به گزارش «شيعه نيوز» ، گرچه مدگرایی و غربگرایی دو مفهوم جدا از هم و دارای تعاریف متمایز از یکدیگرند، اما سیر تحولات تاریخی- اجتماعی در ایران به گونهای سرنوشت این دو مفهوم را با هم گرهزده است که هرگاه سخن از مدگرایی به میان میآید، مفهوم غرب گرایی نیز در اذهان تداعی میشود؛ زیرا پس از رشد تکنولوژی در اروپا، سنتها مورد انتقاد قرار گرفت و جامعه به تدریج، اندیشهها، طرز زندگی و نوع لباس را تغییر داد.
همین طور در ایران و کشورهایی نظیر آن، رشد صنعت در رأس شعارها قرار گرفته و خیلی زودتر از نوع تفکر، طرز زندگی و آداب لباس پوشیدن، دستخوش تغییر شد. میل به اروپایی شدن در جامعه ایرانی باعث شد که به جای بازسازی و نوسازی چارچوب اقتصادی-اجتماعی جامعه، خود به نمادها و ظواهر صنعتی شدن توجه کنند که مهمترین نمای اروپایی شدن، پوشیدن لباسهای اروپایی و ترویج مدهای غربی به شمار میرفت. در آن دوره ایرانیان بر این باور شدند که باید خود و فرهنگشان را اروپایی کنند، تا بدین ترتیب از ضعف و عقب ماندگی رهایی یافته، در ردیف کشورهای پیش رفته قرار گیرند. بنابراین «مدگرایی» و «غرب گرایی» در ایران، در یک بستر فکری و دوشادوش هم رشد کردهاند. در حال حاضر نیز بیشترین مدهایی که در جامعه و بخصوص در بین جوانان رایج میشود، برگرفته از الگوهای غربی با همان انگیزه است. باید توجه داشت که این مد از کجا آمده و چه پیامدهایی را در جوانان بدنبال دارد!
مد و مدرنیسم
مد و مدگرایی را میتوان از جهتی مولود مدرنیسم دانست؛ زیرا مدرنیسم، نگاه نو به عالم و آدم است؛ نگاه و شناختی که برخاسته از زیستن در «اکنون» و گسستن از «گذشته» است و صریحاً با مفهوم سنت (tradition) در تقابل است. «مدرنیته» که شکل عینیت یافته فرهنگ مدرن همراه و همزاد با گذر از گذشته به حال، نوآوری، تجدد، سلیقه و مد است. از این رو مدرنیته همواره خود را در ستیز و چالش با کهنگی، رکود، قدمت، سنت و پیروی از هنجارهای پایدار قرار میدهد، کشش و تمایل آن به سوی تجدد و نوآوری در فرهنگ و ارزشهای اجتماعی است.
بنابراین، مدگرایی و نوآوری در تفکر و رفتار (به معنای رایج آن) به عنوان نماد و اندیشه مدرنیسم قلمداد میشود. از آن جا که جوامع غربی موطن و مظهر مدرنیته و مدرنیسم بودهاند، فرآیند مدرنیزاسیون (مدرن سازی) و اشاعه طرحها و مدهای نو، در واقع با غربیسازی و غربگرایی هم راستا خواهد بود و این، خود میتواند از زاویه دیگر، رابطه مدگرایی و غربگرایی را نشان دهد. علاوه بر زیر ساختهای تاریخی و اجتماعی، مدگرایی در بین جوانان از یک سری اصول و سازههای روان شناختی نیز تبعیت میکند و با انگیزهها و نیازها گوناگونی در ارتباط است.
تنوع طلبی و نوگرایی
جوانی، فصل تازهای در زندگی و سرآغاز ورود انسان به جهان پرشور و رنگارنگ است که غرایز طبیعی در شکلدهی آن، نقش اصلی را برعهده دارند. استقلال طلبی، تنوع دوستی، هیجان خواهی، نقد گذشته و نوگرایی از جمله ویژگیهای دوران جوانی است که به شدت، تمایل به امروزی شدن و نوگرایی به درجات مختلف در هر نوجوان وجود دارد و گواه نیاز وی به شکستن قالبهای موجود، فاصله گرفتن از هنجارهای پیشین و رسیدن به هویتی متمایز از کسانی که پیش از آن به فاصله گرفتن از والدین می انجامد. این نیاز، زمانی که نمود بیرونی به خود میگیرد، در رفتار جوان به صورت مدگرایی ظاهر میشود.
مدگرایی و همانند سازی
همانند سازی در مکتب روان تحلیلگری به فرآیندی ناهوشیار اطلاق میشود که فرد طی آن، ویژگیهای فرد دیگری را برای خود سرمشق قرار داده و با تقلید از نگرشها و ویژگی رفتاری وی احساس میکند که مقداری از قدرت و کفایت او را نیز به دست آورده است.
لازم به ذکر است «تورشتاین وبلن»، جامعه شناس، اقتصاددان و منتقد اجتماعی آمریکایی در قرن 19، مد را وسیلهای برای به نمایش گذاردن افراد ثروتمند با شخصیت و دارای اندیشهای خاص میداند؛ لذا به محض این که مد خاصی در جامعه گسترده شد، اشراف زادگان و ثروتمندان به سراغ این مد جدید میروند؛ زیرا مد قدیمی دیگر آنها را از طبقات دیگر جامعه متمایز نمیکند.
نقش تولید کنندگان در اشاعه مد
شرکتهای تولیدی از طرق روان سنجی و شناخت روحیات افراد جامعه و با توجه به روحیه نوگرایی و میل به امروزی شدن در جوانان، هر روز یک فرم شلوار، پیراهن، کفش، کلاه، عینک، آباژور، کاغذ دیواری، گوشی تلفن و... را عرضه میکنند و اندک تغییری از جانب آنها، یک مد جدید محسوب میشود، حتی گاهی برای آن که کالای تولیدیشان زودتر در جامعه مد شود، از یک فرد مشهور (همچون یک هنرمند سینما یا ورزشکار)، با اعطای مبلغ زیادی پول، میخواهند که برای یک بار هم که شده، از آن کالای جدید استفاده کند و در فیلم یا صحنه تلویزیون، ظاهر شود.
طراحان خارجی تولیدکنندگان مد در جهان
یکی از دلایل عمدهای که تولیدکنندگان و طراحان خارجی توانستهاند، در سطح جهانی برای خود، جایی باز کنند و مد آفرینی داشته باشند، آشنایی آنها با مبانی روان شناختی «تأثیرگذاری» و به کارگیری روشها و اصول فنی مناسب در کار است، در حالی که تولیدکنندگان داخلی و محدود، معمولاً به الگوبرداری و تقلید از آنها پرداخته و به نحوی مدهای غربی را در جامعه ترویج میکنند.
نقش رسانهها در ترویج مد
شبکههای تلویزیونی، مطبوعات و پایگاههای فعال اینترنتی، انواع مدهای جدید را تبلیغ میکنند و از این طریق، زمینه را برای گرایش خانوادهها و بخصوص جوانان به سوی مدهای نو مهیا میسازند.
پیامدهای منفی مدگرایی
با توجه به این که بیشتر مدهای رایج در بین جوانان و نوجوانان برگرفته از الگوهای بیگانه است، میتوان گفت که مدگرایی به معنای جدید آن، نوعی از خودبیگانگی و تقلید از فرهنگ غربی را القا میکند، تا آن جا که در حال حاضر بعضی از جوانان از نوک پا تا فرق سرشان غربی هستند و حتی وقتی نگاه میکنیم، متوجه می شویم که کلمات یا جملاتی بر روی لباس یا داشبورد ماشین یا آینه و کمد شخصی یا در ورودی مغازهشان نوشته شده که کمتر ارتباطی با زندگی شخصی یا آرمانها و علایق فردی آنها دارد، گاه حتی معنای آن را نیز به درستی نمیدانند و شاید اگر بدانند، موجب شگفتی، خنده یا ناراحتیشان بشود، عباراتی همچون: «ما پسران شیطانیم»، «گروه لجن!»، «سفید، اما آشغال»، «گروه سیاهان بوگندو!»، «زیبایی کثیف»، «عشق نشئه»، «گناه تا مرگ»، «بوسه بر صندلی الکتریکی» و... اینها مسائلی است که از مدگرایی یا مدپرستی جوانان امروز ما به چشم میآید؛ چیزی که شاید بتوان گفت تا حد زیادی، ناشی از تقلید کورکورانه و غفلت از خویش است؛ چرا که کلمات و عبارات بالا، شعارهای آخرین مدهای شخصیتیای است که غربیها به جوانان جهان تقدیم کردهاند!. در حالی که جوان امروز ما، نگاه خاص، شخصیت و حتی مشکلات خود را دارد!
تقلید هر روزه از آخرین مدهای رایج در جهان غرب، به چه معناست؟ جز از خودبیگانگی، بحران هویت، تزلزل شخصیت، وابستگی اقتصادی، احساس حقارت و ...؟ از همه دردناکتر، این است که بسیاری از رفتارها و هنجارهایی که امروزه به عنوان مد، در جامعه ما مطرح است و از سوی عدهای تبلیغ میشود، با اصول اخلاقی و ارزشهای فرهنگی جامعه ما به هیچ وجه همخوانی ندارد.
مدهایی که هیچ نقشی در نوگرایی ندارد!
روابط بیقید و شرط دختر و پسر، عدم رعایت پوشش اسلامی، آرایش مو و صورت صرفاً به قصد جلب توجه به سبک جنس مخالف یا به سبکهای بسیار پیچیده و وقتگیر، آرایش مو به سبک جوانان منحرف غربی به سبک همجنس گرایان و به کارگیری وسایل تزئینی غیر متعارف از جمله: حلقه بینی برای دختران، حلقه گوش و انگشتر طلا برای پسران و ... همه به نحوی شخصیت جوان مدگرای امروزی را به نمایش میگذارند؛ مدهایی که به اتلاف وقت، انرژی، قابلیتهای فکری، سرمایههای مادی جوانان، خانواده میانجامند، شاید بتوان گفت که هیچ سهم، نقشی در نو شدن و امروزی شدن جوان و جامعه ندارند!
فرهنگ؛ اساسیترین عنصر یک نظام اجتماعی
فرهنگ و ارزشهای اجتماعی از اساسیترین عناصر یک نظام اجتماعی است که پایه ارزیابی ما را از پدیدههای اطرافمان تشکیل میدهند، در واقع، رفتارها را نسبت به آنها تنظیم میکنند. بنابراین، در پذیرش یا عدم پذیرش الگوها و مدهایی که در جامعه رواج مییابند، ابتدا باید رابطه آنها را با نظام ارزشی حاکم بر جامعه، اصول و مبانی مورد قبول آن، مورد ارزیابی قرار داد و میزان همگرایی یا واگرایی آنها را از یکدیگر سنجید. باید توجه داشت که الگوها و مدهای غربی و پوشیدن لباسها با آرم خارجی یا تقلید از مدل موی سرفلان فوتبالیست، نمیتواند به فرد شخصیت اعطا کند و موجب پیشرفت و ترقی شود. عوامل اصلی موفقیت در تمامی زمینه ها، خودباوری (اعتماد به نفس) و پایبندی به اصول اعتقادی و ارزش های اخلاقی است. تا زمانی که علم و دانش در وجود افراد شکوفا نگردد، زیرساختهای شخصیت هم مبتنی بر الگوهای فرهنگ اصیل این مرز و بوم، شکل نگیرد، آرایش ظاهر و تقلید از مدها و الگوهای دیگران، جز بحران هویت و دور شدن از اصالت فرهنگی خویشتن، نتیجهای در پی نخواهد داشت و اصالتهای فرهنگی را در پرتو جذابیتهای دروغین فرهنگ بیگانه از دست نخواهد داد. همان گونه که میل به امروزی شدن و مدگرایی (که از ویژگی های دوران جوانی است)، ناخواسته ما را به پیروی از الگوهای بیگانه میکشاند، غرور و احراز هویت نیز به همین دوره سنی اختصاص دارد. چه خوب است غرور ملی و غیرت دینی را در خویش تقویت کرده و میل به امروزی شدن و مدگرایی را الهام گرفته از آموزههای تمدن ساز اسلام و فرهنگ غنی اسلامی- ایرانی خویش و متناسب با هویت فرهنگی خود، به فعلیت برساند.
بایدها و نبایدهای اسلام در خصوص پوشاک
بررسیهای تاریخی و سیر در سنتها و فرهنگها نشان میدهد که انسانها از نخستین روزهای آفرینش، در پیپوشانیدن بدن خویش در برابر سرما، گرما و نیز محافظت از نگاههای دیگران بودهاند و به تدریج، این روند راه رشد و ترقی پیموده است. در سنت اسلامی، اصل بر پوشش مردان و زنان، به گونهای است که ضمن پوشیدگی، ارزشها و موازین شرعی و دینی رعایت شده و در بهبود مناسبات اجتماعی و جلوگیری از تحریکات و مفاسد، مؤثر باشد.
دین اسلام نه تنها مخالف زیبایی و آراستن نیست، بلکه در بعضی از روایت ها به نقل از رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) آمده است: «ان الله جمیل و یحب الجمال؛ خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد.»
حضرت علی علیه السلام نیز فرمودهاند: « آراستگی، از اخلاق مؤمنان است.»
حضرت امام صادق (عليه السلام) نیز نوید دادهاند: «خداوند، آراستن را دوست و از نپرداختن به خود و ژولیدگی نفرت دارد.»
رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمودند: « مسلمان، لباس سپیدی را بر تن کند که پاکیزه و تمیز است.»
اما در اسلام، اخطارها و هشدارهایی هم در این عرصهها آمده؛ زیرا اسلام میخواهد که انسانها به سوی ارزشهای والا روی آورند و از هوسها و امیال آمیخته به مفاسد بپرهیزند.
در فرهنگ اسلامی، مردان و زنان حق ندارند به گونهای خود را بیارایند که شبیه هم شوند؛ دامنه این همانندسازی ممنوع شامل لباس، آرایش، زینت، راه رفتن، نوع حرکت و غیره را در بر میگیرد.
برطبق آیه 31 سوره نور، بانوان اجازه ندارند زینت خود را جز به مقداری که عرف اجازه می دهد، آشکار سازند. بلکه شرافت زن اقتضا میکند که هنگام بیرون رفتن از خانه، متین و با وقار باشد و در رفتار، از هرکاری که سبب جلب توجه و تحریک دیگران شود، بپرهیزد. در منابع اسلامی، انسان از این که لباس را وسیلهای برای شهرت و گناه قراردهد، منع شده است.
امام صادق (عليه السلام) فرمودهاند: « لباس نازک بدن نما نپوشید، زیرا نشانه سستی در دین است.» و « بپرهیز از این که خود را برای مردم بیارایی و با انجام گناه، به جنگ با خدا برخیزی.»
تنوع طلبی و تبلیغات کاذب
یکی از ویژگیهای آدمی، تنوع طلبی است؛ همین ویژگی میتواند ابعاد فرهنگی و معنوی انسان را تحت تأثیر قرار دهد. مدتهاست که با روی آوردن مردم به انواع لباس، مسأله پوشش هم یکی از دغدغههای اساسی مردم و نسل جوان شده است. با این که پوشش مناسب، برای حفظ کردن تن آدمی از سرما و گرما و نیز فرآیندی است که علاوه بر راحتی و تأمین آرامش، با توجه به بهرهگیری از رنگ، مدل، برش و نوع دوخت با توجه به اندام فرد عرضه میشود، ولی به نظر میرسد که با توجه به ملاکهای حاشیهای و فرعی، این معیارها کم رنگ شده است. البته قدرت خرید جنس و کیفیت لباس هم بر انتخاب آن اثر میگذارد. مدگرایی، از عواملی است که فلسفه اصلی پوشش را تهدید میکند و حتی مناسبات فرهنگی و ارزشی را مورد تهاجم قرار میدهد. تاکنون، تعریف درست و دقیقی از مد ارائه نشده است و گروهی، آن را مترادف تجدد، در نظر گرفته و بسیاری دیگر شیک پوش بودن را برابر با مدگرایی دانستهاند؛ اما بیشتر افراد، برای ارضای یک نیاز طبیعی، یعنی قابل قبول بودن در اجتماع دنبال مد میروند، اگر چه این برنامه در دهههای اخیر پیامد تمدن مصرفی غرب است؛ ولی منابع تاریخی، نشان می دهد که تغییر شکل لباس در مقاطع متفاوت و نیز طبقهبندی افراد جامعه با نوع لباس در ایران، پیشینهای چند هزارساله دارد. اما این تغییرها در دورههای تاریخی، طبیعی به نظر میرسند و در واقع، در پاسخ به تنوع طلبی برحسب مقتضیات زمان پدید آمدهاند.
سوغات قرن بیست
متأسفانه لباس تنگ، کوتاه و جلف، سوغات تمدنی است که جهان بینی ویژهای دارد و انسان را به گونهای مغایر با فرهنگ اسلامی تعریف میکند. مدگرایی، دستاورد تلاشهای دروغین تبلیغی اروپایی است که معنویت را از متن زندگی فردی و اجتماعی به حاشیه رانده و خدا را به گوشه عزلت کلیسا سپرده است. در این فرهنگ، معنویت و قداست، بی اصالت است و انسان نمیتواند روح الهی داشته باشد.
در این فرهنگ، از پس مرگ هیچ فردایی نیست و هیچ بهشتی انسان را فرا نمیخواند و همه میخواهند به آدمی چنین القا کنند که همه موجودات، همان تن و لباس، وسیلهای برای خودآرایی دروغین است، پوشش تنگ، چون لعابی نازک روی بدن کشیده میشود تا ناهمواریهای آن را پنهان نکند و آن چه مد لباس را تغییر میدهد، روان شناسی خاصی است که پوچی، ابتذال و برهنگی را ترویج میکند تا بتواند بیشترین جلوه و جاذبه را در جنس زن و نهایت اشتیاق همراه با هوس و اشتهای جنسی را در مرد پدید آورد.
در این نظام که بر بینش مادی و دنیوی غربی مبتنی است، شیوهای از اقتصاد و سرمایهداری ترویج میشود که مصرفزدگی را هر چه بیشتر مورد توجه قرار میدهد و بر کثرت و افزون طلبی تکیه دارد. از همه نیروها و امکانات کمک میگیرد تا بازار تولید و مصرف را پرهیجان کرده و تمایلات مردان و زنان که گاهی طبیعی هم جلوه میکند، در استخدام این تشکیلات فزونی طلبی قرار میگیرد و اراده آدمی را در مسیر مصرفزدگی افراطی قرار دهد.
طراحی لباس در کشور
وضع غیر قابل تحمل برخی بیبندوباریها که در قالب لباسهای جلف، سبک، زننده و دور از شأن یک انسان آزاده و شریف بروز کرده و رواج تیپها و آرایشهایی که جز دیوانهوار مصرف کردن مواد آرایشی وارداتی و تقلبی و برهم زدن آرامش روانی جامعه، پیامد دیگری ندارد، همه ناشی از تحمیل این نظام عاری از معنویت و پوچ گرایی است. باید توجه داشت که نباید فرهنگ و تمدن خود را در اختیار بیگانگان قرار داده و آنها هم به هر سو که بخواهند با سخت افزاری به نام مد و طراحی لباس جوانان ما را به هر سو که بخواهند بکشند. «صدیقه پاک بین» طراح لباس و مولف کتاب های گوناگون طراحی لباس درباره وضعیت رشته طراحی لباس در کشور گفت: وضعیت این رشته نسبت به گذشته مناسبتر است و هم اکنون با تغییراتی که در برنامه داده شده، وضعیت مناسبتر و آینده بهتری را برای آن پیش بینی میکنیم.
وی افزود: از طرفی سعی شده تا ارتباط بین دانشگاه و صنعت نزدیکتر شود تا دانشجویان به عنوان نیرویی متعهد و متخصص با توانایی کامل وارد بازار کار شوند و بتوانند در بخش مناسب خود به فعالیت لازم بپردازند و طراحی پارچه و لباس، راهی به سوی بازارهای جهانی بیابد و صادرات کشور افزایش پیدا کند.
پاک بین درباره مشکلات دانشگاهی در طراحی پارچه و لباس خاطرنشان کرد: متأسفانه در حال حاضر این رشته در ایران فقط تا مقطع کارشناسی ادامه مییابد، در حالی که بسیاری از دانشجویان تمایل دارند، تحصیلات خود را بیش از این مقطع ادامه دهند؛ پس برای ادامه تحصیل به کشورهای دیگر میروند و این روشن است که وقتی تحصیلات خود را در سایر کشورها در این رشته ادامه دهند، دیگر نمیتوانند طراحی پارچه و لباس را با محتوای فرهنگی و سنتی کشور خودمان بیاموزند، باید از مسئولان خواستار برنامهریزی جدی جهت ادامه تحصیلات دانشجویان شد.
وی تصریح کرد: آقایان بسیاری در ایران مایلند تا تحصیلات دانشگاهی خود را در این زمینه ادامه دهند، این رشته در حال حاضر فقط مختص به خانم هاست و آقایان علی رغم داشتن توانایی و استعداد خود از تحصیل در این رشته محروم هستند.
ایجاد تنوع لباس تنها راه چاره
«ابراهیم فیاضی»، جامعه شناس درباره رواج مد و مد گرایی در جامعه گفت: مد و مدگرایی از کارهای دشمن و آمریکاییها است، ما باید با ایجاد تنوع لباس در جامعه پاسخگوی قشر متوسط به بالا که به دنبال پویایی و زیبایی و ابراز هویت هستند، باشیم، برای مثال در هر استان لباسهای سنتی و محلی گوناگونی وجود دارد که اینها اگر بازتولید ایرانی و کشوری شوند، بسیار لباسهای زیبایی خواهند بود و به تبع برای مصرف کنندگان هم بسیار جذاب خواهد بود.
مدل روز یا مد
«حجت السلام محمدرضا ضمیری»، عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، درباره رواج مد و مدگرایی گفت: رعایت شرایط روز و مد هر دو از یکدیگر جداست. باید توجه داشت پدیدهای به نام مد که به عنوان یک هوس زودگذر است و یک نوع اسرافزدگی و دمدمی مزاجی را در پی دارد، هزینههای زیادی را به خانوادهها تحمیل کرده است، از سوی دیگر هم آرایشها و مد از فرهنگ غربی نشأت گرفته است.
باید با تمسک جستن به اخلاق الهی حس زیباییدوستی را در جامعه رشد داد
به گفته وی در احادیث هم آمده است که مؤمن و مسلمان نباید خود را شبیه کفار بیاراید و بنابراین یک خط قرمزهایی در مد وجود دارد که انسان برای اینکه بخواهد مد و مدگرایی ادامه دهد ملزم به رعایت این خطوط است. پیامد های منفی گوناگونی که عبارتند از: مقابله با عقلگرایی، تشبه به کفار، خارج شدن از حدود الهی است.
به نظر عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور، مد و مدگرایی سبک سری و زوال عقلگرایی است و موجب می شود انسان دایم برای هوس خود حرکت کند، باید به مد توجه کرد که آیا این مناسب یک مؤمن است یا خیر؟! به گفته وی اسلام با سلیقه روز مشکلی ندارد و باید با تمسک جستن به اخلاق الهی حس زیباییدوستی را در جامعه رشد داد.
لباس های تولید داخل
حجت الاسلام ضمیری با اشاره به طراحی لباس های داخلی در تولید و عرضه به بازار، گفت: با تأکید مقام معظم رهبری باید طراحانی داشته باشیم که لباسهایی را با حدود اسلامی طراحی کنند و به زیبایی لباس هم بها دهند.
وی با تأکید به اینکه اگر طراحان خلاق باشند برای هک کردن نوشته های بر روی لباسها میتوانند از شعارهای ملی، دینی و پیامهای اخلاقی بهره بگیرند؛ زیرا اینگونه اقدامات میتواند بسیار زیبا و سازنده باشد و به تبع باید دستگاههای اجرایی هم از این طرحها حمایت کرده و رسانهها هم بر روی این مدلها تبلیغات داشته باشند.
حالا چه کنیم؟
با توجه به اینکه در کشور چند نمایشگاه مقطعی در خصوص حجاب و عفاف بر پا شد که در آن نمایشگاه ها فقط به ارائه چند نوع چادر و مانتو بسنده کردند، می طلبد تا برای پیگیری بحث مد و وجود مد های مناسب ایرانی و اسلامی وزارت ارشاد دیگر این گوشه نشینی را رها کرده و بجای غرفه داری در نمایشگاه های حجاب و عفاف خود وارد عمل شود.
منبع : شبستان