احكام و مسائل روزه

به گزارش «شيعه نيوز» ، روزه در مجموعه معارف و آموزه‌هاي ديني از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است و نقش اين آموزه الهي در رشد و تكامل معنوي فرد و جامعه، بسياربرجسته است. از سوي ديگر، روزه مانند هر آموزه شرعي ديگر، داراي احكام و شرايط مخصوص به خود است به طوري كه اين احكام و شرايط از حداقل‌هاي فقهي كه صحت روزه مبتني بر آن است، آغاز مي‌شود و به ويژگي‌ها و شرايط اخلاقي و عرفاني كه مختص بندگان رشد يافته‌تر است، تعالي مي‌يابد. بديهي است هر چه شرايط و احكام روزه بيشتر مراعات گردد، بركات و فوائد آن براي فرد و جامعه بيشتر خواهد بود.
مجموعه «دانستني‌هاي لازم فقهي براي عمل» به مناسبت ماه مبارك رمضان، يادداشت اين هفته را به احكام عمومي و همگاني (فقهي) روزه اختصاص داده كه تقديم مخاطبان مي‌شود:

* نيت روزه
روزه از اعمال تعبدي است و نياز به قصد قربت دارد و به طور خلاصه مي‌توان گفت: بايد روزه دار، به قصد قربت و انجام فرمان الهي، از اذان صبح تا اذان مغرب، از امور نه گانه‌اي كه باعث باطل شدن روزه مي‌شود اجتناب كند.
امور نه گانه كه روزه را باطل مي‌كنند عبارتند از: خوردن و آشاميدن، آميزش جنسي، استمناء، دروغ بستن به خدا، پيامبران و امامان معصوم عليهم السلام، رساندن غبار غليظ به حلق، فرو بردن تمام سر در آب (ارتماس)، باقي ماندن بر حيض، نفاس يا جنابت تا اذان صبح، اماله كردن (تنقيه كردن) با چيزهاي روان و استفراغ.
از اين رو، نيت و انگيزه‌هاي ديگر مانند روزه گرفتن به جهت سلامتي بدن، رسيدن به منافع دنيوي، لاغري و ... صحيح نيست و موجب بطلان روزه مي‌شود.

* انجام سهوي مبطلات روزه
انجام سهوي يا از روي فراموشي هر كدام از اين امور نه گانه (مبطلات) موجب باطل شدن روزه نمي‌شود بلكه فقط انجام عمدي و با توجه، موجب بطلان روزه است.
پس بايد بدانيم اگر بدون توجه، يكي از اين امور (مبطلات روزه) را انجام داديم، روزه، باطل نشده است و نبايد دوباره مفطِر (باطل كننده) ديگري انجام دهيم كه در اين صورت، روزه باطل مي‌شود.

* اخلاط‌ و چرك‌هاي سر و سينه
خلط ‌ها و چركهاي سر و سينه كه به گلو مي‌آيند، اگر به فضاي دهان وارد نشود، بلعيدن آن اشكال ندارد و روزه را باطل نمي‌كند ولي اگر به داخل دهان آمده باشد، نبايد آن را فرو بريم.
شايان ذكر است كه واجب نيست خلط‌ها و چرك‌هايي كه به گلو مي‌آيند، به دهان آورده و بيرون بيندازيم.

* استفاده از اسپري براي بيماران ريوي
نظرات مراجع معظم تقليد درباره اسپري‌هايي كه برخي بيماران ريوي استفاده مي‌كنند، متفاوت است و بيشتر آنها استفاده از آن را بي‌اشكال مي‌دانند اما در نظر مبارك مقام معظم رهبري، استفاده از چنين اسپري‌هايي براي روزه دار اشكال دارد و اگر كسي مجبور به استفاده از اين اسپري‌ها باشد روزه بر او واجب نيست ولي احتياط آن‌ است كه در طول روز مبطل ديگري انجام ندهد و اگر بعدا بتواند بدون استفاده از اسپري روزه بگيرد بايد آن را قضا كند.

* منع پزشك از روزه
اگر پزشكِ كاردان و متعهد، انسان را از روزه گرفتن، منع كند و از حرف او اطمينان به ضرر يا ترس از ضرر براي انسان پيش آيد بايد روزه نگيرد يا روزه خود را افطار كند اما اگر پزشك او را منع كند ولي خود انسان بداند كه روزه براي او ضرر ندارد بايد روزه اش را بگيرد.
اگر انسان به هر علت به گفته پزشك اطمينان نكند يا اينكه يك پزشك او را از روزه منع كند ولي پزشك ديگر اجازه دهد در اين صورت بايد خود مريض حال خود را تشخيص دهد؛ پس اگر بداند كه روزه داري برايش ضرر ندارد بايد روزه بگيرد ولي اگر بداند كه ضرر دارد يا بترسد كه روزه به حال او مضر است بايد روزه نگيرد يا روزه خود را افطار كند.

* استفاده از پماد، كِرِم و ادكلن
استفاده از هر نوع پماد يا كرِم پزشكي يا غير پزشكي كه روي پوست ماليده مي‌شود اشكالي ندارد.
استعمال عطر و ادكلن هر چقدر هم كه بوي تندي داشته باشد براي روزه دار اشكال ندارد؛ هر چند بوي آن به قول معروف به حلق هم برسد.

* چشيدن غذا و مسواك زدن
اموري مثل چشيدن غذا، مسواك زدن و آب در دهان گردانيدن، موجب باطل شدن روزه نمي‌شود مگر اينكه چيزي به حلق برسد و بلعيده شود.
البته بهتر است كه اين امور در حين روزه انجام نشود و بعد از گرفتن آب به دهان، سه دفعه آب دهان را خالي كنند تا مطمئن باشند كه چيزي از آب، داخل دهان نمانده است.

* استفاده از آمپول
در نظر اكثر مراجع معظم تقليد، احتياط آن است كه روزه دار از استعمال هر نوع آمپول تقويتي خودداري كند؛ اما آمپولي كه براي تسكين درد يا امور غير تقويتي مانند درمان يا بي‌حس كردن عضو باشد، اشكالي ندارد.

* تزريق و دادن خون
تزريق خون به روزه دار اشكال دارد؛ اما خون دادن و هر كار ديگري كه باعث ضعف روزه دار شود فقط مكروه است.

* آروغ زدن عمدي
آروغ زدن عمدي، براي روزه دار اشكالي ندارد مگر اينكه بداند هنگام آروغ زدن، چيزي از معده به دهان خواهد رسيد كه در اين صورت نبايد به صورت عمدي آروغ بزند اما اگر بدون عمد، آروغ بزند و چيزي هم به دهانش بيايد روزه‌اش اشكالي ندارد هرچند اگر مي‌تواند بايد از برگشت دوباره آن خودداري كند و آن‌ را بيرون بريزد.
انسان نبايد در شب ماه رمضان كاري بكند كه در روز بي اختيار دچار استفراغ شود بنابراين خوردن هر چيزي كه انسان را در طول روز دچار استفراغ مي‌كند باعث اشكال در روزه مي‌شود. اما اگر ناچار است براي معالجه، دارويي بخورد كه اين گونه است اشكالي ندارد و اگر دچار استفراغ هم بشود بايد هر وقت كه مي‌تواند قضاي آن روزها را بگيرد.

* استفاده از شياف
استفاده از شياف كه جامد است اگر براي تقويت بدن نباشد اشكالي ندارد هر چند مكروه است.

* پاك بودن از حيض و نفاس و جنابت هنگام اذان صبح
در حال اختيار، انسان بايد هنگام اذان صبح از حيض، نفاس و جنابت پاك باشد يعني براي آنها غسل كرده باشد يا اگر وظيفه او تيمم است تيمم كرده باشد و اگر عمدا تا اذان صبح غسل يا تيمم نكند روزه‌اش در آن روز باطل است.
اگر خانمي در مدتي هرچند بسيار كوتاه از روز (يعني ما بين اذان صبح تا اذان مغرب) حائض باشد روزه آن روز باطل است و بايد بعد از ماه مبارك رمضان، قضاي آن را بجا آورد. يعني حتي اگر لحظاتي بعد از اذان صبح از حيض پاك شود يا لحظاتي مانده به اذان مغرب حائض شود روزه آن روز صحيح نيست.
اگر غسل مس ميت بر گردن داشته باشد براي روزه اشكالي ندارد حتي لمس انسان مرده در حال روزه داري اشكالي ندارد.
اگر كسي دقايقي قبل از اذان صبح بيدار شود و غسل هم به گردن او باشد ولي وقت او فقط به اندازه غسل يا سحري باشد؛ اگر مي‌تواند بدون ضرر و سختي زياد بدون صرف سحري روزه بگيرد بايد غسل كند اما اگر روزه داري بدون سحري برايش سخت است و احتمال ضرر مي‌دهد مي‌تواند سحري بخورد و در تنگي وقت، تيمم بدل از غسل كند.
اگر كسي عمدا يا به خاطر خجالت كشيدن تا اذان صبح غسل نكند روزه او باطل است و بايد در ادامه روز از مبطلات اجتناب كند و بعدا هم قضاي روزه را به جاي آورد و كفاره هم بر او واجب است (كفاره يعني: شصت روز، روزه گرفتن يا يك وعده غذا دادن به شصت فقير). اما اگر به هر علتي تا نزديكي اذان صبح عمدا غسل نكند و در تنگي وقت (يعني وقتي كه براي غسل، زمان كافي وجود ندارد) تيمم كند هر چند گناهكار است ولي روزه او صحيح است.
اگر انسان غسل كند ولي غسلش به علتي باطل انجام شده باشد و بعد از چند روز بفهمد كه غسلش باطل بوده، روزه‌ هاي آن چند روز، قضا ندارد ولي نمازها را بايد قضا كند.
اگر كسي در طول روز بدون اختيار يا در خواب، جُنُب شود روزه او باطل نيست و لازم نيست بلا فاصله غسل كند ولي بهتر است زود غسل كند.

* استفاده از قرص براي جلوگيري از عادت ماهيانه
استفاده خانم‌ها از قرص براي جلوگيري از عادت ماهيانه اشكالي ندارد.

* غلط خواندن قرآن
غلط خواندن قرآن يا احاديث باعث بطلان روزه نمي‌شود.

* حكم ترك نماز و انجام گناهان براي روزه‌دار
برخي گمان مي‌كنند كه روزه بدون خواندن نماز صحيح نمي‌باشد. اين گماني اشتباه است يعني هر چند كه ترك نماز از روزه دار بسيار قبيح و از گناهان كبيره است اما ضرر فقهي به روزه ندارد و روزه آن روز از لحاظ فقهي، صحيح است.
همچنين برخي گمان مي‌كنند كه بعضي از گناهان يا هر گناهي باعث باطل شدن روزه مي‌شود. مثلا غيبت، دروغ، تهمت، نگاه به نامحرم، بد حجابي يا هر گناه ديگر را مبطل روزه مي‌دانند و به خاطر اينكه نمي‌توانند از اين گناهان به صورت كامل پرهيز كنند، روزه هم نمي‌گيرند اما بايد توجه داشت كه هر چند گناه از هر كس، زشت و ناپسند و از روزه دار زشت تر و ناپسندتر است، اما به لحاظ فقهي، موجب باطل شدن روزه نمي‌شود و تنها موارد نه گانه‌اي كه در بالا ذكر كرديم موجب باطل شدن روزه مي‌شود.

* سخت و غير قابل تحمل بودن روزه
دختران يا پسراني كه در اوائل تكليف خود هستند و روزه داري براي آنها بسيار سخت و غيرقابل تحمل است روزه برآنها واجب نيست ولي بايد بعد از توانايي، قضاي آن روزه‌ها را بگيرند.
ضعف و تشنگي در حال روزه طبيعي است و نمي‌توان به خاطر آنها روزه را افطار كرد اما اگر ضعف يا تشنگي كسي به قدري شديد باشد كه قابل تحمل نباشد يا واقعا بترسد كه باعث بيماري او شود مي‌تواند روزه نگيرد يا روزه خود را بشكند اما قضاي روزه‌ها واجب است.

* روزه زن باردار و شيرده
اگر روزه گرفتن براي خانمي كه حامله است يا براي حمل او، ضرر دارد نبايد روزه بگيرد ولي هر وقت توانست بايد قضاي اين روزه ها را بگيرد و براي هر روز كه روزه نگرفته بايد فِديه (750 گرم) طعام به فقير بدهد. (وجوب كفاره در نظر مبارك امام راحل در صورتيكه روزه فقط براي خودش ضرر داشته باشد نه براي حملش، به احتياط واجب است).
خانمي كه بچه شير مي‌دهد و روزه گرفتن براي خودش ضرر دارد يا باعث كم شدن شير و در نتيجه به سختي افتادن نوزاد مي‌شود مي‌تواند روزه نگيرد ولي بعدا بايد قضاي اين روزها را بگيرد و براي هر روز فديه (750 گرم) طعام به فقير بدهد. (در اين مورد هم در نظر شريف امام راحل وجوب كفاره در صورتيكه روزه گرفتن فقط براي خودش نه نوزادش ضرر داشته باشد به احتياط واجب است)

* سفر كردن در ماه مبارك رمضان
سفر كردن در ماه مبارك رمضان از لحاظ شرعي، اشكالي ندارد هر چند باعث فوت روزه شود؛ البته اگر كسي براي فرار از روزه مسافرت كند دچار كار مكروه شده است ولي گناهي مرتكب نشده و بايد بعدا قضاي آن روز را بجا آورد.
مسافرت بعد از ظهر براي روزه دار اشكالي ندارد بدين معني كه اگر بعد از اذان ظهر مسافرت كند روزه آن روز صحيح و بي اشكال است.
به طور كلي در هر سفري كه انسان نمازهايش را شكسته مي‌خواند بايد روزه‌ نگيرد و روزه در اين نوع سفر باطل است اما اگر نماز در سفري تمام باشد روزه هم در آن سفر صحيح است.
كسي كه قصد دارد قبل از ظهر به اندازه مسافت شرعي (حداقل 45 كيلومتر رفت و برگشت) يا بيش از آن مسافرت كند نبايد قبل از سفر و در وطن خود روزه اش را بخورد، بلكه بايد نيت روزه كند و بعد از شروع مسافرت و خارج شدن از حد ترخص (جايي كه ديوارهاي شهر را نبيند و اذان آن را نشنود) مي‌تواند روزه خود را افطار كند.

* روزه شاغلين، كارمندان و دانشجويان در سفر
نماز و روزه كسي كه شغل او مسافرت كردن است مثل راننده و خلبان و امثال آنها در غير سفر اول تمام است.
توضيح اينكه در اولين سفر كاري (اگر در محل كار قصد اقامت ده روز نكند) بايد نماز را شكسته بخواند و روزه، صحيح نيست ولي از سفر دوم بايد نماز را تمام و روزه را بگيرند.
همچنين اگر در بين سفرهاي دوم به بعد اتفاقا ده روز يا بيشتر در وطن يا جايي ديگر بمانند سفر بعدي باز هم سفر اول براي آنها حساب مي‌شود و بايد نماز را شكسته بخوانند و روزه نگيرند.
اگر كسي محل كارش (نه محل تحصيلش) در فاصله بيش از حد شرعي قرار دارد (يعني رفت و برگشت او بيش از 45 كيلومتر است به شرط آنكه مسير رفت از نصف اين مسافت كمتر نباشد) و در هر ده روز حداقل يك بار به آنجا مسافرت مي‌كند بايد نماز را تمام بخواند و روزه هايش صحيح است.
البته چنانكه در مورد قبلي توضيح داده شد اگر اتفاقا ده روز يا بيشتر در وطن يا غير وطن بماند و مسافرت نكند در سفر اول بايد نماز را شكسته خوانده و روزه را افطار كند.
لازم به ذكر است: اندازه شرعي يعني 45 كيلومتر رفت و برگشت از خانه يا محله مسافر حساب نمي‌شود بلكه از جايي حساب مي‌شود كه همه خانه‌هاي شهر و كارگاه هاي متصل به آنها پشت سر گذاشته شود و نكته ديگر آنكه برخي از مراجع اين مسافت را كمي كمتر از 45 كيلومتر مي‌دانند.
كسي كه براي تحصيل، مسافرت مي‌كند (مثل دانش‌آموز، دانشجو و طلبه) هر چند مسافرتهاي پي در پي و حتي روزانه هم داشته باشد در تمام سفرهاي تحصيلي بايد نمازهايش را شكسته بخواند و روزه اش صحيح نيست.

* قضا و كفاره روزه
اگر كسي به علت عذري مثل بيماري (نه مسافرت) در ماه رمضان روزه نگيرد تا رمضان آينده وقت دارد كه قضاي آنها را بجا آورد؛ اما اگر عذر و بيماري او تا رمضان بعدي ادامه پيدا كند و نتواند همه آن روزه ها يا برخي از آنها را قضا كند (بدين معنا كه به اندازه آن روزها از بيماري رها نشده باشد)، قضاي روزه‌هاي باقي مانده بر او واجب نيست و فقط بايد براي هر روز يك مد (هفتصد و پنجاه گرم) طعام به فقير بدهد.
اگر انسان در انجام قضاي روزه‌هاي ماه مبارك رمضان بدون عذر، كوتاهي كند و ماه رمضان آينده فرا رسد، گناه كرده است و علاوه بر اينكه قضا به گردنش مانده، بايد به ازاي هر روز، يك مد (750 گرم) طعام نيز به فقير بدهد.
كفاره روزه را بعد از واجب شدن بايد پرداخت پس اگر قبل از ماه رمضان بپردازند كافي نيست و بايد دوباره بپردازند.
منظور از طعام هر چيزي است كه مردم از آن به غذا ياد مي‌كنند البته پرداختن ميوه و گوشت به عنوان كفاره، خلاف احتياط است بلكه بايد از مثل گندم، جو، برنج، خرما و مانند آن پرداخت.
دادن پول كفاره به فقير كافي نيست بلكه بايد جنس‌هاي گفته شده را بدهند. البته اگر به فقير اطمينان دارند مي‌توانند پول را به او بدهند تا فقير به نيابت از او غذا بخرد.
سادات مي‌توانند كفاره خود را به سادات و غير سادات بدهند ولي كسي كه سيد نيست نمي‌تواند كفاره خود را به سادات بدهد و اگر هم بدهد بايد دوباره به غير سادات بپردازد.

منابع : فارس
ـ مقام معظم رهبري، اجوبه الاستفتائات
ـ بني هاشمي خميني، سيد محمدحسين، رساله توضيح المسائل مراجع