شیعه نیوز:
پرسش
راجع به عذاب «قُمَّل» که در آیه 133 سوره اعراف ذکر شده، در روایتی در مجمع البیان نقل شده: «فکان الرجل یخرج عشرة أجربة إلى الرحى، فلم یرد منها ثلاثة أقفزة». «أجربة» و «أقفزة» دقیقاً چه میزان از حجم یا وزن هستند؟ اگر می‌شود معادل آنها به واحدهای رایج امروزی را بیان فرمایید.
پاسخ اجمالی
خداوند برای بیدار شدن فرعونیان و نیز کیفر برخی گناهانشان، آنان را دچار گرفتاری‌های متعددی کرد که یکی از آنها «قُمَّل»(به ضم قاف و تشدید و فتح میم) بود.[1]
گزارش شده است که این عذاب هم به خودشان و هم به محصولات کشاورزی آنان آسیب وارد می‌کرد و به عنوان نمونه در گزارشی می‌خوانیم که یک فرد کشاورز، ده جریب گندم را به آسیاب برده و به دلیل فاسد بودن بیشتر آن، تنها سه قفیزش قابل استفاده بود.
در مورد مقدار و اندازه «جریب» و «قفیز» که در روایت آمده باید گفت: در گذشته‌های دور و حتی سده‌های اخیر در اوزان و مقادیر، استاندارد خاصی حاکم نبود. برای نمونه، «مَن تبریز» با «مَن لرستان»، «مَن ری» و ... متفاوت بود.
در همین راستا در کتب لغوی در مورد این واحدهای وزنی گفته شده که مقدار «جَریب»[2] که جمع آن «اجربه» است،[3] در مناطق مختلف، متفاوت است.[4] به هر حال گفته شده است هر «جریب» معادل 4 «قفیز» است.[5] قفیز نیز که جمع آن قفزان و یا اقفزه است، معادل 8 «مکوک» است.[6] مکوک که جمع آن مکاکیک است، معادل یک «صاع» و نصف است[7] و هر صاع حدود 3 «کیلو»[8] تا 3 کیلو و نیم است.[9] لذا مکاکیک حدود چهار کیلو و نیم است. قفیز نیز حدود 36 کیلو بوده و جریب حدود 144 کیلو می‌باشد.
اگرچه نمی‌توان آنچه در روایات بیان شده است را دقیقاً با معیار امروزی تطبیق داد،[10] اما حدوداً می‌توان گفت که اگر کسى ده جریب(1450 کیلو یا اندکی کمتر و بیشتر) گندم به آسیاب می‌برد، تنها سه قفیز (110 کیلو یا اندکی کمتر و بیشتر) عاید او می‌شد و به عبارتی بیش از نود درصد محصول کشاورزی آنان غیر قابل استفاده بود، علاوه بر آن گزارش شده که با مصرف این محصولات نیز موى بدن و حدقه و پلک چشم و ابروهاى آنان آسیب دیده، به گونه‌ای که خیال می‌شد پوست بدن‌هاى آنان مبتلا به گرى(اگزما، سودا) شده است.[11]
[1]. در مورد معنای قمّل و نیز دیگر عذاب‌هاب بنی اسرائیل، ر.ک: «بلاهای نازل شده بر فرعونیان»، 104238.
[2]. نوعی از جریب به عنوان واحدی برای تعیین مساحت مورد استفاده قرار می‌گرفته و نوع دیگری نیز وجود داشته که مانند روایت بالا برای تعیین وزن بوده است.
[3]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق، مخزومى، مهدى، سامرائى، ابراهیم، ج 6، ص 112، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.
[4]. واسطی زبیدی، محب الدین سید محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق، شیری، علی، ج 1، ص 361، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1414ق.
[5]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، میر دامادی، جمال الدین، ج 1، ص 260، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق؛ کتاب العین، ج 6، ص 112.
[6]. لسان العرب، ج 5، ص 395.
[7]. همان، ص 137.
[8]. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 2، ص 169، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.
[9]. همان، ص 170.
[10]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 8، ص 231، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[11]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 4، ص 722، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 23، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1412ق.
آیات مرتبط
سوره الأعراف (133) : فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُفَصَّلَاتٍ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا مُجْرِمِينَ
T
