ویژه نامه به مناسبت سالروز وفات علامه نایینی (رضوان الله تعالی علیه)

آیت الله میرزا محمدحسین نائینی غروی مشهور به علامه نائینی و میرزای نائینی، در سال 1277 هجري قمري در شهر نایین از توابع اصفهان به دنیا آمد. خاندان اين فقيه مبارز همگی ازافاضل و روحانیون سرشناس آن دوران به شمار می‏رفتند. پدر محمدحسین، شیخ‏الاسلام میرزا عبدالرحیم، از خاندان بزرگ منوچهری بود.

علامه نائینی تحصیلات ابتدایی خود را در همان شهر خود آغاز کرد و بعد از مدتی در سن هفده سالگی به اصفهان رهسپار شد و در آن حوزه بزرگ تحصیل علوم دینی را ادامه داد و دروس عالی فقه، اصول، فلسفه و حكمت را از اساتید بزرگ آن دیار آموخت.

اين عالم بزرگ بعد از چندین سال كسب علم از محضر عالمان اصفهان در سال 1303 هجري قمري راهی نجف اشرف شد تا از بزرگان آن سامان نیز کسب فیض کند و پس از مدتی نیز به شهر مقدس سامرّا مشرف شد تا از محضر شیرزای بزرگ استفاده کند.

مرحوم نائینی بعد از رحلت میرزای شیرازی در سال 1314 قمری به کربلا رفته  و بعد از دو سال باز به نجف اشرف مشرف شد.

نائینی بزرگ، در طول این مدت از اساتید بزرگی در اصفهان و عراق کسب فیض نمود که برخی از آنها عبارتند از:

ابوالمعالی فرزند حاج محمد ابراهیم كلباسی، شیخ محمد باقر ایوانكی، جهانگیر خان قشقایی، سید محمد طباطبایی فشاركی، سید اسماعیل صدر، میرزا محمد حسن شیرازی كه در حدود نه سال از دانش سرشار اين عالم بزرگ استفاده کرد، آخوند ملّا حسینقلی همدانی، آخوند خراسانی و دیگر بزرگان.

علامه نائینی تدریس فقه و اصول را در نجف اشرف از حجره مدرسه شروع کرد. این در حالی بود که مرحوم آخوند خراسانی استاد مسلم حوزه نجف نیز تدریس داشت. از آن جا که درس علامه نائینی از تحقیق و دقت نظر ویژه‏ای برخوردار بود طولی نکشید بسیاری از فاضلان نیز درس تحقیقی و علمی نائینی را پسندیده و و در آن شرکت کردند.

با افزایش شاگردان درس از حجره به مسجد منتقل شد و حوزه درسی علامه نائینی با وسعتی که پیدا کرد پس از حوزه درس آخوند خراسانی مقام اوّل را یافت.

میرزای نائینی برای عموم طلاب دو درس فقه و اصول داشت که دوره درسِ خارج اصولش تقریبا نه سال طول می‏کشید. به علاوه تدریس مخصوصی برای شاگردان برگزیده خویش داشت که در آن جلسه, مشکلات علمی را طرح و رسیدگی می‏کرد.

درس مرحوم نائینی از اطلاعات گسترده و مباحث مفید و دسته بندی مناسبی برخوردار بود. همچنین علامه نائینی بسیار محققانه درس را ارائه می‏داد و مطالب علمی را در چارچوب اصطلاح برهان منطقی و فلسفی و در سطح بالایی مطرح می‏کرد، به گونه‏ای که برای همه شرکت کنندگان در خور درک و فهم نبوده است. از حوزه درس وی بیشتر کسانی می‏توانسته‏اند بهره برند که اندوخته علمی آنان در سطح عالی باشد و در فقه و اصول صاحب نظر باشند.

قبل از زمان علامه نگاشتن درس استاد در حوزه‏ها رایج نبود و اساتید نسبت به آن توجه نداشتند. اما نائینی به ضبط و نگارش درس و یادداشت برداری از مطالب علمی توجه ویژه داشت. بارها از شاگردان خود می‏خواست مطالب درس را بدون کم وکاست تقریر کنند از این رو بیشتر شاگردانش مطالب را با دقت هر چه تمام تر می‏نگاشتند.

شیخ موسی خوانساری نجفی، شیخ محمد علی کاظمینی خراسانی، محمد تقی آملی، سید ابوالقاسم خوئی، سید مرتضی لنگرودی، آقا سید جمال الدین گلپایگانی، سید صدر الدین جزایری، شیخ حسین حلّی، شیخ ابراهیم کرباسی، میرزا محمد باقر زنجانی، سید حسن بجنوردی ، سید محمد هادی میلانی، سید محسن طباطبایی حكیم، سید محمد حجت كوهكمری، شیخ محمّد رضا طبسی نجفی و دیگر بزرگان.

علامه نائینی علاوه بر تواناییهای علمی در ادبیات عرب و فارسی نیز به جد از اساتید بزرگ محسوب می‏شده است، به گونه‏ای که در درست نویسی در حد وسواس تلاش کرده است و شاید به خاطر همین پرهیز از اشتباه ادبی و سستی در نثر برخی از آثارش را نخواسته به چاپ برسد.

حاشیه بر عروة الوثقی، وسیلة النجاة رساله عملیه به زبان فارسی، تنبیه الامه و تنزیه الملّة که این کتاب را برای روشن کردن مشروع بودن مشروطیت و دفاع از آن در برابر استبدادپیشگان نگاشته است. رساله‏های فقهی و اصولی درباره خلل نماز، لباس مشکوک، نفی ضرر، در باب تزاحم، در شرط متأخر، در تعبدی و توصلی، در ترتب، در معانی حرفیه و کتب دیگر.

علامه نائینی همواره به نماز احترام ویژه می‏گذارد. پیش از اذان به استقبال نماز می‏شتافت. در نماز از ترس خدا وعذاب الهی ناآرام و بی قرار اشک از گونه هایش جاری می‏شد. هنگامی که به نماز می‏ایستاد بدنش می‏لرزید و اشکهایش بر محاسنش جاری می‏شد.

مرحوم نائینی از فقيهاني بود که از نیایش نیمه شب حیات معنوی یافته بود. يكي از نزدیکان ایشان می‏گوید: در این اواخر که ایشان سخت مریض شده بودند در عین حال دو ساعت به اذان صبح بیدار و مشغول نماز و تهجد می‏شدند و بلند بلند گریه می‏کردند. در جمله‏ای آیت الله میلانی می‏فرماید: آیت الله نائینی به من گفت: " نماز شب را شرط اجتهاد نمی‏دانم ولی بدون دخالت هم نمی دانم!"

يكي از خصوصیات علامه نائینی فروتنی ایشان بود. ایشان نسبت به عالم، جاهل، نیازمند و توانگر برخورد یکسان داشت. در داخل بیت میان خدمتگزار و دیگر افراد فرق نمی‏گذاشت. آورده‏اند که مرحوم آیت اللّه نائینی هرگاه می‏خواست در حضور جمعی غذا صرف کنند تا هنگامی که خادمش برای صرف غذا نمی‏آمد، ایشان به غذا دست نمی‏زدند.

علامه احترام اساتید و بزرگان دانش را پاس می‏داشت و در برابر آنان برای خویش جایگاهی نمی‏شناخت.

مرحوم علامه نائینی از جمله فقیهان شیفته مقام ولایت بوده است که در طول عمر پر برکت خویش هیچ گاه از عرض ادب به آستان ملکوتی ائمه(ع) دست برنداشت. چنانچه گفته شده همواره هنگام سحر پیش از آن که درب حرم به روی زایران گشوده شود به شوق زیارت پشت درِ حرم به انتظار می‏نشسته است.

در سال 1327 قمري، سلطنت استبدادی محمدعلی شاه با به توپ بستن مجلس به پایان عمر خود رسید و مشروطه‏خواهان پس از فتح تهران حكومت را به دست گرفتند. اما با دخالت اجانب به جای بر سر كار آمدن دانشمندان اسلامی و اجرای احكام دین، فئودالها و غربزدگان و ایادی استكبار رهبری نهضت را به‏دست گرفتند و انقلابی را كه علما با اهداف بلندی دنبال می‎كردند از مسیر اصلی‎اش منحرف ساختند و به جای آنكه دشمنان واقعی مشروطه كیفر كنند، شیخ فضل الله نوری را بر دار كردند.

اكثر علمای بزرگ نجف اشرف به این امید كه خواهند توانست به آن نهضت محتوایی اسلامی ببخشند از آن پشتیبانی كردند، از جمله آن بزرگان آخوند خراسانی و علامه محمدحسین نایینی مي‏باشند‏.

از شخصیت های بارزی كه در عصر نهضت مشروطه‏خواهی توانسته است تصویر روشنی از نظام حكومت مشروطه ارائه دهد آیت الله نایینی بود. ايشان كتاب تنبيه الامه را در انقلاب مشروطه در سال 1327قمري به زبان فارسی نگاشت كه از سوی آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی مورد تأیید قرار گرفت. ناييني در این كتاب حاكمیت اسلام را با دلیل و برهان قاطع اثبات كرده و پرده از چهره حكومتهای استبدادی برداشته است و همچنین زندگی در زیر سلطه استبداد را مساوی با برده بودن اعلام مي‏كند.

سرانجام آیت الله میرزا محمدحسین نایینی پس از عمری تلاش در خدمت به اسلام و مسلمین در 26 جمادی الاولی سال 1355 هجري قمري از دنیا رفت و پیكر مطهرش در نجف اشرف با شكوه بسياري تشیع گردید و پس از اقامه نماز توسط آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، در جوار حرم مطهر حضرت علی بن ابيطالب(ع) به خاك سپرده شد.

حوزه، شماره هفتاد و ششم
نقباء البشر فى القرن الرابع عشر، آقا بزرگ تهرانی.
ریحانة الادب، محمدعلی مدرس تبریزی، تهران، چاپخانه شفق.