«شیعه نیوز»: دکتر اعظم ملایی، محقق و پژوهشگر روابط بین الملل درباره چالش های مهم ایران و خاورمیانه طی یک دهه آینده می گوید: ر نظم بین المللی کنونی کشورها نمی توانند به تنهایی و بدون ائتلاف سازی با سایر کشورها، در جایگاه ناقد و بر هم زننده نظم جهانی موجود قرار بگیرند، بنابراین جمهوری اسلامی ایران چنانکه مخالف هژمونی آمریکا و غرب و خواهان نظامی چند قطبی و عادلانه تر است، باید پیدا کردن شرکای استراتژیک واقعی (نه آنها که تنها در زمان نیازشان کنار ایران هستند) و پیشبرد امور با همراهی این کشورها را جزو راهبردهای کلیدی خود قرار دهد.
– با توجه به تحولات اخیر در حوزه سیاست خارجی ایران و همچنین پرونده هسته ای و تحریم های که طی سال های گذشته بر ایران وضع شده است فکر می کنید چه چالش هایی در یک دهه آینده در این حوزه ایران خواهد داشت؟ فارغ از به نتیجه رسیدن یا نرسیدن برجام.
نفوذ اسرائیل به مرزهای ایران یکی از مهمترین چالش های سیاست خارجی ایران در آینده است
به نظر می رسد چالش های پیش روی ایران در دو حوزه منطقه ای و جهانی قابل تفکیک و دسته بندی هستند؛ در عرصه منطقه ای توسعه حضور و نفوذ اسرائیل در قالب پیمان ابراهیم و نزدیک شدن هر چه بیشتر این رژیم به مرزهای ایران یکی از مهمترین چالشهای سیاست خارجی ایران در آینده است. پیشرفتهای چشمگیر کشورهای حوزه خلیج فارس و تبدیل شدن آنها به هاب فناوری های نوین، توریسم و حمل و نقل هوایی منطقه، از دیگر چالشهای جدی است که ایران باید به فکر رقابت و هماوردی با آن باشد. مشکلات هیدروپلیتیک و زیست محیطی ایران ناشی از سدسازیها و برداشتهای غیر مجاز کشورهای همسایه از رودخانه ها و منابع آبی مشترک و بالا گرفتن بحرانهای خشکسالی و ریز گردها از دیگر چالشهای مهم ایران در سالهای پیش رو خواهد بود. گسترش و متنوع شدن گروههای تروریستی _تکفیری، مجهز شدن آنها به تجهیزات نظامی هوشمند و مرگبار از سوی دولتهای رقیب و دشمن ایران به منظور ایجاد نا امنی در کشور، چالش مهم دیگر سیاست خارجی کشور خواهد بود.
اما در عرصه جهانی، تداوم تنشها با غرب و آمریکا به ویژه در صورت عدم احیای برجام و ادامه یافتن تحریمهای ظالمانه بر علیه کشورمان از دیگر تهدیداتی که البته بر سایر چالشهای سیاست خارجی کشور نیز اثر گذار است و می تواند با محروم کردن ایران از مناسبات عادی تجاری و مالی با جهان، کشور را گرفتار کاهش مزمن درآمدهای ارزی و عدم بهره مندی از سرمایه گذاری خارجی کند. حذف شدن از همه مسیرهای مهم و اثرگذار ترانزیتی بین المللی و کمرنگ شدن ارزش ژئوپلیتیکی و ژئو استراتژیکی کشور از دیگر خطراتی است که اگر برای مقابله با ان چاره ای اندیشیده نشود در آینده ای نه چندان دور با آن مواجه خواهیم شد.
– در طی سال های گذشته تعاملات منطقه ای ایران دستخوش تحولاتی بوده است. در این راستا و با در نظر گرفتن مشکلات فراروی همسایگان ایران فکر می کنید جایگاه ایران در تحولات آینده خاورمیانه چه خواهد بود؟
ناآرامی همسایگان هیچگاه در طول تاریخ به نفع ایران نبوده است
مهمترین عاملی که می تواند مقدمات نقش آفرینی واقعی ایران در عرصه منطقه ای را هموار کند، نحوه تعامل ایران با قدرتهای جهانی و همچنین شیوه حل و فصل برجام است
درست است که ایران در منطقه ای پر آشوب واقع شده و برخی کشورهای همسایه همچون افغانستان، پاکستان و عراق با مشکلات داخلی متعدد مواجه هستند، اما این مساله امتیازی برای ایران محسوب نمی شود؛ چرا که ناآرامی همسایگان هیچ گاه در طول تاریخ به نفع ایران نبوده بلکه برعکس عاملی برای سرایت نا امنی، مهاجران و مشکلات ارزی بیشتر در کشور بوده است. این در حالی است که بیشتر همسایگان ایران از کشورهای حاشیه خلیج فارس گرفته تا ترکیه و آذربایجان از درگیر شدن ایران در پرونده هسته ای بیشترین بهره برداری را کرده اند و موقعیت خود را به عنوان بازیگران فعال منطقه ای ارتقا داده اند. بنابراین شاید بتوان گفت مهمترین عاملی که می تواند مقدمات نقش آفرینی واقعی ایران در عرصه منطقه ای را هموار کند، نحوه تعامل ایران با قدرتهای جهانی و همچنین شیوه حل و فصل برجام است. چنانکه خصومتها با آمریکا و قدرتهای غربی ادامه پیدا کند و به واسطه شکست برجام، تحریمها علیه ایران کم و بیش ادامه پیدا کند، جمهوری اسلامی ایران ناچار می شود همچون سالهای گذشته، انرژی و توان خود را صرف خنثی کردن فشارها و دور زدن تحریمها کند و در نتیجه توان نقش آفرینی بارز آنگونه که از جایگاه و ظرفیتهای آن انتظار می رود را ندارد، اما اگر سطح تنشهای بین المللی کاهش یافته و آرامش و ثبات به سیاست و تجارت خارجی ایران برگردد، آنگاه ایران با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک، ژئواستراتژیک و جمعیت ماهر و تحصیل کرده خود، می تواند قدرتی یکه تاز در عرصه منطقه ای باشد.
– با توجه به چالش های مهمی که ایران در حوزه زیست محیطی در آینده خواهد داشت چه مراوداتی بایستی از اکنون با کشورهای همسایه در رفع این چالش ها صورت پذیرد؟
جمهوری اسلامی ایران باید تلاش کند با سایر قدرت های منطقه ای وارد تعامل شود
کشورهای منطقه برای مقابله با همه چالشهای مشترک، اعم از مسایل زیست محیطی، تروریسم و افراط گرایی، تامین امنیت و ساماندهی به سیستم امنیتی منطقه ای، چاره ای جز همکاری و تعامل با یکدیگر ندارند. با این وجود متاسفانه چنین درک و شناختی از شیوه حل و فصل مسائل منطقه ای وجود ندارد و کشورهای همسایه ایران همواره در صدد اقدامات رقابتی و حذفی بوده و کوشیده اند مشکلات منطقه ای را با کمک قدرتهای فرامنطقه ای رفع کنند. چنین رویکردی، ریشه تداوم مسایل و مشکلات منطقه است. در چنین شرایطی جمهوری اسلامی ایران باید تلاش کند با سایر قدرتهای منطقه ای وارد تعامل شده و با کمرنگ کردن اختلافات و تمرکز بر منافع مشترک، راه را برای همکاریها و توافقنامه های منطقه ای مشترک باز کند. این فرایند می تواند از مسائل کمتر حساسیت برانگیز، همچون مشکلات زیست محیطی شروع شده و پس از آن به مسایل دشوارتر همچون همکاریهاری امنیتی ارتقا یابد.
– نظر به چالش های فراروی مساله هسته ای ایران در صورت بازگشت به برجام فکر می کنید آیا این چالش ها برطرف خواهد شد یا کماکان ادامه خواهد داشت؟
تا ایران سطح تنشهای خود با آمریکا را کاهش ندهد برجام باشد یا نباشد، مساله هسته ای ایران به طور کامل حل و فصل نمی شود
نمونه مواجهه آژانس بین المللی انرژی هسته ای و جامعه جهانی با برنامه هسته ای کره جنوبی درسهای بسیار جالبی در این زمینه در خود نهفته دارد و نشان می دهد ماهیت کار آژانس تا چه حد سیاسی است. کره جنوبی با اینکه در دهه ۱۹۷۰ میلادی ظاهرا تمام برنامه هسته ای خود را تعطیل کرد، اما مجددا در سال 1982 به تولید مقداری پلوتونیوم پرداخت. این موضوع در ماه سپتامبر 1983 به اطلاع آژانس بین المللی انرژی اتمی رسید اما انطور که مقامات دولت کره جنوبی اذعان کردند، هر چند با اعلام این خبر بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به کره جنوبی سفر و از یک موسسه پژوهشی دولتی در همین ارتباط تحقیق و بازرسی کردند، اما این موضوع تا قبل از اظهارات مقامات کره هرگز افشا نشد و افکار عمومی جهانی هیچ گاه در جریان جزییات فعالیتهای هسته ای واقعی کره جنوبی قرار نگرفت. در حال حاضر نیز اگر شما در جست وجوگر گوگل برنامه هسته کره جنوبی را جستجو کنید، به اطلاعات بسیار اندکی دست خواهید یافت. وقتی این رویکرد را با برخورد آژانس و شورای امنیت با پرونده هسته ای ایران مقایسه می کنیم به همان حرف رئیس جمهور سابق آمریکا، جرج بوش پسر می رسیم که در اوایل شروع به کار دولتش گفته بود هر کشوری که با ما نیست، علیه ماست و ادامه این سخن این است که با آن مقابله می کنیم و از هیچ ابزاری برای تضعیف و شکست آن دریغ نمی کنیم.با چنین اوصافی به نظر می رسد تا ایران سطح درگیریها و تنشهای خود با آمریکا را کاهش ندهد و چاره ای برای این مساله نیندیشد، برجام باشد یا نباشد، مساله هسته ای ایران به طور کامل حل و فصل نمی شود.
– در برابر هر کدام از چالش های فراروی حوزه سیاست خارجی آیا راهکار اساسی نیز وجود دارد یا اساسا مسایل از جنس مشکلات دایمی خاورمیانه ای است که ممکن است برخی همچنان لاینحل باقی بماند؟
افزایش قدرت نرم افزاری و سخت افزاری ایران به صورت همزمان
شاید بهترین پاسخ برای این سوال شعر معروف مرحوم علی اکبر گلشن باشد که گفت: برو قوی شو اگر راحت جهان طلبی که در نظام طبیعت ضعیف پامال است! بله مشکلات سیاست خارجی ایران راه حل دارد و راهکار مقابله با آن نیز افزایش اقتدار و قدرت و یا به تعبیری قدرت نرم افزاری و سخت افزاری ایران به صورت همزمان است. در این راستا جمهوری اسلامی ایران باید ضمن تقویت مولفه های قدرت سخت افزاری همچون قدرت اقتصادی، قدرت فناوری، قدرت نظامی و …، نفوذ معنوی، مشروعیت و اعتبار خود در عرصه داخلی، منطقه ای و جهانی را نیز تقویت کند تا از سوی افکار عمومی داخلی و جامعه بین المللی به عنوان قدرتی مشروع و اثرگذار به رسمیت شناخته شود.دولتی که حمایت ملتش را پشت سر برنامه های خود داشته باشد و در عرصه خارجی نیز به عنوان بازیگری با نقش سازنده و مثبت شناخته شود، برای پیگیری اهداف و منافع سیاست خارجی خود با کمترین موانع روبرو خواهد شد. از سوی دیگر، در نظم بین المللی کنونی کشورها نمی توانند به تنهایی و بدون ائتلاف سازی با سایر کشورها، در جایگاه ناقد و بر هم زننده نظم جهانی موجود قرار بگیرند، بنابراین جمهوری اسلامی ایران چنانکه مخالف هژمونی آمریکا و غرب و خواهان نظامی چند قطبی و عادلانه تر است، باید پیدا کردن شرکای استراتژیک واقعی (نه آنها که تنها در زمان نیازشان کنار ایران هستند) و پیشبرد امور با همراهی این کشورها را جزو راهبردهای کلیدی خود قرار دهد.
انتهای پیام
