انفاق، از دیدگاه امام حسن مجتبی(عليه السلام)

SHIA-NEWS شيعه نيوز:

ماه مبارک رمضان ماه بخشش، انفاق، نوع دوستی وعدالت طلبی در جوار سفره کرامت پروردگار است اما از آنجا که همواره عدم شناخت و ناآگاهی نسبت به اصول صحیح فرهنگ دینی در خصوص چگونگی رفع نیاز مستمندان، منجر به سو استفاده و خروج ارزش های معنوی، از معیار واقعی اخلاقی اسلامی شده و جامعه را دچار معضل رشد تکدی گری می سازد،(15 رمضان)، روز میلاد امام حسن مجتبی(عليه السلام) فرصتی دست داد تا در خلال زندگی پر بار این حضرت، به بررسی بحث انفاق و فقر زدایی در جامعه از دیدگاه زندگی ایشان بپردازیم.

دستگیری از نیازمندان، براساس اصول اخلاق اسلامی
می‌توان گفت که بارزترین ویژگی امام مجتبی(عليه السلام) که بهترین سرمشق برای دوستداران اوست، بخشندگی بسیار و دستگیری از دیگران است.

ایشان به بهانه‌های مختلف، همه را از خوان کرم خویش بهره‌مند می‌ساخت و آن‌قدر بخشش می‌کرد تا شخص نیازمند بی‌نیاز می‌شد، زیرا طبق تعالیم اسلام، بخشش باید به گونه‌ای باشد که فرهنگ‌گدایی را ریشه‌کن سازد و در صورت امکان، شخص را از جرگه نیازمندان بیرون کند.

در این میان سخاوت و انفاق های آن حضرت زبانزد است و دارای اشتهار تاریخی می باشد و نمونه های فراوانی از آن ضبط و ثبت گردیده است.

این صفت زیبا به گونه ای در رفتار و سیره روش امام(عليه السلام) تسری یافته و نمایان بود که بنابر مستندات تاریخی آن حضرت سه مرتبه همه اموال خود را در راه خدا میان فقرا و بینوایان تقسیم کردند.

سائل درگاه الهی، سائلی را رد نخواهد کرد
نقل است که امام حسن(عليه السلام) هیچگاه سائلی را رد نکرده و در برابر درخواست او «نه» نگفتند و همواره انفاق و بخشش نمودند. وقتی از حضرت پرسش می شود: «چگونه است که هیچ گاه سائلی را رد نمی کنید»

حضرت پاسخ می دهند:
«من سائل درگاه خدا هستم و راغب در پیشگاه اویم و من شرم دارم که خود درخواست کننده باشم و سائلی را رد کنم و خداوند مرا عادت داده که نعمت هایش را بر من فروریزد و من نیز در برابر او عادت کرده ام که به مردم توجه کنم و نعمت های خدا را به آنان ببخشم».

"هنگامی که سائلی نزد من آید به او گویم: خوش آمدی ای کسی که برمن فرصتی است عاجل و کسی که فضیلت او برتر است بر هر فاضل و بهترین روزهای جوانمرد روزی است که مورد درخواست قرار گیرد و کسی از او رفع نیازی بطلبد".

امام حسن(عليه السلام)، نمونه بارز انفاق و ایثار
علاوه بر آن که امام (عليه السلام) سه بار کلیه اموال خود را در راه خدا انفاق نمودند در موارد فراوان بخشش های مالی نسبت به نیازمندان می کردند به گونه ای که در نمونه ای از آنها، دو برابر درخواست و نیاز کسی به او مال می بخشند و در موردی دیگر به کسی هزار گوسفند و هزار دینار وجه نقد عطا می کنند تا او را از تنگناهای فقر و نداری نجات دهند و نیازهای گوناگونش را مرتفع نمایند.

امام حسن مجتبی(عليه السلام) در حالی این انفاق و بخشش ها را در راه خدا انجام می دادند که دارای دو خصلت نیکوی ممزوج در صفت انفاق و سخاوت بودند.

خصلت اول این گونه تجلی می یافت که وقتی امام (عليه السلام) از برکت مالی که بخشوده اند تحسین می شدند می فرمودند: «برکت سائل زیادتر بود که ما را شایسته این کار خیر و بذل و بخشش در راه خدا قرار داد» و خصلت شایسته دیگر این بود که امام (عليه السلام) سعی داشتند نیاز نیازمندان را کشف کنند و قبل از درخواست آنان مرتفع نمایند.

امام (عليه السلام) می فرمودند: «بخشش و خیر واقعی آن است که بدون سئوال و درخواست باشد».

نمونه هایی از بخشش و رفع نیاز فقرا توسط امام حسن مجتبی(عليه السلام):

روزی حضرت مشغول عبادت بود. دید فردی در کنار او نشسته است و به درگاه خدا می‌گوید: "خدایا! هزار درهم به من ارزانی دار". حضرت به خانه آمد و برای او ده هزار درهم فرستاد.

آورده‌اند روزی امام مجتبی(عليه السلام) شنید مردی در دعا با پروردگار خویش با گریه می‌گوید: «خدایا! ده هزار درهم به من روزی بده.» امام وقتی سخن او را شنید سریع از مسجد به خانه برگشت و به همان مقدار درهم از خانه برداشت و به او داد.

مرد، بسیار خوشحال شد؛ اما وقتی خواست سکه‌ها را ببرد نتوانست آن را حمل کند. رو به امام کرد و گفت: «اکنون دو نفر را صدا بزن که این سکه‌ها را برای من حمل کنند». امام، عبایش را از دوش برداشت و سکه‌ها را درون آن گذاشت و دستور داد تا آن را برای مرد ببرند؛ اما دیگر درهمی در میان نبود که به آن دو نفر بدهد.

غلامان حضرت گفتند والله ما عندنا درهم؛ دیگر(حتى)درهمی نداریم، امام فرمود: (اَکِنِّی أَرْجُو أَنْ یَکُونَ لِی عِنْدَ اللَّهِ أَجْرٌ عَظِیمٌ)؛ "اما من امید پاداشی بزرگ از نزد پروردگار خویش دارم. "

امام،در بخشش از خلیفه زمان خود پیشی می گیرد
روزی خلیفه سوم در مسجد نشسته بود که مرد فقیری وارد مسجد شد، نزد او رفت و درخواست کمک کرد، عثمان به او پنج درهم داد، آن مرد نگاهی به سکه‌ها کرد و گفت: «مرا نزد کسی راهنمایی کن [تا کمک بیش‌تری به من کند].» عثمان او را به امام مجتبی(عليه السلام) که همراه حسین(عليه السلام) و عبدالله بن جعفر نشسته بودند، فرستاد و گفت: «نزد آن چند جوان برو و از آنها کمک بخواه.» فقیر نزد آنها رفت و نیاز خود را بیان داشت.

روش های تربیتی امام(عليه السلام) برای بخشش
امام حسن(عليه السلام) برای نمایاندن جنبه‌های تربیتی بخشش، از مرد پرسید: "إِنَّ الْمَسْأَلَةَ لَا تَحِلُّ إِلَّا فِی إِحْدَى ثَلَاثٍ دَمٍ مُفْجِعٍ أَوْ دَیْنٍ مُقْرِحٍ أَوْ فَقْرٍ مُدْقِعٍ فَفِی أَیِّهَا تَسْأَلُ؟ کمک خواستن از دیگران، تنها در سه مورد رواست:
خون‌بهایی به گردن انسان باشد و توان پرداخت آن نداشته باشد، بدهی سنگینی داشته باشد و از عهده پرداخت آن برنیاید و همچنین درمانده‌ای باشد که دستش به جایی نرسد، تو کدام‌ یک از این سه دسته هستى؟"

مرد فقیر سبب نیازمندی خود را بیان کرد سپس امام حسن(عليه السلام)، 50 دینار طلا به او بخشید.

حضرت امام حسین(عليه السلام) نیز به پیروی از ایشان و نیز رعایت جایگاه امامت، 49 درهم و عبدالله بن جعفر نیز با همین انگیزه 48 درهم به او کمک کردند. عثمان با دیدن این جریان گفت: «این خاندان، کانون علم، حکمت و سرچشمه همه نیکی ها هستند.»

امام(عليه السلام) برآوردن نیاز دیگران را در هر حالی در اولویت قرار می‌داد
ابن عباس می‌گوید که با حضرت مجتبی(عليه السلام) در مسجدالحرام بودم، آن جناب در آنجا معتکف و مشغول طواف بود، نیازمندی نزد ایشان آمد و عرض کرد: «ای فرزند رسول خدا! به فلان شخص، مقداری بدهکارم و از عهده قرض او بر نمی‌آیم. اگر ممکن است [مرا کمک کنید].» امام فرمود: «به صاحب این خانه! [و اشاره به کعبه کرد] متأسفانه در حال حاضر، پولی در اختیار ندارم.»

شخص نیازمند گفت: "ای فرزند رسول خدا! پس از او بخواهید که به من مهلت بدهد، چون مرا تهدید کرده است که اگر بدهی خود را نپردازم، مرا به زندان می‌اندازد. حضرت طواف خود را قطع کرد و همراه آن مرد به راه افتاد تا نزد طلبکارش بروند و از او مهلت بگیرند".

آن حضرت همواره دیگران را نیز بر خود مقدم می داشت و پیوسته با احترام و فروتنى با مردم برخورد می‌کرد.

سیره امام حسن(عليه السلام)، برگرفته از خط مشی پیامبر است
اما ویژگی های شخصیت بزرگ و عظیمی همچون امام حسن(عليه السلام) به سخاوت محدود نمی شود بلکه کاوش در زندگی این حضرت، سجایای این امام بزرگ را برجسته می سازد.

با این وصف باید اعلام کنیم که حضرت امام حسن مجتبی(عليه السلام) «مظلوم بزرگ تاریخ» است و شگفتا که این مظلومیت و غربت استمرار مظلومیت و غربت حضرت علی (عليه السلام) می باشد که جلوه هایی از آن در سرتاسر تاریخ متجلی گشته و یاران صدیق و پیروان خالص امامان شیعه را فرا گرفته و تلخی آن کام جانشان را می آزارد.

حضرت امام حسن مجتبی (عليه السلام) دارای شخصیتی والا و ملکوتی با سجایای اخلاقی و سیره و روش های الهی و برگرفته از خط مشی پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) و امیرمومنان (عليه السلام ) بودند.
 
علم امام حسن(عليه السلام)
امام حسن (عليه السلام) در علم و دانش سرآمد روزگار خود بودند و معارف جامع الهی و تعالیم ناب قرآنی برمبنای عصمت به او منتقل شده بود و همگان از خرمن دانش وسیع و بینش عمیق ایشان خوشه چینی می کردند.

عبادت وخشوع امام(عليه السلام) در نماز
امام (عليه السلام) در عبادت و پرستش خداوند قادر متعال بسیار مراقب و منظم بودند و آنگاه که زمان نماز فرا می رسید رنگ رخسار آن حضرت زرد و اعضای بدنشان به ارتعاش می افتاد و این حالاتی بود که از عظمت خداوند و احساس حضور در محضر کبریایی اش به حضرت دست می داد.

جاذبه های رفتار اجتماعی امام حسن(عليه السلام)
تواضع و فروتنی امام حسن (عليه السلام) با بندگان خدا از دیگر مکارم اخلاق و جاذبه های رفتاری آن حضرت بود که همه را به محاوره و معاشرت و تعامل با این پیشوای معصوم مشتاق می نمود.

صبر و مقاومت نیز از مشخصه های بارز و از خصال زیبا و ملکوتی امام (عليه السلام) بود و آن حضرت به این وسیله در برابر شداید و سختی ها و ناگواری های فراوان که از همه سو جامعه اسلامی را فرا گرفته بود به تدابیر امور می پرداختند تا اسلام و امت اسلامی را از گزند آفات و مصائب روزگار مصون دارند و دشمنان را از غلبه بر دین و اضمحلال هویت اسلامی مسلمین مانع گردند.

 وقار و متانت ورع و پارسایی ادب و سیرت نیکو شیرینی کلام و سخن زهد و وارستگی عفو و گذشت سخاوت و بخشندگی از دیگر خصال و صفات نیکو و پسندیده حضرت امام حسن مجتبی (عليه السلام) می باشد.

در این میان سخاوت و انفاق های آن حضرت زبانزد است و دارای اشتهار تاریخی می باشد و نمونه های فراوانی از آن ضبط و ثبت گردیده است.

این صفت زیبا به گونه ای در رفتار و سیره روش امام (عليه السلام) تسری یافته و نمایان بود که بنابر مستندات تاریخی آن حضرت سه مرتبه همه اموال خود را در راه خدا میان فقرا و بینوایان تقسیم کردند.

 
منابع: شبستان،
زندگانی امام حسن(عليه السلام): سید هاشم محلاتی
حیاه امام حسن مجتبی(عليه السلام) بن علی (عليه السلام): باقر شریف القریشی
زندگانی امام حسن(عليه السلام) از دیدگاه امام خمینی(ره)