سيد رضي رحمت الله عليه اسطورهي تقوا و دانش در ششم محرم الحرام 406 ه . ق درگذشت.
سيد رضي رحمت الله عليه؛ خالق نهج البلاغه، که خود مردي اديب، شاعر و سخن شناس بوده است، در ستايش سخنان علي (ع) چنين مي گويد: «اميرالمؤمنين (ع) آبشخور فصاحت و ريشه و زادگاه بلاغت است. اسرار مستور بلاغت از وجود او ظاهر گشت و قوانين آن از او اقتباس شد. هر گوينده سخنور از او دنباله روي کرد و هر واعظ سخنداني از سخن او مدد گرفت. در عين حال به او نرسيدند و از او عقب ماندند. بدان جهت که بر کلام او نشانه اي از دانش خدايي و بويي از سخن نبوي موجود است.»
ابوالحسن محمد بن الحسين الموسوي، معروف به سيد رضي و يا شريف رضي، متولد سال 359 هجري در بغداد، با پنج واسطه از سوي پدر به امام موسي الکاظم (ع) و با چند واسطه از سوي مادر به امام زين العابدين، علي بن الحسين (ع) و به روايتي به اميرالمومنين (ع) مي رسد. پدرش ابو احمد حسين بن موسي، از روزگاري کهن نقيب سادات علوي بغداد بوده است.
سيد رضي علاوه بر نقابت، اميري حاجيان و قضاوت در مظالم را نيز به عهده داشت و از جايگاه معنوي والايي برخودار بود. ابو احمد در سال 369 هجري به همراه تني چند از سران علويان به دستور عضد الدوله ديلمي به قلعه اصطخر فارس اعزام و در آن جا به زندان افکنده شد.
سيد رضي که در اين سال اندکي کمتر از ده سال از زندگي او مي گذشت، با شنيدن اين خبر، قصيده اي بلند در ستايش پدر و نياکان او از ائمه اطهار و در نکوهش عضد الدوله و وزير او ابن مطهر سرود هنگامي که اين قصيده پخش گرديد، همه اديبان و سخن شناسان و دانشمندان به وجود نابغه اي نوجوان در شعر و ادب و تاريخ و علوم اسلامي اعتراف و آينده درخشاني را براي او پيش بيني کردند.
سيد رضي با برادر بزرگوارش سيد مرتضي علم الهدي در نبود پدر تحت نظارت مادر به تحصيل علوم ادبي و اسلامي روزگار خود ادامه دادند. پدر در سال 376 ه. به وسيله شرف الدوله، فرزند عضدالدوله آزاد شد و به همراه وي به بغداد آمد و همه مناصب از دست داده را دوباره به دست آورد، ليکن به علت خستگي از زندان و رنجش از (اميران) و حليفگان، از همان سال تا سال 381 ه. همه آن مقامات را به فرزند کوچکش سيد رضي واگذار کرد.
سيد رضي از استادان برجسته زمان خود مانند: ابوعلي فارسي، قاضي سيرافي، قاضي عبدالجبار بغدادي، ابن نباته خطيب، ابن جني، علي بن عيسي شيرازي، محمد بن موسي خوارزمي، شيخ مفيد، تلعکبري و عده اي ديگر دانش اندوخت. وي مدرسه اي به عنوان «دارالعلم» با کتابخانه اي مجهز و همه امکانات زيست دانشجويان تأسيس کرد و شاگردان برجسته اي به دست او به مقام استادي رسيدند.
سيد رضي مورد توجه خليفه الطائع و سپس القادر بالله و بهاء الدوله امير آل بويه بود و به وسيله آنان به نقابت طالبيان سراسر جهان و به القاب معنوي بزرگي دست يافت.
سيد رضي در دوران جواني به تفسير و توضيح آيات الهي روي آورد. عشق و علاقه وي به قرآن از همان اوايل کودکي آغاز شده بود. چنانکه بعد از يادگيري، اُنس دايم و رابطه هميشگي با قرآن برقرار کرد و در سي سالگي در مدت کوتاهي قرآن را حفظ کرد. او همواره با زمزمه کلام الهي آينه دل را جلا مي بخشيد. بعد از گذراندن علوم مختلف قرآني علاوه بر شيريني قرائت دوران کودکي، خود را با دنيايي از زيباييهاي روح بخش همراه مي يافت که وسعتش بي انتها و غايتش بي منتها بود.
سيد رضي محو در جمال تابناک آيات الهي دست به قلم برد تا قطره اي از درياي بيکران تعاليمش را بر صفحه روزگار جاري سازد. ثمره اين تلاش با اخلاص، سه گنجينه گران سنگي است که براي نسلهاي آينده به يادگار گذاشت؛
که عبارت از تلخيص البيان عن مجازات القرآن ، حقايق التأويل في متشابه التنزيل ، معاني القرآنمي باشد.
از ديگر تأليفات سيد رضي مي توان به خصايص الائمه، نهج البلاغه، الزيادات في شعر ابي تمام، تعليق خلاف الفقهاء، کتاب مجازات آثار النّبويّه، تعليقه بر ايضاح ابي علي، الجيّد من شعر ابي الحجاج، زيادات في شعر ابي الحجاج، مختار شعر ابي اسحق الصّابي، کتاب «مادار بينه و بين ابي اسحق من الرسائل» و ديوان اشعار اشاره کرد.
هر روز که سپري مي‌شد برگِ زرّيني به دست تواناي سيد رضي بر تاريخ تابناک اسلام افزوده مي‌گشت. او با قلمي روان و علمي فراوان خدمات ارزنده‌اي ارائه کرد. براي کتاب وحي تفسير نوشت، احکام فقهي تدوين کرد، با اشعار نغز و قصيده‌هاي بلند خود سيل معارف روان ساخت و مسئوليتهاي طاقت فرساي ديني، سياسي، اجتماعي را به عهده گرفت و ... با همه اينها کار خود را ناتمام مي‌ديد و احساس خلأ و کمبود مي‌کرد گويي براي رسالتي ديگر آفريده شده است. رسالتي بس بزرگ. وي مي بايست از فضاي آزاد به وجود آمده کمال استفاده را مي‌برد و با شناساندن اصالت شيعه، اسلام واقعي را به جهانيان معرفي مي‌کرد.
سيد رضي به خوبي مي‌دانست که رسالت بدون امامت ناقص است و شهر علم پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ بدون وجود علي ـ عليه السّلام ـ شهري بي دروازه مي ماند و بدون معصوم، قرآن بدون مفسّر خواهد بود. مي بايست قدم به ميدان گذاشت و اقدامي کرد و کاري را که انجام آن براي گذشتگان ميسّر نگشته است به سر منزل مقصود رساند.
شريف رضي با اين تفکّر الهي کار بزرگي را آغاز کرد. همان کاري که ثمره شيرينش در کلام بلند مولا علي ـ عليه السّلام ـ به بار نشست و کتاب هميشه جاويد نهج البلاغه را به ارمغان آورد، نام و ياد سيد رضي را براي هميشه زنده نگه داشت. در حقيقت او اولين عالمي است که کلمات و خطبه‌هاي سراسر بلاغت اميرمؤمنان علي ـ عليه السّلام ـ را گردآوري و تدوين کرد.
سيد رضي در ماه محرم سال 406 ق. در سن 47 سالگي چشم از جهان فروبست و جهان علم و عالم تشيّع را در غم و ماتم فرو برد. انبوه مردم جنازه سيد رضي را تشييع کردند و فخرالملک وزير بر جنازه وي نماز خواند. پيکر پاکش را در خانه خود به امانت دفن و بعدها به حرم امام حسين ـ عليه السّلام ـ منتقل کردند. روح متعالي اش با اميرالمؤمنين (عليه السلام) محشور باد.
مرجع: کتاب «سيد رضي» نوشته سيد محمد مهدي جعفري
