شیعه نیوز: در آيه 275 سوره بقره خداوند مي فرمايد: «الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَواْ لَا يَقُومُونَ إِلَّا كَمَا يَقُومُ الَّذِى يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسّ». كساني كه ربا مي خورند برنمي خيزند مگر مانند كسي كه در اثر تماس شيطان ديوانه شده است.
علامه طباطبايي(1321-1402ق) دو مطلب مهم را از اين آيه بيان مي كنند:
اول اينكه اين آيه ديوانه شدن در اثر مس شيطان را پذيرفته است. البته تنها دلالت دارد كه بعضي از جنون ها در اثر مس شيطان رخ مي دهد، نه اينكه همه ديوانگان در اثر مس شيطان ديوانه شده اند.
دوم اينكه شيطان در آيه به معناي شخص ابليس نيست بلكه به معناي شرور است، چه از جن باشد و چه از انس. فقط اين مقدار دلالت دارد كه بعضى از ديوانگى ها در اثر مس جن كه ابليس هم فردى از جن است، رخ مى دهد.
علامه در مورد شبهه استناد جنون به شيطان و نه استناد به اسباب طبيعي، معتقد است استناد جنون به شيطان به شكل مستقل و بدون واسطه نيست. بلكه اسباب طبيعي مانند اختلال اعصاب و مشكلات مغزي علل قريبي هستند كه شيطان در وراي اين علل قرار دارد. همان گونه كه كرامات را به فرشتگان نسبت مي دهند، با اينكه علل طبيعي نيز دركار است. نظير اين معنا در داستانى كه قرآن كريم از ايوب(ع) حكايت كرده آمده است كه مي فرمايد: «إِذْ نادى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذابٍ» پروردگارا شيطان با گرفتاريها و عذابى مرا مس كرده است.
و در جاي ديگر عرضه مى دارد: «أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ» پروردگارا بيمارى مرا مس نموده، و تو ارحم الراحمينى. در واقع ايوب(ع) از يك طرف اين مس را به خود بيمارى نسبت مىدهد، و از طرفي آنرا به شيطان نسبت مي دهد، با اينكه مرض، اسبابى طبيعى دارد.[1] آيه الله جوادي آملي نيز موافق ديدگاه علامه هستند.[2]
بنابراين شيطان به معناي هر موجود شروري مي تواند در برخي ديوانگي ها دخيل باشد؛ اما اين به معناي نفي علل مادي نيست؛ بلكه اثرگذاري شيطان در وراي اين علل طبيعي قرار دارد. از آنجا كه ذهن ما انسان ها تنها مي تواند عوامل مادي را ببيند و در دنياي امروزي نيز مادي گرايي رو به افزوني است، پذيرش چنين مسائلي شايد نياز به تفكر بيشتري داشته باشد. بايد اين نكته را مورد توجه قرار داد كه علم تنها حق اثبات دارد‚ نه حق نفي. علم مي تواند بگويد: فلا ن عامل مادي در جنون موثر است‚ اما حق ندارد بگويد: عامل ديگري در جنون موثر نيست‚ و هيچ بعيد نيست كه در برخي از جنون ها عامل غيبي نيز موثر باشد. [3]
البته برخي مفسران نيز هستند كه موضوع مسّ شيطان را حقيقي نمي دانند و معتقدند اين تشبيه يك تشبيه مجازي است؛[4] و يا اينكه منظور از مسّ شيطان را همان وسوسه هاي شيطان مي دانند. [5] اما به نظر ديدگاه علامه طباطبايي و آيه الله جوادي آملي قابل قبول تر است.
پي نوشت:
[1] . طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان فى تفسير القرآن، چاپ پنجم، (قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسين حوزه علميه قم،1417ق)، ج2، ص412
[2] . جوادي آملي، عبدالله، تسنيم، تفسير قرآن كريم، (قم: اسراء، 1378ش)، ج12، ص527-528
[3]. پاسخ دوم آيه الله سبحاني به دكتر سروش، مجله افق حوزه، ش183
[4]. فخر الدين رازي، محمد بن عمر، مفاتيح الغيب، ج7، ص: 75
[5] .معرفت، محمد هادي، نقد شبهات پيرامون قرآن، (حسن حكيم باشي و ديگران)، (قم: تمهيد، 1388ش)، ص236
