به گزارش «شیعه نیوز»، این روزها بین افکار عمومی جامعه نظرات و دیدگاه‌های متفاوتی در خصوص «جمعیت» و سیاست‌های آن مطرح می‌شود. با توجه به نگرانی مقام معظم رهبری در خصوص کاهش نرخ جمعیت، به موضوعاتی نظیر افزایش نرخ جمعیت، باید به برنامه‌ریزی برای رشد این مهم و برداشته شدن موانع احتمالی آن بیش از پیش توجه کرد.
از سوی دیگر اساتید حوزه جمعیت‌شناسی در کشور علاوه بر این موضوعات، نسبت به اجرای دقیق سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب مرتبط با جمعیت تأکید دارند. سیاست‌هایی که اگر به درستی و به صورت دقیق در مسیر اجرایی خود قرار گیرند، می‌توانند بسیاری از موانع و چالش‌های این روزها در حوزه جمعیت را هموار کنند.
صالح قاسمی جمعیت‌پژوه، چندی پیش از آغاز این سیر کاهشی جمعیت بر اساس تعداد تولدهای ثبت شده خبر داده بود.
وی با بیان اینکه بر اساس این دو مبنا (تعداد تولدهای ثبت شده و مطالعات آینده پژوهی) جمعیت در سال‌های آتی سیر نزولی خواهد داشت، عنوان کرد: پیش‌بینی جمعیت شناسان این بود که سیر کاهش تولدها از سال ۱۳۹۶ آغاز شود اما آمارها نشان می‌دهد که این سیر کاهش دو سال زودتر یعنی از سال ۱۳۹۴ به بعد آغاز شده است.
*شیب تند کاهش جمعیت در ایران آغاز شد
قاسمی با اشاره به این که در سال ۱۳۹۴ ، یک میلیون و پانصد و هفت هزار و دویست و نوزده تولد ثبت شده است، اعلام کرد: این تعداد تولدها در سال ۱۳۹۵ به یک میلیون و ۵۲۸ هزار و ۵۳ تولد کاهش یافته و در سال ۱۳۹۶ میزان تولدها به یک میلیون و ۴۷۸هزار و ۹۰۸ نفر نزول کرده است.
برای واکاوی بیشتر شرایط جمعیتی کشور و برنامه‌های وزارت بهداشت برای حمایت از جمعیت سالمندی طی سال‌های اخیر با سیدحامد برکاتی، مدیر کل دفتر سلامت جمعیت خانواده و مدارس وزارت بهداشت به گفت‌وگو نشستیم.
در ادامه مشروح این پرسش و پاسخ از نظرتان می‌گذرد:
فارس: شما وضعیت جمعیتی کشور را چگونه می‌بینید؟ برخی از کارشناسان معتقدند نیروی کارشناس ما به خارج مهاجرت کرده و جایگزینی برای آن وجود ندارد.
برکاتی: عواملی از جمله تولد، مرگ و میر و مهاجرت به داخل و خارج از کشور می‌توانند بر میزان جمعیت اثر بگذارند. در سال‌های اخیر مهاجرت به داخل کشور از مهاجرت کردن به خارج، در کشور ما پیشی گرفته که این موضوع باعث ناهمگنی در جمعیت می‌شود.
متخصصان و کارشناسان تربیت شده در کشور ما به کشورهای خارجی صادر می‌شوند و نیروی کار فیزیکی به کشور وارد می‌شود که این موضوع اثرات مطلوبی برای آینده جمعیتی کشور نخواهد داشت
توجه داشته باشیم، مرگ و میر معمولا در بازه‌های زمانی نوزادی،کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی و سالمندی رخ می‌دهد و هرچه مرگ و میر در سنین پایین‌تر رخ دهد تأثیر منفی آن بر رشد جمعیت بیشتر خواهد بود.
فارس: شما به تأثیر مرگ و میر نوزادن بر نرخ کاهش جمعیت اشاره کردید، طی سال‌های اخیر وضعیت مرگ‌ومیر نوزادان چگونه بوده است؟
برکاتی: علی رغم رشد بالای جمعیت در دهه ۶۰، از هر هزار تولد، حدود ۱۵۰ نفر جان خود را به دلیل بیماری‌های مختلف از دست می‌دادند که این آمار در کودکان یک ساله به ۱۱۰ نفر می‌رسید. اما توجه داشته باشید که در سال‌های گذشته با توجه به برنامه‌ریزی‌های خوبی که در زمینه سلامت نوزدان صورت گرفت، امید به زندگی در کشور ما افزایش قابل چشمگیری داشته و درحال حاضر سن امید به زندگی به ۸۰ سال رسیده است که امیدواریم تا سال ۱۴۰۴ سن امید به زندگی به ۸۸ سال برسد.
فارس: وضعیت سالمندی طی سال‌های آینده به چه سمت و سویی خواهد رفت؟
برکاتی: مرگ و میر نوزادان در حال حاضر به ازای هر هزار تولد زنده به عددی کمتر از ۹ رسیده و مرگ و میر کودکان کمتر از رقم ۱۵ است، که امیدواریم در سال ۱۴۰۴ به ازای هر هزار کودک ۵ ساله، رقم مرگ و میر به عدد ۱۵ برسد که این موضوع شاخص امید به زندگی را افزایش خواهد داد. الگوی مرگ و میر در کشور از بیماری‌های واگیردار به سمت بیماری‌های غیر واگیر تغییر کرده است. با توسعه کشور از لحاظ فرهنگی و ساختاری و دسترسی عادلانه خدمات به روستاها شاهد کاهش مرگ بیماران به دلیل بیماری واگیر هستیم.
فارس: برخی عنوان می‌کنند طی سال‌های اخبر کشور با پدیده سالمندی مواجه می‌شود، بزرگترین مشکل جمعیتی در سال‌های آتی از نظر شما چیست؟
برکاتی: توجه کنید که پدیده سالمندی در سال‌های آینده گریبان‌گیر کشور خواهد شد. به طوری‌که طبق برآوردهای انجام شده در سال ۱۴۲۰، بیش از ۱۰ درصد جمعیت کشور سالمند خواهد بود و نسبت جمعیت سالمندان به کودکان افزایش پیدا خواهد کرد.
بر اساس آخرین سرشماری انجام شده در سال ۹۵، ۹.۱۸ درصد جمعیت بالای ۶۰ سال بوده‌اند که این موضوع نشان‌دهنده چالش‌های حوزه سالمندی در آینده‌ای نه چندان دور است و باید برنامه‌ریزی دقیقی در این زمینه انجام شود.
در همین راستا سند ملی جمعیت طراحی شده و متولی آن سازمان بهزیستی است؛ در حوزه رفاه و خدمات اجتماعی کارگروهی در این سازمان تشکیل خواهد شد تا بتوانند به سالمندان خدمات‌رسانی کنند. همچنین متولی سلامت سالمندان نیز وزارت بهداشت است.
۸۰ درصد جمعیت کشور ما در حال حاضر کمبود ویتامین D دارند
فارس: وزارت بهداشت برای جمعیت سالمندی در سال‌های آینده چه برنامه‌هایی دارد؟
برکاتی: توجه به موضوع سلامت سالمندان بسیار مهم است. در این سن معمولاً شاهد شکستگی‌های استخوانی خصوصاً «شکستگی ران» هستیم که با یک‌سری اقدامات ابتدایی می‌توانیم از بروز این حوادث پیشگیری کنیم. بسته خدمتی را برای سالمندان در نظر گرفته‌ایم که توصیه به پوشیدن کفش مناسب، بهسازی خانه‌های سالمندان، نصب نوار بر روی پله‌ها و همچنین ارائه خدمات درمانی در این بسته قرار خواهند گرفت و بیمه‌ها نیز تا حد زیادی هزینه درمان را پرداخت می‌کنند.
وزارت بهداشت به تمام گروه‌های سنی ویتامین D را به صورت رایگان ارائه می‌دهد به دلیل اینکه ۸۰ درصد جمعیت کشور ما در حال حاضر با کمبود این ویتامین مواجه هستند
پیشگیری از جمله موارد مهمی است که باید به آن توجه ویژه داشته باشیم. در حال حاضر وزارت بهداشت به تمام گروه‌های سنی ویتامین D را به صورت رایگان ارائه می‌دهد به دلیل اینکه ۸۰ درصد جمعیت کشور ما در حال حاضر با کمبود این ویتامین مواجه هستند که تکمیل شدن این برنامه در آینده کمک زیادی به سلامت جمعیت میانسال و سالمند خواهند کرد.
خزانه استخوانی انسان تا حدود ۲۱سالگی تکمیل می‌شود و پس از آن بدن از خزانه استفاده می‌کند که اگر استخوان‌های فرد در سنین کودکی تقویت نشده باشد در دوران سالمندی فرد با تعداد شکستگی‌های بیشتری مواجه خواهد شد.
بهترین کشور منطقه به لحاظ کاهش سوء تغذیه هستیم
فارس: برنامه بسیج ملی کنترل فشار خون به چه اندازه در کاهش بیماری‌های سالمندان طی سال‌های اخیر اثر خواهد داشت؟
برکاتی: کمپین بسیج ملی فشارخون از روزهای گذشته کار خود را آغاز کرده است، که این موضوع نیز در راستای امر پیشگیری اجرایی شد و افرادی که نیازمند درمان هستند تحت درمان قرار خواهند گرفت.
پیشگیری از فشار خون اولیه با اصلاح سبک زندگی در دوره کودکی و تغذیه با شیر مادر نقش بسزایی در کاهش بیماری فشارخون خواهد داشت به طوری‌که تغذیه با شیر ماه تا شش ماه به صورت انحصاری و تغذیه با شیر مادر تا یکسال به عنوان تغذیه اصلی و تغذیه از شیر مادر تا سن دو سالگی در کنار وعده‌های غذایی می‌توانند تا ۱۱ درصد از بروز فشارخون در سنین میانسالی بکاهد.
در سال‌های اخیر سوء تغذیه کودکان در کشور ما به شدت کاهش یافته و ما بهترین کشور منطقه به لحاظ تغذیه کودکان هستیم. اما توجه داشته باشیم که الگوهای نامناسب تغذیه‌ای باعث ایجاد اضافه وزن و چاقی در کودکان شده است که این موضوع در سنین بزرگسالی و سالمندی گریبان فرد را خواهد گرفت و هزینه زیادی را به نظام سلامت تحمیل خواهد کرد.
فارس: مهم‌ترین عامل مرگ‌ومیر نوزادان و مادران باردار در کشور چیست؟
برکاتی: وزارت بهداشت در زمینه نوزادان و مادران باردار برنامه‌های خوبی را انجام داده است، نظام ثبت مرگ و میر برای این افراد از جمله این اقدامات بوده، به طوری‌که بررسی‌های ما نشان می‌دهد شایع‌ترین مرگ نوزادان بیماری‌های تنفسی، کودکان، حوادث و بیماری‌های ژنتیکی و شایع‌ترین علل مرگ مادران خون‌ریزی‌های حین بارداری است که ما با شناسایی عوامل مرگ و میر می‌توانیم نقش بسزایی در کاهش این مرگ داشته باشیم همچنین با ارائه مشاوره‌ای ژنتیک و غربالگری کمک زیادی به تولد فرزندان سالم خواهیم کرد.
کاهش سی درصدی ازدواج در کشور
فارس: آمارها نشان می‌دهد طی سال‌های اخیر میزان سن ازدواج جوانان افزایش پیدا کرده است شما وضعیت ازدواج در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
برکاتی: در کشور ما تولدها در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته، در برهه‌ای از سال ۹۵ با افزایش باروری مواجه بودیم به دلیل اینکه زوج‌های متولد دهه ۶۰ در شرف ازدواج قرار داشتند اما به مرور زمان نرخ باروری در کشور کاهش پیدا کرد.
در سال ۸۹، ۸۹۰ هزار ازدواج در کشور ثبت شد، و آمار ازدواج در سال ۹۵ با کاهش ۶ درصدی همراه بود. در سال ۹۶ نیز فقط ۶۶۰ هزار ازدواج در کشور صورت گرفته است. باید توجه داشته باشیم که در یک بازه زمانی ۸ ساله نرخ ازدواج در کشور ۳۰ درصد کم شده است.
در سال ۱۳۹۰، ۱۳ میلیون جوان در شرف ازدواج قرار داشتند که ازدواج نکرده بودند و این رقم در سال ۹۶ به بیش از ۱۱ میلیون رسیده است و این موضوع نشان‌دهنده کاهش میزان تولدها از سال ۱۳۶۰ است. طی سال‌های اخیر نیز شاهد افزایش سن ازدواج جوانان بوده‌ایم. بررسی‌های ما در سال ۹۵ نشان داد که میانگین سن مناسب ازدواج دختران ۲۴ سال و پسران ۲۷.۵ سال بوده است و همچنین در دو دهه قبل متوسط سن ازدواج دو سال کمتر بوده است.
فارس: افزایش سن چه تاثیری بر کاهش نرخ باروری دارد؟
برکاتی: بهترین سن باروری خانم‌ها بین ۲۰ تا ۳۰ سال قرار دارد که افزایش سن ازدواج احتمال ناباروری را افزایش می‌دهد. زندگی صنعتی و شهرنشینی ، مصرف فست‌فودها و افزودنی‌های غذایی از جمله ریزفاکتورهایی هستند که در بحث ناباروری نقش مؤثری ایفا می‌کنند.
به طورمثال خانمی که «اندومتریوز» دارد اگر در سن ۳۲ سالگی ازدواج کند احتمال بارداری بسیار کم بوده اما اگر همین فرد در سن ۲۴ سالگی ازدواج می‌کرد احتمال باروری او بیشتر بود، سن فرزند آوری بسیار مهم است و به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روی باروری اثر می‌گذارد.
جوانان ۵ سال بعد از ازدواج اولین فرزند خود را به دنیا می‌آورند
فارس: افزایش سن در آقایان نیز باعث کاهش باروری خواهد شد؟
برکاتی: در پسرها نیز با افزایش سن ازدواج احتمال افزایش ناباروری بیشتر می شود که اسپرم بدشکل احتمال ابتلا به واریکوسل و مخاطرات شغلی از جمله علل احتمال افزایش ناباروری به شمار می‌روند.
بررسی‌ها نشان داده این است که به طور متوسط جوانان معمولاً ۵ سال بعد از ازدواج اولین فرزند خود را به دنیا می‌آورند که اگر ۲۴ سالگی را سن مناسبی برای باروری خانم‌ها در نظر بگیریم و فرد بخواهد اولین فرزند را در سن ۲۸ سالگی به دنیا آورد فرصت فرزندآوری او محدود می‌شود.
وزارت بهداشت قبل از ابلاغ سیاست‌های جمعیتی برنامه‌ریزی‌های مناسبی را در راستای جمعیت داشته و با برگزاری بیش از ۴۰۰۰ همایش در دانشگاه‌های علوم پزشکی نقش خود را در این راستا ایفا کرده است، موضوع فرهنگ‌سازی در زمینه ازدواج و بارداری مناسب بسیار حائز اهمیت است، توجه داشته باشیم که در ۵۰ سال آینده میانسالان ما یا تک فرزند هستند یا تنها یک خواهر و برادر دارند. این موضوع زنگ خطری برای جمعیت کشور به شمار می‌رود در این راستا نمایشگاه‌های تعالی جمعیت در ۲۰۰ شهر کشور برگزار شد.
۵۰ درصد طلاق‌ها در پنج سال اول ازدواج رخ می‌دهد که آمار طلاق در مرکز و خصوصاً شمال تهران بیشتر از سایر مناطق بوده
فارس: طرح تعالی جمعیت اکنون در چه وضعیتی قرار دارد؟
برکاتی: طرح تعالی جمعیت از سال ۹۲ تاکنون در مجلس قرار دارد و اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته و اخیراً کمیسیون فرهنگی پیگیری این قانون شده است. موضوعاتی مانند اصلاح قانون ترویج تغذیه با شیرمادر و حمایت از مادران در دوران شیردهی و افزایش مرخصی پس از زایمان و دوران شیردهی از جمله مواردی هستند که باید برای تقویت آنها اقدامات جدی صورت گیرد و بخش خصوصی برای انجام این موارد باید تقویت شود.
فراهم کردن شغل، مسکن، انجام اقدامات اقناعی برای فرزندآوری ازجمله مواردی است که باید برای تشویق جوانان به آنها توجه ویژه شود. الگوی جوانی که در منزلی ۴۰ متری زندگی کند فرزندآوری مؤخر به خرید منزلی بزرگتر خواهد شد. ایجاد شغل و توزیع عادلانه شغل کاری است که باید صورت گیرد.
۵۰ درصد طلاق‌ها در پنج سال اول ازدواج رخ می دهد
فارس: وضعیت طلاق در کشور چگونه است؟ معمولا بیشتر طلاق‌ها چند سال پس از ازدواج رخ می‌دهد؟
برکاتی: متاسفانه در سال‌های اخیر با افزایش نرخ طلاق در کشور مواجه بودیم؛ ۵۰ درصد طلاق‌ها در پنج سال اول ازدواج رخ می‌دهد که آمار طلاق در مرکز و خصوصاً شمال تهران بیشتر از سایر مناطق بوده و فرزند آوری در خانواده‌های متمکن کمتر و میزان طلاق آنها بیشتر است. عدد ثبت شده برای نسبت ازدواج به طلاق ۳.۵ به ۱ بوده که این رقم در شمال شهر تهران به ارقام ۲ به ۱ می‌رسد.
در همین راستا پروژه جمعیت از سوی وزارت بهداشت تشکیل خواهد شد، اما تا دستگاه‌های دیگر سهم خود را ایفا نکنند اتفاق مثبتی در حوزه جمعیت رخ نخواهد داد. برنامه‌های آموزشی برای دانش‌اموزان در مدارس در حال انجام است. همچنین بهورزان توصیه‌های فرزندآوری را به مادران بارداری که ۲ سال از تولد فرزند اولشان گذشته ارایه می‌دهند. بهترین سن فرزندآوری برای مادران پس از تولد اولین فرزند سه سال پس از بارداری اول است.
انجام ۲۵۰ هزار سقط جنین در کشور
فارس: نرخ باروری در کشور طی سال‌های اخیر چگونه بوده است؟
برکاتی: حدود سی سال دیگر جمعیت سالمند کشور افزایش سی درصدی خواهد داشت، در حال حاضر تبعات جمعیت سالمند ۱۰ درصدی در کشور را مشاهده می‌کنیم، متوسط سطح سواد جامعه ۸ کلاس است و فردی که با این سطح سواد به سن هشتاد سالگی برسد نمی‌تواند مراقبت‌های لازم را از خود انجام دهد.
برآورد ما در وزارت بهداشت نشان می‌دهد میزان باروری در ۵ ساله منتهی به سال ۹۵ نرخ ۲.۰۱ بود و در سه ساله منتهی به سال ۹۵ نرخ باروری ۲.۰۸ گزارش شده و در سال ۹۵ باروری به رقم ۲.۱ رسیده است؛ اما بررسی نشان می‌دهد در سال ۹۸ سه تا پنج صدم درصد نسبت به سال ۹۵ کاهش پیدا کرده است. میزان باروری در شهرهای حاشیه‌ای کشور بیشتر از مرکز است که این موضوع باعث بهم خوردن توازن جمعیتی می‌شود.
فارس: آماری از سقط جنین در کشور دارید؟ سقط جنین به چند نوع تقسیم‌بندی می‌شود؟
برکاتی: سقط‌های فیزیولوژیک و غیر فیزیولوژیک جمعا ۲۵۰ هزار است که فقط سقط‌های قانونی و پزشکی را به رسمیت می‌شناسیم، سقط‌هایی که با دستکاری و مداخلات پزشکی و غیرپزشکی اتفاق بیفتد از نظر وزارت بهداشت غیرقانونی بوده و هرجایی حوزه نظارت بر درمان آن متوجه شود برخورد قانونی می‌کند، سقط قانونی با معرفی پزشکان معتمد و تشکیل پرونده در پزشکی قانونی صورت می‌گیرد این نوع سقط باید در سن خاصی صورت بگیرد که تعداد این سقط‌ها حدود ۷هزار است.
در سقط‌های فیزیولوژیک سلول تخم در مکان نامناسبی در رحم جای‌گذاری می‌شود که این موضوع باعث می‌شود جنین پس زده شود و سقط فیزیولوژیک رخ دهد.
در سقط‌های مداخله‌ای جنین از بهترین مکان لانه‌گزینی در رحم خارج می‌شود، جای آن زخمی باقی می‌ماند و تعداد بارداری رحم تقلیل پیدا خواهد کرد. بنابراین این موضوع معضل جدی است که باید از آن پرهیز شود.
