تاریخچه بقیع

به گزارش «شیعه نیوز»،  یكى از پرخاطره ترین مكان هاى مدینه، قبرستان بقیع است; جایى كه آن را پیش از آمدن پیامبر(صلى الله علیه وآله) «بقیع الغرقد» مى نامیدند. «غرقد» نوعى درخت است كه در گذشته، داخل این قبرستان و یا در كنار آن وجود داشته و به تدریج با گسترش قبرستان، آن درخت ها ـ كه به نظر برخى توت بوده ـ از میان رفته است.

بقیع به عنوان زمینى در حاشیه بخش مركزى یثربِ پیش از اسلام، گورستان مردم این شهر بود و پس از اسلام نیز به عنوان مهم ترین گورستان مدینه شناخته شد. این گورستان با وسعت نسبتاً زیاد خود ـ به مانند نوع قبرستان هاى كهن كه در محیطى باز و پراكنده قرار داشته ـ در طول قرون مختلف اسلامى، مَدْفن صحابه، تابعین و مهم تر از همه، چهار تن از امامان(علیهم السلام) بوده و از این رو محل زیارت تمامى زائران مدینه منوّره است.

بقیع در ناحیه شرقى مسجدالنبى و تقریباً در فاصله یكصد مترى آن واقع شده و  بارها حدود آن تغییر كرده است. این قبرستان تا یكصد سال پیش، خارج از حصار قرار داشته، اما اكنون در میان شهر مدینه واقع شده، از چند سوى در محاصره خیابان هاى ستین، عبدالعزیز و ابوذر قرار گرفته و مبدأ خیابان باب العوالى از بقیع آغاز مى شود.

بقیع در آغاز دولت اسلامىِ مدینه، مانند پیش از اسلام، به عنوان قبرستان، مورد استفاده قرار گرفت. یكى از نخستین مهاجران كه در بقیع مدفون شد، عثمان بن مظعون بود. وى در مكه به پیامبر(صلى الله علیه وآله) گروید، سپس به حبشه هجرت كرد و پس از مهاجرت به مدینه در جنگ بدر حضور یافت و آنگاه درگذشت. به نقل از ابن حجر، وقتى عثمان بن مظعون درگذشت، رسول خدا(صلى الله علیه وآله) در حالى كه اشك از چشمانش سرازیر بود، او را بوسید. زمانى هم كه ابراهیم فرزند پیامبر(صلى الله علیه وآله)درگذشت، حضرت فرمود: او به سَلَف صالح ما عثمان بن مظعون پیوست.

پراكندگى قبرستان، از همان زمان مطرح بوده و به همین دلیل است كه اكنون برخى از قبور صحابه، در فاصله اى بسیار دورتر از بخش اولیه آن ـ در زمان ما ـ قرار گرفته است. براى نمونه مى توان به فاصله قبر سعدبن معاذ با قبور ائمه اطهار(علیهم السلام) اشاره كرد. از دیگر چهره هاى معروف صحابه كه در دوره حیات پیامبر(صلى الله علیه وآله) درگذشت و در بقیع آرمید، همین سعدبن معاذ است كه در نبرد خندق مجروح شد و چندى بعد به شهادت رسید.

گفتنى است كه محدوده حد فاصل میان بقیع و حرم پیغمبر(صلى الله علیه وآله) تا چند سال پیش مجموعه اى از خانه ها و كوچه و بازار و كتابخانه عارف حكمت را تشكیل مى داد كه بخش هاى مختلف آن به مرور از میان رفت و در حال حاضر به صورت یك فضاى سنگفرش باز به عنوان حیاط باز مسجد مورد استفاده است. در این محله كه میان شیعیان به محله بنى هاشم شهرت دارد، خانه اى وجود داشت كه به عنوان خانه امام جعفر صادق(علیه السلام) شهرت داشت و كوچه تنگ مزبور را نیز به عنوان «زقاق جعفر» مى شناختند. از این خانه و كوچه كه در حوالى سالهاى 60 تا 63 تخریب شد، تصاویرى برجاى مانده است.