ریاض ناچار به همکاری با تهران

متاسفانه بعد از اینکه ملک سلمان به پادشاهی رسید و شرایط منطقه دچار تحول و دگردیسی شده بود عربستان سعودی برای اینکه توازن قوای خود را با ایران از دست ندهد، سیاست خصومت آمیزی را علیه ایران در پی گرفت و در تمام مسائل از توافق هسته ای گرفته تا مسئله سوریه، عراق، لبنان و یمن تلاش داشت تا علیه ایران دست به اقدام بزند.

اکنون شرایط منطقه به مرحله جدیدی رسیده است، از یک طرف روسیه با همکاری ایران معادله مبارزه تروریست ها و حامیانش با بشار اسد را تغییر داده و از سوی دیگر قدرت های بزرگ سطح جهانی با حاد شدن بحران پناهجویان به این باور رسیدند که برای حل این بحران ها نیازمند همکاری کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای هستند. در این میان حضور ایران و عربستان در نشست وین یک و دو و تلاش کشورهای ثالث به نزدیک کردن دیدگاه این دو کشور می تواند نوید فصل جدیدی از روابط ایران و عربستان سعودی باشد.

طی دو روز گذشته دو خبر منتشر شد که می تواند نشانگر تغییری در روابط ایران و عربستان باشد. هرچند این خبرها نمی تواند تحولی انقلابی را در روابط این دو کشور نشان دهد اما نفس چنین حرکتی می تواند زمینه و باب گفتگو را در آینده باز نگه دارد. اول اینکه روز جمعه خبری با این عنوان منتشر شد که برای اولین بار بعد از به پادشاهی رسیدن سلمان در عربستان دو وزیر خارجه ایران و عربستان در نشست وین برای حل بحران سوریه در وین با هم دیدار و گفتگو داشتند. 

هر چند این گفتگو دوستانه نبود اما خود می تواند زمینه ساز شکستن تابوی روابط خصمانه دو کشور در دهه های اخیر باشد که روز به روز به سمت واگرایی بیشتر حرکت می کند. از سوی دیگر روز گذشته وزیر خارجه عربستان در مصاحبه با روزنامه اتریشی استاندارد با وجود اختلافات و تعارض منافع در منطقه بر تمایل کشورش در همکاری با تهران خبر داد. در همین زمینه با دو کارشناس مسائل خاورمیانه و روابط بین الملل گفتگو کردیم که در ادامه آمده است. 

رحمت حاجی مینه کارشناس مسائل خاورمیانه و روابط بین الملل در گفتگو با ابتکار اظهار داشت: روابط ایران و عربستان در طول دهه های گذشته متاثر از فاکتورهای داخلی و منطقه ای و همچنین نظام بین الملل بوده است. خصوصا در دوره کنونی پس از تحولات عربی و خروج نیروهای آمریکایی از عراق در سال 2011 و در پی خلاء قدرت در منطقه شاهد تشدید رقابت منطقه ای بین دو بازیگر تاثیر گذار و قدرتمند منطقه ای یعنی ایران و عربستان بوده ایم، به گونه ای که این رقابت حوزه های دیگر را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است، به گونه ای که عربستان سعودی در سالهای گذشته تلاش کرده است تا سطح رقابت خود با ایران را در منطقه به سطوح فرامنطقه ای نیز ارتقاء دهد. 

عربستان به طور ویژه در بحث گفتگوهای بین ایران و قدرت های (5+1) در مورد برنامه هسته ای ایران تلاش می کرد تا نگرانی های خود را به قدرت های غربی در خصوص پذیرش حقوق هسته ای ایران منتقل کند. بعد از توافق هسته ای میان ایران و کشورهای (5+1) و دستاورد آن یعنی برجام، از یک طرف ایران توانست موفقیت خود را در حوزه دیپلماسی به عرصه ظهور برساند و از طریق ظهور کانال مستقیم تعامل و مذاکره با غربی ها گزینه ایران هراسی مدنظر عربستان را با چالش مواجه کرد و عربستان سعودی که قبلا از نبود ابزار دیپلماتیک ایران با جهان بهره می برد و از این طریق به رقابت با ایران می پرداخت اکنون از این گزینه و ابزار بی بهره است، و لذا موفقیت ایران در دیپلماسی و برقراری ارتباط با جهان غرب عربستان را ناچار به عقب نشینی در این حوزه کرده است. 

این استاد دانشگاه در ادامه با تاکید برسطح جهانی و نقش قدرت های غربی به عنوان میانجی در رابطه ایران و عربستان سعودی افزود: از طرف دیگر باید گفت که بحران پناهجویان در اروپا و پیامدهای ناامنی گسترش تروریسم در خاورمیانه، قدرت های غربی را مجاب کرده است که بهترین راه حل برای مدیریت بحران پناهندگان و همچنین ریشه کن کردن تروریسم می تواند راه حل لوکال و منطقه ای داشته باشد و از این رهگذر نشست وین و دعوت از قدرت های منطقه ای مانند ایران، عربستان و ترکیه نشانگر اهمیت پویش های منطقه ای می باشد. 

در واقع فهم این نکته از سوی قدرت های مداخله گر و غربی ها که بحران های منطقه ای نیازمند گفتگوی قدرت های منطقه ای از جمله ایران و عربستان است بر منطقه ای بودن و اهمیت آن تاکید دارد. در همین رابطه ما شاهد فعالیت غربی ها خصوصا آلمان در ماه های گذشته برای نزدیک کردن دیدگاه دو کشور منطقه ای ایران و عربستان بوده ایم. 

این کارشناس مسائل خاورمیانه در نهایت و با اشاره به سطح منطقه ای و پویش های درون منطقه ای گفت: از طرف دیگر در سطح منطقه ای هم بحران سوریه و ناامنی در منطقه نشان داده است که تداوم آن هزینه بازیگران منطقه ای را بالا خواهد برد، لذا همچنان که جمهوری اسلامی ایران از قبل هم بر گفتگوی منطقه ای تاکید کرده بود به نظر می رسد که امروز در پی گسترش ناامنی و تروریسم در سرتاسر منطقه و جهان به نظر می رسد که ضرورت گفتگو و مذاکره قدرت های بزرگ منطقه ای رقیب برای یافتن راه حل مشترک بیش از پیش باشد.

لذا دیدار وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران و وزیر خارجه عربستان سعودی در وین می تواند گام مهمی در راستای پیدا کردن فهم مشترک و درنتیجه راه حل مبتنی بر برد- برد در منطقه تلقی شود.

حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه در گفتگو با ابتکار معتقد است: بحران های اخیر منطقه ای بویژه بحران سوریه که از 15 مارس 2011 آغاز شد، منجر به ورود گروه تخریبی عربستان، ترکیه و قطر در یک سو و ورود ایران، روسیه و عراق و حزب الله درمبارزه با تروریسم از سوی دیگر شد. 

در نتیجه چنین ورودی دو جبهه موازی در خصوص بحران سوریه شکل گرفت: عربستان، ترکیه و قطر در یک طرف و به نیابت از آمریکا و غرب به کمک تروریست ها و تلاش برای براندازی حکومت سوریه و بشار اسد اقدام کردند به گونه ای که در طول 25 سال گذشته رقم باور نکردنی 35 میلیاردی در این استراتژی و اقدام خرج کردند. 

از سوی دیگر جبهه ایران، روسیه و حزب الله به کمک سوریه شتافتند و توانستند از نفوذ داعش و گسترش آن جلوگیری کنند. روسیه که از تروریست هایی که از چچن و آسیای میانه به سوریه ورود پیدا کردند بیم دارد بخصوص اینکه آمریکا و غرب از این گروه ها علیه امنیت روسیه در آسیای میانه و قفقاز در بازگشت آنها از سوریه به کشورهایشان استفاده کنند با حمله به مواضع آنها در همکاری با سوریه و ایران تلاش دارد تا تروریست ها را از بین ببرد و در همین راستا موفقیت های بی نظیری به دست آورد. جمهوری اسلامی ایران نیز همانگونه که در سوریه با تروریست ها مبارزه می کرد به عراق هم کمک کرد و مانع گسترش بیش از پیش تروریست ها در مناطق مختلف عراق شد. حال با توجه به این اقدامات ما شاهد شکل گیری دو جبهه در منطقه هستیم که مقابل هم قرار گرفتند و هر کدام سعی در پیروزی استراتژی خود داشت.

این کارشناس مسائل خاورمیانه معتقد است: اتفاقات اخیر در منطقه و ورود روسیه به بحران سوریه با جنگنده ها و موشک های خود، منجر به شکست برخی از گرو های تروریستی در این کشور و باز پس گیری مناطق مهمی از سوریه پس از دو یا سه سال شد. چون غرب در مقابل این اقدام روسیه واکنش مناسبی انجام نداد از سوی دیگر اقدام گروه های تروریستی مانند داعش مانند انفجار در پاریس موجبات همکاری کشورهای فرانسه با روسیه را فراهم آورد و از طرف دیگر عربستان با این تلقی که دولت سوریه همچنان قدرتمند است و با حمایت ایران، روسیه و حزب الله شکست های سنگینی را بر تروریست ها تحمیل کردند درصدد تغیر موضع برآمدند.

از سوی دیگر ترکیه با اقدامی که علیه روسیه انجام داده یعنی سرنگونی جنگنده سوخو24 روسی، در انزوای سیاسی قرار گرفته است و جبهه مقابل با ضعف اساسی و پراکندگی نیروها مواجه شده است.اما موقعیت ایران در پرتو شکست داعش و ورود مقتدرانه روسیه به بحران و بازپس گیری برخی از مناطق در سوریه سبب بهبود جبهه ایران شده و عربستان با این تلقی معتقد است که ایران بازیگر مهم و تاثیرگذاری در منطقه و سوریه است و ناچارا راهی جز همکاری با ایران در مسائل منطقه ای ندارد. البته باید توجه داشت که نزدیکی به ایران تاکتیکی است و از آنجایی که موازنه در منطقه به نفع ایران تغییر کرده است،عربستان تمایل دارد در این شرایط مشکلاتش را با ایران حل کند.