شیعه نیوز | گرمایش جهانی دیگر یک تهدید آینده نیست؛ بلکه بحران کنونی است که به شدت زندگی میلیاردها انسان را تحت تأثیر قرار داده است.
به گزارش «شیعه نیوز»، خاورمیانه، به عنوان یکی از گرم‌ترین مناطق جهان، به شدت از بحران گرمایش جهانی آسیب دیده است. امواج گرمایی بی‌سابقه، افزایش سطح دریاها، خشکسالی‌های طولانی‌مدت و وقوع رخدادهای فرین جوی، زندگی روزمره مردم این منطقه را به چالش کشیده است.
جهان؛ در آستانه بحران اقلیمی
واقعیت تلخِ تغییرات اقلیمی به طور فزاینده‌ای در حال آشکار شدن است. با وجود تعهدات جهانی برای محدود کردن گرمایش به کمتر از ۲ درجه سانتیگراد و ترجیحاً به ۱.۵ درجه سانتیگراد بالاتر از سطح دوره صنعتی شدن - همانطور که در موافقتنامه پاریس مشخص شده است - جهان به طور خطرناکی نزدیک به عبور از این آستانه حیاتی است. پیامدهای فراتر رفتن از این آستانه، همچون تشدید گرما و افزایش سطح آب دریاها تا اختلال در تامین مواد غذایی و افزایش خطر منازعات منطقه‌ای، تأثیراتی هستند که در سطح جهانی احساس خواهند شد، اما جمعیت‌های ساکن در مناطق آسیب‌پذیر همچون خاورمیانه را به طور ویژه تحت تأثیر قرار خواهد داد.
هر چند که در مقابل چالش‌ها، راه‌حل‌هایی همچون گذار به منابع انرژی پاک، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های پایدار و محافظت از اکوسیستم‌های طبیعی در دسترس و البته ضروری هستند، اما پنجره فرصت برای اقدامات قاطع به سرعت در حال بسته شدن است.
زمین در آستانه فراتر رفتن از افزایش دمای ۱.۵ درجه سانتی گراد
داده‌های جدید ارائه شده توسط سرویس تغییرات آب و هوایی کوپرنیک (C۳S) نشان‌دهنده عبور دمای جهانی از آستانه بحرانی ۱.۵ درجه سانتیگراد گرمایش جهانی تعیین شده در موافقتنامه پاریس می‌باشد. میانگین دمای جهانی در بازه زمانی ژوئن ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ به طرز قابل توجهی ۱.۵ درجه سانتیگراد بالاتر از سطح پیش از صنعتی شدن بوده است. البته این موضوع بدان معنی نیست که به طور کامل از آستانه تعیین شده عبور کرده‌ایم و همچنان افزایش دمای میانگین کره زمین نسبت به دوره پیش از صنعتی شدن (۱۸۵۰-۱۹۰۰) کمتر از ۱.۲ درجه سانتیگراد می‌باشد، اما روند رو به افزایش گرمایش جهانی، نشان‌دهنده شتاب‌گیری بی‌سابقه تغییرات اقلیمی و پیامدهای وخیم آن بر کره زمین است. توجه به این نکته مهم است که حتی افزایش موقت دما به ۱.۵ درجه سانتیگراد می‌تواند عواقب قابل توجهی داشته باشد و موج گرمای بی‌سابقه‌ای که در سراسر جهان در جریان است، گواهی بر این بحران است. ثبت دماهای بی‌سابقه در مناطق مختلف جهان، تأثیرات مخربی بر سلامت انسان، اکوسیستم‌ها و اقتصادها داشته است. لذا اگرچه موافقتنامه پاریس، اهدافی بلندمدت را برای محدود کردن گرمایش جهانی تعیین کرده است، اما داده‌های اخیر ضرورت اتخاذ اقدامات فوری و قاطع را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
خاورمیانه تقریباً دو برابر میانگین جهانی در حال گرم شدن است. این منطقه در مقایسه با میانگین جهانی ۱.۱ تا ۱.۲ درجه سانتیگراد نسبت به دوره پیش از صنعتی شدن، افزایش دمای بسیار سریع‌تری را تجربه می‌کند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که اگر روندهای فعلی ادامه یابد، دمای خاورمیانه تا سال ۲۰۵۰ ممکن است تا ۴ درجه سانتیگراد افزایش یابد. این گرمایش سریع منجر به تشدید چندبرابری عواقبی چون امواج گرمایی، کمبود آب و سایر چالش‌های مرتبط با تغییرات اقلیمی در منطقه می‌شود.
سال ۲۰۲۴: زمین در معرض تهدید جدی تغییرات اقلیمی
سال ۲۰۲۴ به عنوان یک نقطه عطف بحرانی در تاریخچه تغییرات اقلیمی جهان شناخته می‌شود. افزایش بی‌سابقه دمای کره زمین در هر ماه، این سیاره را به شرایطی نامتعارف و خطرناک سوق داده است. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد که از ژوئن ۲۰۲۳ تا جولای ۲۰۲۴، هر ماه گرم‌ترین ماه کره زمین از زمان شروع اندازه‌گیری‌ها بوده است. برخی از پژوهشگران بر این باورند که با توجه به تغییرات اقلیمی و پدیده طبیعی ال نینو که در ماه آوریل پایان یافت، سال ۲۰۲۴ به عنوان گرم‌ترین سال ثبت شده در تاریخ، سال ۲۰۲۳ را پشت سر خواهد گذاشت.
نیمه نخست سال ۲۰۲۴ با موجی بی‌امان از گرما مواجه بوده است. شکسته شدن رکوردهای دمایی در هر ماه، زنگ خطری جدی برای آینده کره زمین به صدا درآورده است. ثبتِ گرم‌ترین روز تاریخ در تاریخ ۲۲ جولای ۲۰۲۴، تأثیرات گسترده‌ای را بر روی جوامع مختلف در سراسر جهان برجای گذاشته است. به طوری که بسیاری از کشورها گرم‌ترین دوره‌های زمانی را در روزهای اخیر تجربه کرده‌اند.
بر اساس داده‌های سرویس تغییرات آب و هوایی کوپرنیک (C۳S)، میانگین دمای روزانه جهانی به رقم بی‌سابقه‌ای دست یافته و به ۱۷.۰۹ درجه سانتیگراد رسیده است که این رقم اندکی بالاتر از رکورد قبلی ۱۷.۰۸ درجه سانتیگراد است که در تاریخ ۶ جولای ۲۰۲۳ ثبت شده بود. پیش از این، بالاترین دمای ثبت شده ۱۶.۸ درجه سانتیگراد در سال ۲۰۱۶ بوده است.
رخدادهای آب و هوایی شدید مانند سیل، خشکسالی و طوفان که با افزایش دما بیشتر و شدیدتر می‌شوند، می‌توانند میلیاردها دلار خسارت به زیرساخت‌ها، صنایع و کشاورزی وارد سازند.
افزایش ۱ درجه سانتیگراد در دمای جهانی ممکن است ناچیز به نظر برسد، اما پیامدهای آن برای انسان‌ها، اکوسیستم‌ها، منابع آب، امنیت غذایی و تنوع زیستی گسترده و عمیق است. افزایش ۱ درجه‌ای می‌تواند تعادل ظریف اکولوژیکی را مختل کند و منجر به از دست دادن زیستگاه و انقراض گونه‌ها شود. به عنوان مثال، صخره‌های مرجانی در برابر افزایش دمای جزئی بسیار آسیب‌پذیر هستند. تغییرات در الگوهای دما و بارندگی می‌تواند بر الگوهای مهاجرت پرندگان، ماهی‌ها و سایر حیوانات تأثیر بگذارد و زنجیره‌های غذایی و پویایی اکوسیستم را مختل کند. دمای گرم‌تر در ترکیب با شرایط خشک‌تر، شرایط ایده‌آلی برای آتش‌سوزی‌های جنگلی ایجاد می‌کند که منجر به تخریب مناطق وسیعی از جنگل‌ها و از بین رفتن اکوسیستم و همزمان انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌شود.
افزایش دما می‌تواند فصل رشد محصولات کشاورزی را مختل کرده و بازدهی آن‌ها را کاهش دهد. مطالعات نشان می‌دهند که افزایش ۱ درجه‌ای دمای میانگین زمین می‌تواند منجر به کاهش ۷ درصدی تولید جهانی گندم شود. رخدادهای شدید آب و هوایی مانند گرما، خشکسالی و سیل می‌توانند محصولات کشاورزی و باغی را از بین برده و تأمین مواد غذایی را مختل کنند. تغییرات در الگوهای بارندگی، کشت محصولات سنتی را با دشواری روبرو خواهد ساخت.
با تغییر اکوسیستم‌ها، بسیاری از گونه‌های جانوری برای سازگاری تلاش خواهند کرد که منجر به از دست دادن زیستگاه و کاهش جمعیت آن‌ها می‌شود. تغییرات در دما و الگوهای بارندگی می‌تواند باعث تغییر محدوده جغرافیایی گونه‌ها شود که منجر به رقابت با گونه‌های دیگر یا مواجهه با شکارچیان جدید خواهد شد. دمای گرم‌تر می‌تواند الگوهای تولید مثل را مختل کرده و زادوولد را برای بسیاری از گونه‌ها کاهش دهد.
افزایش دمای قابل توجه در ایران
موج گرمایی که در تیر و مرداد ماه سال ۱۴۰۳ گریبانگیر ایران شده، تأثیرات گسترده و قابل توجهی بر ابعاد مختلف زندگی، اقتصاد و محیط زیست کشور می‌گذارد. مشکلات سلامتی و بهداشتی همچون گرمازدگی، کم‌آبی بدن، تشدید بیماری‌های قلبی و تنفسی از جمله عواقب قابل توجه افزایش دمای روزهای اخیر در تهران بوده است. همچنین افزایش دما و خشکسالی، خطر وقوع آتش‌سوزی در مناطق جنگلی و مراتع را به شدت افزایش داده است. از سوی دیگر، خساراتی که به بخش کشاورزی وارد خواهد آمد و ضرر ناشی از کمبود انرژی موردنیاز در بخش‌های تولیدی و صنعتی از جمله زیان‌های اقتصادی ناشی از این موج گرما خواهند بود.
با افزایش دما، تقاضا برای مصرف برق به شدت افزایش یافت که فشار زیادی بر شبکه وارد ساخته است. ایران در حال حاضر با بحران حاد انرژی مواجه است که با افزایش بی‌سابقه دمای هوا در فصل گرما تشدید شده است. مدیریت مصرف برق به‌واسطه اعمال محدودیت در تامین برق صنایع، بخش‌های مولد اقتصادی کشور را با چالش جدی مواجه ساخته است. ریشه اصلی این معضل، عدم تعادل پایدار در تولید و مصرف برق است که ناشی از سال‌ها کم‌توجهی به سرمایه‌گذاری در بخش انرژی می‌باشد. فرسودگی زیرساخت‌های انرژی، اتکا به سوخت‌های فسیلی، عدم سرمایه‌گذاری کافی در انرژی‌های تجدیدپذیر و افزایش بی‌رویه مصرف انرژی، از جمله عوامل اصلی در تشدید بحران انرژی کشور هستند. روند افزایشی مصرف انرژی در کشور نشان می‌دهد در صورت عدم اتخاذ تدابیر جدی، بحران انرژی ایران در سال‌های آینده به مراتب وخیم‌تر خواهد شد و تولید برق کشور در کنار هدررفت ناشی از فرسودگی شبکه توزیع، قادر به تامین برق موردنیاز کشور نخواهد بود.
ضرورت اقدام فوری
جامعه علمی از مدت‌ها پیش در مورد عواقب فاجعه‌بار فراتر رفتن از آستانه ۱.۵ درجه سانتیگراد گرمایش جهانی هشدار داده بود. داده‌های جدید، صحت این هشدارها را تأیید کرده و ضرورت اتخاذ تدابیر فوری و مؤثر را بیش از پیش آشکار می‌سازد. شمارش معکوس برای وقوع یک فاجعه اقلیمی در حال شتاب گرفتن است. تصمیماتی که امروز اتخاذ می‌کنیم، آینده جهان را نه تنها برای نسل‌های آینده، که حتی برای نسل حاضر شکل خواهد داد.
برای مقابله با این بحران جهانی، نیازمند اقدامات فوری و هماهنگ در سطح جهانی هستیم. کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، گذار به سمت انرژی‌های پاک و سرمایه‌گذاری در اقدامات سازگاری با تغییرات اقلیمی، از جمله مهمترین اقداماتی است که باید در دستور کار قرار گیرد.
در ایران، ضروری است اقداماتی چون مدیریت بهینه منابع آب، توسعه سیستم‌های آبیاری مدرن و بهبود بهره‌وری در مصرف آب کشاورزی، ایجاد و تقویت سیستم‌های هشدار زودهنگام برای پیش‌بینی و مقابله با حوادث ناشی از تغییرات اقلیمی، افزایش سطح فضای سبز و بهبود الگوهای شهرسازی، و نیز افزایش آگاهی عمومی در مورد تغییرات اقلیمی و تشویق مردم به تغییر سبک زندگی و کاهش مصرف انرژی در سیاست‌های کلان کشور گنجانده و در اولویت اجرا قرار گیرند. اما مهمترین اقدامات که می‌تواند همانطور که همگام با تلاش‌های جهانی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را به دنبال خواهد داشت، عبور از بحران کنونی را میسر سازد، بهبود زیرساخت‌های تولید و توزیع انرژی در کشور، بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع و افزایش قابل توجه ظرقیت تولید برق از منابع انرژی تجدیدپذیر خواهد بود.
* کارشناس دفتر تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست
