از سامرا تا سهله
بسياري دوست دارند بدانند امام در کجا زندگي مي‌کند.
براي روشن شدن اين پرسش بايد محل سکونت امام زمان - عليه السلام - در چهار دوران به اختصار بررسي شود:
1. دوران پدر
بدون شک محل ولادت امام مهدي - عليه السلام - شهر سامرا است. او پس از ولادت تا هنگام شهادت امام حسن عسکري - عليه السلام - در سامرا و نزد پدرش مي‌زيست. حکيمه خاتون، دختر امام جواد - عليه السلام - بارها امام عصر - عج الله فرجه الشريف - را در خانه امام عسکري - عليه السلام - مشاهده کرد. برخي از ياران امام مانند احمد بن اسحاق نيز وي را همان جا ديده‌اند. امام در يکي از ملاقات‌هايش با ابن اسحاق از جاي برخاست؛ وارد حجره شد و در حالي که فرزندش را بر شانه قرار داده بود، بيرون آمد. (1)
روزي يعقوب بن منقوش پرسيد: مولاي من، چه کسي امام است؟ فرمود: پرده را کنار بزن... او چنان کرد امام عصر - عج الله فرجه الشريف - را ديد. مهدي - عليه السلام - از پس پرده برون آمد و بر زانوي پدر نشست. (2)
امام عسگري، در دقايق پاياني عمر، به عقيد خادم فرمود: وارد اتاق شو و کودکي که در حال سجده است، نزد من آور... (3). اين روايات گواهي مي‌دهد امام مهدي - عج الله فرجه الشريف - در حال حيات پدر در شهر سامرا و در خانه وي زندگي مي‌کرد؛ اگر چه امام عسکري او را از نظرها پنهان مي‌داشت.
2. غيبت صغرا
امام در دوران 74 ساله غيبت صغرا، احتمالا در عراق زندگي مي‌کرد؛ زيرا چهار نايب خاصي که با وي رابطه مستقيم داشتند، در بغداد به سر مي‌بردند. آن‌ها نامه‌هاي مردم را به وي مي‌رساندند و پاسخ دريافت مي‌کردند. امام صادق - عليه السلام - مي‌فرمايد: براي حضرت قائم دو غيبت است: يکي کوتاه و ديگري طولاني. در غيبت اول، کسي جز خواص شيعيان وي، جايگاهش را نمي‌داند. (4) به احتمال قوي نايبان خاص آن حضرت، مصداق خواص به شمار مي‌آمدند.
3. غيبت کبرا
درباره محل اقامت امام در دوران غيبت کبرا نمي‌توان به طور دقيق به محلي خاص اشاره کرد. امام صادق - عليه السلام - به ابوبصير فرمود: نيکوترين منزل مدينه است. (5) علامه مجلسي نيز مي‌گويد: همين جمله دلالت مي‌کند آن حضرت غالبا در مدينه و اطراف آن به سر مي‌برد. (6)
امام باقر - عليه السلام - هم به کوه «ذي طوي» اشاره فرموده است؛ (7) اما بايد گفت هيچ کس به محل دقيق سکونت امام مهدي - عليه السلام - راه پيدا نمي‌کند؛ زيرا امام عصر به ابراهيم بن مهزيار فرمود: پدرم از من پيمان گرفته در سرزميني پهناور و دوردست زندگي کنم تا از نيرنگ‌هاي گمراهان و متمردان امت تازه به دوران رسيده و گمراه، نهان و مصون باشم. اين پيمان مرا بر فراز تپه‌هاي بلند و ريگزارها و سرزمين‌هاي مورد اطمينان افکنده است. (8)
برخي احتمال مي‌دهند امام در يکي از جزاير دوردست که با کشور مغرب چندان فاصله ندارد و به جزيره خضرا معروف است، به سر مي‌برد. گروهي نيز با منطبق دانستن اوصاف اين جزيره با مثلث‌برمودا، آن مکان را محل سکونت امام زمان - عجل الله فرجه الشريف - مي‌دانند؛ زيرا به رغم تلاش‌هاي فراوان تا کنون کسي به کشف اسرار اين مثلث توفيق نيافته است. بي‌ترديد اين نظر نادرست مي‌نمايد. (9)
به استناد برخي از روايات، امام عصر - عجل الله فرجه الشريف - در زمان غيبت کبرا در همه جا حضور مي‌يابد، و يوسف وار به طور ناشناس ميان مردم رفت و آمد مي‌کند. هيچ کس وي را نمي‌شناسد تا وقتي خداوند به او اجازه دهد خود را معرفي کند؛ چنانچه به يوسف صديق اجازه داد خود را به برادرانش بشناساند. (10)
بر اساس روايت امام صادق - عليه السلام - ، يکي از جاهايي که امام عصر - عج الله فرجه الشريف - حضور مي‌يابد، صحراي عرفات در ايام حج است.
عبيد بن زراره گفت: از امام صادق - عليه السلام - چنين شنيدم: زماني فرا رسد که مردم امام خود را نبينند. او در روزهاي حج مردم را مي‌بيند ولي مردم او را نمي‌بينند. (11)
محمد بن عثمان، يکي از نواب اربعه، نيز در اين باره مي‌گويد: والله ان صاحب هذا الامر يحضر الموسم کل سنة فيري الناس و يعرفهم و يرونه و لايعرفونه؛ به خدا سوگند، صاحب اين امر همه ساله در مراسم حج‌حضور پيدا مي‌کند. مردم را مي‌بيند و مي‌شناسد؛ ولي مردم - با اين‌که او را مي‌بينند - نمي‌شناسند. (12)
4. عصر ظهور
امام زمان، هنگام ظهور در مسجد سهله (13) اقامت خواهد کرد. ده‌ها هزار پيامبر در اين مسجد نماز گزارده‌اند و محل سکونت بزرگاني چون حضرت ابراهيم و ادريس و خضر بوده است. (14) امام صادق - عليه السلام - به ابوبصير فرمود: اي ابامحمد، گويا حضرت قائم را در مسجد سهله مي‌بينم که با زن و فرزندانش در آن مستقر مي‌گردد.
ابوبصير پرسيد: آيا مسجد سهله خانه‌اش خواهد بود؟
حضرت فرمود: آري، اين مسجد منزل حضرت ادريس است. خداوند هيچ پيامبري را برنينگيخت مگر آن که در اين مسجد نماز گزارد. هر کس در اين مسجد بماند، مانند آن است که در خيمه رسول خدا اقامت کرده است. هيچ مرد و زن مؤمني نيست مگر آن که دلش به سوي آن مسجد پر مي‌کشد. روز و شبي نيست مگر آن که فرشتگان به اين مسجد پناه مي‌برند و در آن به عبادت خداوند مي‌پردازند. (15)
ناگفته نماند، هم اکنون در سه گوشه اين مسجد سه مقام، با اعمال ويژه، واقع شده است. که اين مقام‌ها به حضرت ابراهيم و ادريس و خضر منسوبند.
پي‌نوشت‌ها:
1) بشارة الاسلام
2) اثبات الهداة، ج 3، ص 415
3) غيبه، شيخ توسي، ص 165
4) بحارالانوار، ج 52، ص 155
5) همان، ص 153
6) همان، ص 158
7) تفسير عياشي ج 2، ص 56
8) با خورشيد سامرا، ص 82
9) براي آگاهي بيش‌تر به کتاب جزيره خضرا، افسانه يا واقعيت مراجعه شود.
10) همان، ص 154
11) کافي، ج 1، ص 337
12) بحارالانوار، ج 52، ص 152
13) اين مسجد در چند کيلومتري شهر کوفه قرار دارد.
14) بحارالانوار، ج 52، ص 317
15) همان
