شیعه نیوز: فرهنگ و اندیشه اربعین ریشه در فلسفه و اهداف راهبردی و استراتژی عاشورا دارد، از این‌رو برای پی بردن به چیستی ماهیت اربعین، باید تحلیل جامع و دقیقی نسبت به فرهنگ عاشورا داشته باشیم، هرگونه برداشت‌های سطحی و احساسی نسبت به جریان ریشه‌دار و اثربخش اربعین و اکتفا کردن به برخی اعمال و مناسک ظاهری و فراموش کردن روح و باطن این حرکت الهی، در تضاد جدی با اثربخشی و کارایی این حرکت عظیم الهی در بین جوامع انسانی است، از این‌رو برای در امان ماندن این جریان انقلابی از تحریف، باید تحلیلی آسیب‌شناسانه در خصوص آن داشت و با تحقیق و پژوهش حول عواملی که می‌توانند این جریان الهی را به حاشیه ببرند، مانع از تحریف آن شد.
واکاوی و آسیب شناسی فرهنگ اربعین
1- قشری و ظاهری‌گری
بدون شک حماسه‌ای را که در سال‌های اخیر در جریان اربعین در حال وقوع است، نمی‌توان مشابهی برای آن در هیچ کجای دنیا پیدا کرد، جلوه‌های ناب سخاوتمندی، شکوه تواضع و کرامت انسانی، جلوه‌هایی از صبر و تحمل برای رسیدن به منزلگاه عاشقان حسینی، برپایی مجالس حزن و ماتم، سینه‌زنی و... همه و همه گوشه‌ای از واقعیت و حماسه اربعین است، از این‌رو اگر پرده سکولار مآبانه را از جلوی چشمان خود کنار بزنیم به اسرار پنهان و پیدای این حرکت بیشتر واقف خواهیم شد، چراکه جریان اربعین در ادامه حرکت انبیای الهی، بعثت پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌واله و همچنین غدیر و عاشورا قرار دارد. اربعین به دنبال عالی‌ترین مصادیق توحیدی است که یک نمود آن در ابراز برائت از مظاهر طاغوتی و عدم هم‌پیام شدن با آنها خود را نشان می‌دهد.
2- خرافه‌گرایی و افراطی‌گری
اتاق‌های فکر و عملیات دشمن همواره به دنبال یک نقطه ضعف برای زمین‌گیر کردن یک جریان الهی و انقلابی‌اند. در دنیای دیجیتال و رسانه‌ای که با اندک دقیقه و کسری از ثانیه می‌توان خبری را برای تمام مردم جهان مخابره کرد، تنها یک سهل‌انگاری و ساده‌مآبی کافی است که پیام جهانی اربعین را به حاشیه ببرد و آثار و برکات آن را در جوامع انسانی کمرنگ کند. قمه و تیغ‌زنی از جمله موارد بسیار خطرناک افراطی‌گری است که نه تنها با روح دوستی و ارادت نسبت به خاندان عصمت و طهارت علیهم‌السلام سازگاری ندارد؛ بلکه با توجه به تبعات و عواقبی که برای جامعه شیعی به بار می‌آورد، تصویری خشن از این حرکت اخلاق‌مدارانه به جامعه جهانی منعکس می‌کند.
3-فردی‌نگری و قبیله‌گرایی
بنیان حرکت اربعین همچون حرکت عاشورا، با روحیه جمعی همخوانی و سازگاری دارد، فرهنگ غنی عاشورا در سال 61 هجری حرکتی منسجم و تشکیلاتی بود که بر مدار ولایت و امامت شکل گرفت؛ حرکتی که در آن افرادی همچون، جون، وهب و حبیب، حر، حضرت علی‌اکبر علیهم‌السلام را در یک مسیر و با حرکتی استراتژی واحد و همگرایی منسجم قرار داده بود. منیت و قبیله‌گرایی در این حرکت حماسی معنایی نداشت، همه یاران و اصحاب تلاش داشتند خود را با شکل و شمایل سیره و منش ارباب و مولای خود همسو سازند، اربعین نیز به دنبال این اتحاد و همگرایی جمعی بر مدار ولایت و امامت است، از این‌رو در نوع خود به گونه‌ای ذوب شدن در منطق و فرهنگ اهل‌بیت علیهم‌السلام است، این برافراشتن پرچم امام حسین علیه‌السلام است که در این جریان الهی موضوعیت و اصالت دارد نه فرد و قبیله‌ای خاص، در واقع همه افراد باید عقربه‌های زندگی خود را با منطق و استراتژی امام حسین علیه‌السلام تنظیم کنند، همان استراتژی راهبردی که به دنبال اقامه دین، و برافراشتن سیره و سنت نبوی بود.
4- لذّت و تجمل‌گرایی مادی
روح و باطن اربعین با حزن و ماتم عجین و همراه شده است، از این‌رو ماهیت کاروان و جریان اربعین هیچ‌گونه سنخیتی با مراسمات مرسوم جهان که همراه با طبخ غذا و عیش و نوش‌اند ندارد، این مطلب از این باب قابل توجه است که در مسیر کربلا با بی‌اعتنایی از کنار موکب‌های ساده و بی‌آلایش عبور نکنیم و غذای ساده یک دختر روستایی را به صف طعام‌های لاکچری نفروشیم. به اذعان برخی از محققان مانور تجمل و اشرافی‌گری در اربعین، بالاترین خیانت به روح و سیرت اربعین است که ممکن است حتّی به دست دوستان دلسوز ایجاد شود، به اذعان برخی روایات، زائر حسینی به مقداری «شَعْثاً غُبْراً؛[1] ژولیده و غُبارآلود» نیاز دارد، یعنی مقداری گرسنگی، تشنگی و ژولیدگی، تا حدودی برای زائر مطلوب است و راحت طلبی و رفاه زدگی برای او مطلوب نیست.[2]
* حجت الاسلام علی بیرانوند استاد حوزه علمیه قم
==============
پی نوشت ها:
[1]. عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 44 ح 159 . عیون أخبار الرضا علیه‌السلام به نقل از احمد بن عامر طایى، از امام رضا، از پدرش امام کاظم، از امام صادق، از امام باقر علیهم‌السلام: «إنَّ حَولَ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام سَبعینَ ألفَ مَلَکٍ شُعثا غُبرا، یَبکونَ عَلَیهِ إلى یَومِ القِیامَة گرداگردِ قبر حسین علیه‌السلام، هفتاد هزار فرشته پریشان و غبارآلودند که تا روز قیامت، بر او مىگِریند».
[2]. محمد رضا عابدینی، قدم عاشقی، ص 158.
