شیعه نیوز: سوره «اخلاص» چهار آیه و بنابر قولی پنج آیه دارد[1] و بنابر قول مشهور، سوره‌ای مکى است. اما برخی معتقدند که این سوره، مدنى می‌باشد. همچنین گزارش شده است که این سوره پس از سوره «ناس» نازل شده است.[2]
شأن نزول
در شأن نزول این سوره، مفسران می‌گویند: یهود از رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم) تقاضا کردند تا خداوند را براى آنها توصیف کند که این سوره نازل شد و پاسخ آنها را بیان کرد.[3] بر اساس بعضى از روایات، سؤال کننده "عبد اللَّه بن صوریا" یکى از سران معروف یهود بود. و در روایت دیگرى آمده است که "عبد اللَّه بن سلام" چنین سؤالى را از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم) در مکه کرد، سپس ایمان آورد، و ایمان خود را همچنان مخفی نگه می‌داشت تا این‌که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم) به مدینه مهاجرت نمود، آن‌گاه اسلامش را اظهار نمود. در روایات دیگرى آمده است که مشرکان مکه چنین سؤالى را مطرح کرده‌اند.[4] همچنین گفته شده است که سؤال کنندگان گروهى از مسیحیان نجران بودند.[5]
البته در میان این نقل‌ها تضادى وجود ندارد؛ زیرا ممکن است این سؤال از ناحیه همه آنها مطرح شده باشد و این خود دلیلى است بر عظمت فوق العاده این سوره است که پاسخ به سؤالات افراد و گروه‌های مختلف است.[6]
نام‌های سوره
برای این سوره حدود 20 نام ذکر شده است؛ مانند:
1. توحید: این سوره توحید نامیده شد؛ به دلیل آن‌که غیر از موضوع وحدانیت خدای متعال و توحید ذات و صفات، چیز دیگری در آن مطرح نشده است.
2. اخلاص: اخلاص نامیده شد؛ چون هر کس آن‌را بخواند و به آن معتقد باشد، از جمیع انواع شرک خالص می‌گردد.
و بنابر قول دیگر، کسى که از روى تعظیم این سوره را بخواند خدا او را از آتش خلاص می‌گرداند.
3. نسبة الرب: این سوره را نسبت رب هم می‌گویند. نسبت در اصل نسبت دادن شخصى است به پدرش تا از غیر خود ممتاز شود. و در این‌جا مراد بیان معرفت خداى تعالى است به گونه‌ای که شنونده به آن قانع شود و احتیاج به زیادی بر آن نداشته باشد. و در حدیث است که هر چیزى را نسبتى است و نسبت ربّ سوره اخلاص است: «لکل شیء نسبة و نسبة الرب سورة الإخلاص».[7]
4. اساس: از آن جهت به این سوره، سورة الاساس می‌گویند که دربردارنده مباحث بنیادین و اصولی دین است.
5. ولایت: منظور از ولایت در این جا ولایت در عبادت و طاعت است.
6. نجات: از جهت این‌که در این سوره نجات از انواع شرک و انحراف در عقیده درباره خداوند است، آن‌را سوره نجات نامیده‌اند.
7. معرفت: به جهت آن‌که در بردارنده بالاترین معارف در شناخت خدای متعال است.
8. جمال: به دلیل آن‌که این سوره جمال خداوند را آن‌گونه که ممکن است معرفی می‌کند.
9. صمد: برای آن‌که هیچ نقص و کمبودی در تعریف توحید الهی در آن نیست.
10. مانع: از آن جهت که این سوره مانع از انحراف در شناخت و توحید الهی است.
نام‌های دیگر این سوره عبارت‌اند از: تفرید، تجرید، محضرة، منفرة، براءة، مذکرة، نور، أمان.[8]
فواید و فضایل
در فضیلت تلاوت این سوره روایات زیادى نقل شده است که حاکى از عظمت بالای آن می‌باشد؛ از جمله:
1. پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: آیا هیچ‌کدام از شما نمی‌تواند یک سوم قرآن را در یک‌شب بخواند؟!
یکى از حاضران گفت: اى رسول خدا چه کسى توانایى این‌کار را دارد؟! پیامبر فرمود: «اقرؤا قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ»؛ سوره قل هو اللَّه را بخوانید.[9]
2. امام صادق(علیه السلام ) فرمود: کسى که ایمان به خدا و روز قیامت دارد، خواندن سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را بعد از هر نماز ترک نکند؛ چرا که هر کس آن‌را بخواند خدای متعال خیر دنیا و آخرت را براى او جمع می‌کند، و خود وی و پدر و مادر و فرزندانش را می‌آمرزد.[10]
3. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: هنگامى که رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم) بر جنازه "سعد بن معاذ" نماز گزارد، فرمود: هفتاد هزار ملک که در میان آنها "جبرئیل" نیز بود، بر جنازه او نماز گزاردند! من از جبرئیل پرسیدم او به جهت کدام عمل، مستحق نماز گزاردن شما شد؟ گفت: به جهت تلاوت "قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ" در حال نشستن، ایستادن، سوار شدن، پیاده‌روى و رفت و آمد.[11]
4. در فضیلت این سوره امام صادق(علیه السلام) در جایی دیگر فرمود: کسى که یک روز و شب بر او بگذرد و نمازهاى پنج‌گانه را بخواند و در آن "قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ" را نخواند، به او گفته می‌شود "یا عبد اللَّه لست من المصلین"؛ اى بنده خدا، تو از نمازگزاران نیستى![12]
سوره اخلاص معادل یک سوم قرآن
بر اساس سخن رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم) سوره اخلاص برابر با یک سوم قرآن کریم است. اما در این‌که چگونه این سوره معادل یک سوم قرآن است؟ برخی نظراتی را مطرح کرده‌اند، مانند:
الف) به دلیل این‌که قرآن مشتمل بر "احکام"، "عقائد" و "تاریخ" است، و این سوره بخش "عقائد" را به طور فشرده بیان می‌کند.[13]
ب) مطالب قرآن در سه بخش دسته‌بندی می‌شود: "توحید"، "نبوت" و "معاد" بوده، و این سوره دربردارنده مباحث توحید است.[14]
[1]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب، ج 2، ص 448، قم، دار الکتاب، چاپ سوم، 1404ق.
[2]. ر. ک: زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 4، ص 817، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.
[3]. تفسیر القمی، ج 2، ص 448.
[4]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 6، ص 410، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
[5]. ر. ک: طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 10، ص 859، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 30، ص 221- 222، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، 1412ق.
[6]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 27، ص 428، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[7]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 854.
[8]. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج 30، ص 513، قم، فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1365ش.
[9]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 854.
[10]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج 5، ص 700، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
[11]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 855.
[12]. تفسیر نور الثقلین، ج 5، ص 699؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 855.
[13]. تفسیر نمونه، ج 27، ص 430.
[14]. مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، ج 7، ص 62، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1424ق.
آیات مرتبط
سوره الإخلاص : کل سوره
T
