نگاهی به مراسم عید فطر در میان مردم عرب خوزستان

أم الحلس ( روز پاکیزگي و آرایش ) :

 اُم الحلس یک روز پیش از عید فطر مردم شهر و روستا خانه تکانی کرده و وسایل نو و دست اول اثاث خانه را در معرض دید همگان قرار می دهند .

همه افراد خانواده ها از کوچک تا بزرگ حمام کرده و از بهترین نوع وسایل تجملی و آرایشی موجود استفاده می کنند . دختران ، زنان در گروه های سنی مختلف و کودکان ( دختر و پسر ) از حنا جهت تزئین دست ، پا و موی سر ( به نوعی حنابندان ) استفاده می کنند ...

همچنین خانواده های داغدار وسوگوار توسط بزرگ خاندان به «فک حزن» یعنی بیرون آوردن پوشاک مشکی و پوشیدن لباس با رنگ باز و بیرون آمدن خانواده های سو گدار از هر نوع مظاهر سو گواری ، تا بدینترتیب همه خانواده ها در این عید مقدس و روز الهی با سرور و شادی هر چه تمامتر شرکت جویند.

شب أم الحلس هر نوع غم و اندوه زدوده می شود و هگی خود را برای روز شادی ، مودت تسامح و وحدت آماده می کنند .

روئیت هلال :

پس از روئیت هلال عید فطر نوجوانان، جوانان و میانسالان روستاها و محلات شهری با شلیک چند تیر هوایی، گلوله های منور و ترقه آغاز عید فطر ، عید پاکی از هر عمل حرام و خلاف قرار داد اجتماعی اعلام می کنند .

سپس بعد از صرف افطار بزرگ خانواده ضمن تبریک عید فطریه همه افراد خانواده مقدار فطریه را به تعداد افراد افطار کننده بصورت جنسی و یا ریالی جدا کرده و فردای روز عید به نزدیکترین افراد خویشاوند مستمند توزیع می نماید .

 میهمانی شب عید :

پس از رؤیت هلال عید و یا اعلان روز عید ، تعدادی از جوانان و میانسالان محلات شهری پس از کسب اطمینان از اعلان روز عید بصورت دسته جمعی شادی کنان به منزل یکایک شخصیت های ممتاز اجتماعی ( نخبه ها ) رفته و مراسم شب عید را با « یزله » و پایکوبی آغاز می کنند . به هنگام ورود آنها به مهمانسرا یا مضیف به احترام آنها همه میهمانان از جا بر می خیزند و ضمن روبوسی یک طرف صورت ، شانه میزنند و پیش می روند . به این نکته باید اشاره کرد که گاها عربهای خوزستان بهنگام سلام دادن ضمن در آغوش گرفتن همدیگر تنها به شانه زدن اکتفا می کنند و از روبوسی و لب به لب بوسی باعث انتقال ویروس با میکروب می شد . این نوع سلام دادن ها غیربهداشتی است . و سلام بدون تماس فیزیکی بهترین و سالمندترین نوع سلام ها است .

روبوسی مردان میانسال و سالخوردگان با دختران جوان و زنان میانسال بر روی پیشانی صورت می گیرد . اما زنان سالخورده جهت احترام هر چه بیشتر آنها ، مردان کف دست خود را بر سر آنها نهاده ، پشت دست خود را بوسه می زنند این سلام با کرنش زنان برابر مردان همراه است .

نوع غذا در مناطق مختلف عرب نشین خوزستان یکی نیست . مناطق جلگه بیشتر از نان گندم ، برنج گوشت قرمز گوست سفید ، لبنیات ، سبزیجات و میوه جات استفاده می کنند . اما در مناطق ساحل نشین بیشتر از مواد خوراکی از قبیل برنج ، گوشت سفید، خرما ، نان سفید ، فلافل ، سمبوسه ، پیاز و میوه جات درختی انواع ادویه استفاده می شود . که ناشی از رطوبت زیاد و کمی اکسیژن . میهمانان شب عید چه در روستاها و چه در شهر هر یک نسبت به استعداد خود هنر نمائی می کنند شعر می سرایند ، آواز می خوانند و برنامه رقص محلی «چوبیه » برگزار می کنند همانند ترانه های زیر :

بلعیدانه بلعید یا حبت العید

هسه انقهر و اموت علی شالو ابعید

مسموعه و نت الیل یا روحی هیدی

بیدی لهیب النار ، زاید نحیبی

بلعیدانه بلعید یا حبت العید

شفت الضوء من ابعید گلت احترگنه

لمن چهبت الباب لن و لفی عدنه

بسکوت او بسکوت ، ما ورج احد

اصرخ و صیحن حیل و الطم علی الخد

و البیدی اون بسکوت ما روج احد

– ما جوزانه من او یاه لو گطغونی

بسکوت او بسکوت ، ما ورج احد

– اصرخ و صیحن حیل و الطم علی الخد

 یل الشاتل العودین  خضر فرد  عود

لا ینشراء و ینباعلامنه موجود

کل یوم اگول الیوم باچر یبینون

و اعطی للمبشرین بوسه من العیون .

 

این مجالس شادی تا پاسی از شب عید می ماند . در شب عید همه اعضای خانواده ها ، پوشاک نو را آماده کرده تا صبح روز عید به تن کنند .

کودکان ، نوجوانان و جوانان دختر و پسر بیشتر از میانسال ها و سالخوردگان در شب عید بیداری می کشند . همچنین ، در روز عید هدیه های مختلفی از جانب بزرگان به کودکان نوجوانان و جوانان داده می شود . هیچ غم و اندوهی بر سیمای افراد دیده نمی شود . درب منازل بروی همگان باز است . روستائیان صبح روز عید بیدار نزد بزرگان خاندان رفته و در نزدیک مضیف ( دیوانه ) هوسه « اهازیج » سر می دهند.

مردم عرب خوزستان ساکن شهر و روستا در مدت بیش از سه روز عید فطر تمام کدورت ها و اختلافات فیما بین را کنار می گذارند . وریش سفیدان و بزرگان قوم از این مناسبت میمون استفاده کرده و اختلافات دو جانبه را برطرف می سازند .

همچنین روز عید اهالی روستا و محلات شهری به مساجد یا میادین عمومی نزدیک محل سکونت خود رفته و نماز روز عید فطر را با شکوه هر چه بیشتر برگزار می کنند . سپس هر یک از آنها جهت پذیرائی میهمانان عید فطر به منزل خود باز می گردند.

از سوی دیگر ، دختران جوان نیز بصورت دسته جمعی و گروهی جهت عید مبارکی به خانه های هم محله خود می روند و با اجرای رقص گروهی با استفاده از آلت موسیقی دف منظره بسیار زیبایی از کاروان شادی راه می اندازند. این دید و بازدیدها در ایام عید باعث آشنائی هر چه بیشتر خانواده ها شده که عروس آینده خود را گاها از بین همین دختران جوان و با نشاط انتخاب می کنند . از ترانه های معروف آنها :

جاعد علی الدبدابه ، بخیط به رفیع اثیابه،

صحت یمه او یایابه ، و من الغبر طلگونی

شفته ایجول ابتبنه ، او یوز التراچی بذنه ،

و اطفر و صیر ابحضنه ، و انعل ابو الینهانی

شفته یمشی ابراگ الشط ، او عده قلم یکتب خط

لا یا نغل یملگط ، او دیر ابلیمک عبرنی

نعله علی ابو الغنامه ، لا ابو السارح ویاهم

یگضی الدقل و یشیلون ، و ما ینحمل فرگاهم

نوع پذیرایی از میهمانان عید فطر :

 سفره عید فطر متشکل از یک جلد قرآن مجید ، عود بخور ، آب گلاب ، کلوچه محلی عربی « هیس » نوشیدنی : چای دارچین ، زعفران و قهوه و..

کودکان با حمل کیسه ی عید ، خانه به خانه رفته و علاوه بر دریافت هدیه عید مقداری شیرینی نیز در کیسه خود می گذارند و با خود به منزل می برند .

روز عید آنقدر مقدس است که دشمنان خونـی نسبت به هم تسامح و تفاهم دارند و هرگز وارد بگو مگو نمی شوند . در این روز آغوش همه برای یکدیگر باز است . قهر و کینه از دل خویشاوندان و دوستان نسبت به هم زائل شده و به جای آن صلح ، صفا و دوستی بدل می نشیند .

همچنین در این جشن شادی هرگز مراسم عزاداری و خاکسپاری صورت نمی گیرد . زیارات اهل قبور نیز در ایام عید جایز نیست و عوام پسند نمی باشد . چرا که زیارت اهل قبور در روزهای عید فطر نوعی بدعت است و بدعت در اسلام حرام است