مسجدی با قدمتی هزار سال بر فراز آستان قم

SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:

به گزارش «شیعه نیوز»، شهر قم از آغاز اسلام به دلیل داشتن مردمانی دیندار و ولایت مدار همواره مورد توجه ائمه اطهار (علیهم السلام) بوده است تا جایی که در اواسط سده سوم بنای اولیه مسجدی به دستور امام حسن عسگری(علیه السلام) توسط وکیل ایشان به نام «احمد بن اسحاق اشعری» در این شهر گذاشته شد.

این مسجد قدیمی که اکنون در ابتداى خیابان آستانه و جنب رودخانه قرار دارد از بدو پایه‌گذاری بنای اولیه، تا کنون مورد توجه علما و بزرگان دینی بوده و هست.

مسجد امام حسن عسگری (علیه السلام) در نوع خودش از مساجد منحصر به فرد در دنیای اسلام مانند مسجدالحرام، مسجدالنبی و... و مورد اهمیت و اهتمام مراجع و بزرگان بوده است به همین دلیل در طول سال‌های دور بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.

با توجه به مرمت و بازسازی چند باره این مسجد بزرگ، در حال حاضر بنای این مسجد قدیمی به نظر نمی‌رسد ولی پایه‌گذاری اصل این مسجد به قرن‌ها پیش می‌رسد.

انتساب این مسجد به یازدهمین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت را می‌توان به بخش‌هایی از مصحف شریف قرآن (جزء 23) در کتابخانه آستانه قم  وجود دارد که وقف آن مربوط به امیر یوسف خواجه فرزند شیخ بهادر علی از امرای مشهور دوره تیموریان در 20 رمضان 842 بر مسجد جامع عتیق قم منسوب به امام حسن عسکری (علیه السلام) است.

هر گوشه این مسجد که بنگری هنرهای معماری و تزئینی بسیاری مشاهده می‌کنی که وجود این همه زیبایی در یک مکان تو را به شگفت می‌آورد.

مسجد امام حسن عسگری (علیه السلام)‌ از چهار شبستان، یک ایوان و یک زیر زمین بزرگ و زیبا تشکیل شده است ایوان این مسجد، ایوان مهد علیا صفوی نام دارد که از آثار مهد علیا همسر یا مادر سلیمان صفوی است که در سال 1129 هجری قمری بنا شده است.

این ایوان به دهانه 11 متر،‌ طول 12 متر و ارتفاع 14 متر است که دارای دیوار و جرزهای آجری و محرابی زیبا و آراسته به گچبری و کتیبه‌ای کمربندی و پوشش رسمی‌‌بندی در سه قسمت با 9 غرفه یا صفه‌های فوقانی است که با چند درگاه از طرفین به دو شبستان شرقی و غربی مرتبط می‌شود.

جرزهای طرفین ایوان به قطر 4 متر و روی هم جرزی سه صفه است که محرابی ساخته شده که صفه اولی و دومی دارای پوشش مقرنس گچی هستند. از صفه دوم این مسجد نیز یک درب به غرفه‌های ایوان باز می‌شود که جلوی آن در حال حاضر مسدود شده است.

غرفه‌های چهارگانه طرفین ایوان با صفه‌های زیبای مقابل آنها در قطر پایه ساخته شده‌اند و پوشش آن‌ها مانند پوشش سه صفه جنوبی مقرنس گچی است و بغله و اسپرشان با نقشه ملات‌سازی طلایی آراسته شده است.

در سینه اسپر صفه‌های مقابل قسمت کاشی‌کاری ورودی آن به خط بنایی از کاشی‌های دوالی و در صفه وسطی چهار نام محمد به طور معکوس و در صفه طرفین چهار نام علی به صورت معکوس نوشته شده مشاهده می‌شود.

غرفه‌های دو طرف ایوان به صفه‌های مقابل راه دارد، در کمربند ایوان زیر صفه‌ها کتیبه‌ای گچ‌بری به خط برجسته ثلث وجود دارد. از دیگر آثار ارزنده هنری این ایوان محراب زیبایی به شکل چند ضلعی هفت ترکی مزین به گچبری‌های اصیل و مستند است که تاریخ ساخت را نیز همچنان حفظ کرده است.

دهانه محراب 2 متر و ارتفاع آن 3 متر است و دارای ازاره‌ای به ارتفاع یک متر و 20 سانتی‌متر مزین به کاشی‌های منقش هفت رنگ قدیمی است که بالای آن گچ‌بری با نقشه ملات‌سازی به صورت آجری دیده می‌شود که در کمرگاه آن مقرنس ریزی وجود دارد کمربندی به عرض 30 سانتی‌متر و روی آن در سینه هر یک از اضلاع هفت‌گانه ترنجی اعم از فلکه‌ای و بیضی مشاهده می‌شود که دارای کتیبه‌ای به خط برجسته ثلثی ریحانی گچبری شده همراه با کنده‌کاری است.

گذری که به شبستان‌ها داشته باشید دو طرف ایوان دو گوشوار یا شبستان وجود دارد که از هر یک دو درگاه به ایوان و سه درگاه به صحن گشوده می‌شود و در برابر آنها درب‌های سراسری یا شبکه آجری نصب شده است. گوشوار غربی این شبستان به مساحت 12 متر مشتمل بر 9 چشمه پوش بر فراز چهار ستون آجری با محرابی آراسته به کاشی‌های گرهی دوال کشی است.

این دو شبستان با ایوان بزرگ در ضلع جنوبی مسجد واقع شده است  و شبستان بزرگ نیز با چهل ستون شرقی که 6 چشمه آن در مسیر خیابان قرار گرفته است اکنون دارای 28 چشمه است که بر فراز 16 ستون آجری مضلع بیست و چهار نیم ستون حمل شده‌اند.

این چشمه‌ها با 12 متر عرض و 32 متر طول در 9 ردیف دارای 9 درگاه به جانب صحن مسجد هستند و در برابر آن‌ها درب‌های چهار لنگه شیشه پوش نصب شده است.

این شبستان دارای محرابی آراسته به کاشی‌کاری گرهی است که به شبستان آیت‌الله فیض شهرت دارد زیرا این محراب مصلی ایشان بود و در سال 1360 هجری قمری از سوی این عالم بزرگوار تعمیر و تزئین شد که بانی این شبستان مرحوم حاج علی نقی کاشانی است.

سردرب ورودی مسجد امام حسن عسگری (علیه السلام)  از مقابل خان دارای ایوانی است به دهانه پنج، عرض سه و ارتفاع شش متر که با ازاره سنگی و جرزهای آجری و پوشش رسمی بندی آراسته به کاشی‌های دوالی و کاشی کاری‌ها معقلی تزیین شده است که در کمرگاه آن کتیبه‌ای از کاشی‌های خشتی با زمینه لاجوردی به چشم می‌خورد.

طرف غربی صحن مسجد به جای زیر زمین کوچک قدیمی، زیرزمینی بزرگ از طرف مرحوم آیت‌الله حاج میرزا ابوالفضل زاهدی یکی از ائمه جماعت این مسجد در سال 1285 هجری قمری ساخته شد.

این زیر زمین دارای آبدارخانه و انبار و جایگاه اعتکاف است که از بخش اول همان زیر زمین قدیمی بود که تجدید بنا شد و قسمت دوم که زیر شبستان بود بعدها به آن اضافه شد.

ازاره این زیرزمین از بهترین سنگ‌های مرمر شفاف و صیقلی است و بالای آن دیوارها و جرزهای آجر تراش و پوشش آن تیرآهنی با نقشه خفته رستی و آراسته به کاشی‌کاری است که بر آستان 32 ستون لوله آهنی قرار گرفته است.

در این زیرزمین دو محراب زیبا هر کدام در یک قسمت آن ساخته شده است که جرزها و بدنه آن با کاشی کاری معرق خوش نقش و لعابی مزین شده است.

این کاشی‌کاری سه طرف محراب را فراگرفته و لبه محراب به طره پیچ فیروزه فام ظریفی آراسته شده و در سینه آن ترنجی از کاشی و درون آن کلمه «الله جل جلاله» با خط ثلث طلایی رنگی از کاشی‌های خشتی به طول 9 متر که سراسر ضلع جنوبی قسمت موخر سرداب را زینت کرده  و روی آن به خط ثلث سفید سوره مبارکه «والشمس» نوشته شده است.

در ضلع جنوبی این زیر زمین، آبدارخانه و مخزن جامعی است که راهروی مسجد که طرف بلوار قرار دارد از بالای آن می‌گذرد. در ضلع شرقی این زیر زمین نیز محوطه‌ای به عرض سه و ارتفاع 2.5 متر وجود دارد که زیر صحن مسجد قرار دارد و به وسیله درب و پنجره‌ای از محوطه زیر زمین جدا می‌شود.

راهرویی از مقابل راه پله تا آبدارخانه وجود دارد که برای آمد و رفت خدمت‌گزاران هنگام برگزاری نماز جماعت و یا اجتماع مردم در این زیر زمین استفاده می‌شود.

با توجه به اینکه توسعه مساجد همواره مورد توجه علمای بزرگ قرار دارد بخش جدیدی با تولیت بیت آیت‌الله گلپایگانی از طرف قبله به مسجد امام حسن عسگری (علیه السلام) اضافه شده است که در ساخت آن معماری اسلامی به شکل بسیار دقیق مورد توجه قرار گرفته است.

منبع: فارس

انتهای پیام/ ح . ا