفَةً»؛ بقره، 30.
[10]. بقره، 143؛ احزاب، 45.
آیات مرتبط
سوره البقرة (143) : وَكَذَٰلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا ۗ وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَىٰ عَقِبَيْهِ ۚ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ ۗ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ
سوره النساء (41) : فَكَيْفَ إِذَا جِئْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِكَ عَلَىٰ هَٰؤُلَاءِ شَهِيدًا
سوره المائدة (117) : مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ ۚ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ ۖ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ ۚ وَأَنْتَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ
سوره التوبة (105) : وَقُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَرَسُولُهُ وَالْمُؤْمِنُونَ ۖ وَسَتُرَدُّونَ إِلَىٰ عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
سوره هود (18) : وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّهِ كَذِبًا ۚ أُولَٰئِكَ يُعْرَضُونَ عَلَىٰ رَبِّهِمْ وَيَقُولُ الْأَشْهَادُ هَٰؤُلَاءِ الَّذِينَ كَذَبُوا عَلَىٰ رَبِّهِمْ ۚ أَلَا لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ
سوره النحل (84) : وَيَوْمَ نَبْعَثُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا ثُمَّ لَا يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ كَفَرُوا وَلَا هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ
سوره النحل (89) : وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ ۖ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَىٰ هَٰؤُلَاءِ ۚ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَىٰ لِلْمُسْلِمِينَ
سوره الحج (78) : وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ ۚ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ ۚ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ ۚ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِي هَٰذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ ۚ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ ۖ فَنِعْمَ الْمَوْلَىٰ وَنِعْمَ النَّصِيرُ
سوره القصص (75) : وَنَزَعْنَا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا فَقُلْنَا هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يَفْتَرُونَ
سوره الأحزاب (45) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا
سوره الزمر (69) : وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الْكِتَابُ وَجِيءَ بِالنَّبِيِّينَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ
سوره غافر (51) : إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهَادُ
سوره الفتح (8) : إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا
سوره ق (21) : وَجَاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَهَا سَائِقٌ وَشَهِيدٌ
سوره الحديد (19) : وَالَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ أُولَٰئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ ۖ وَالشُّهَدَاءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ ۖ وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآيَاتِنَا أُولَٰئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ
سوره المطففين (21) : يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ
سوره البروج (3) : وَشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ
T
