آسیای مرکزی، مبدأ و مقصد پناهندگان

به گزارش «شیعه نیوز»، مرزهای بسته در سراسر جهان در پویایی افراد و مهاجرت اختیاری و احباری آنان تاثیر دارد. هنوز تاثیر اپیدمی کرونا در مهاجرت ارزیابی نشده است اما قبل از آن مهاجرت اجباری با حضور پناهندگان و پناهجویان در سراسر جهان رو به رشد بوده است و بالاتر از مهاجرت اختیاری بوده است. به گزارش سازمان ملل متحد در سال های 2010 الی 2017 میلادی رشد متوسط سالیانه آمار پناهندگان و پناهجویان بیش از 8 درصد بوده است. این در حالی است که در سال های 2010 الی 2019 رشد سالیانه سایر مهاجران زیر 2 درصد بوده است. در سال 2018 آمار پناهندگان در جهان 25،۹ میلیون نفر بوده است که بیش از نیمی از آنان زیر سن ۱۸ سالگی بوده اند. تعداد ۳،۵ میلیون نفر دیگر در سراسر جهان در انتظار جواب رسیدگی به درخواست پناهندگی‌شان هستند.

به نوشته رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان؛ پناهندگان و پناهجویان از میان جمعیت آسیای مرکزی گروهی کمیاب نیست. از اوایل سال‌های 1990 هزاران نفر مجبور بودند به دلایل مختلف نظیر جنگ داخلی در تاجیکستان، اختلافات بین قومیت‌ها و نیز نقض حقوق دینی و سیاسی و ... خانه و کاشانه خود را ترک کنند.

در سایت رسمی کمیساریای عالی امور پناهندگان سازمان ملل متحد؛ آمار پناهندگان به تفکیک کشورها و سال‌ها آمده است که از نظر وسعت تعجب‌آور است. همانطور که در این بانک اطلاعات آمده است در سال 2018 اتباع تاجیک در کشورهای ترینیداد و توباگو، اتباع ازبکستان در کشورهای اکوادور و غنا، اتباع قرقیزستان در کشورهای نیجریه و اتباع قزاقستان در برزیل و آرژانتین پناهنده شده‌اند.

 فراری های استقلال

در سال 1992 یک تبعه قزاق از دولت دانمارک درخواست پناهندگی نموده است. این مورد اولین آمار پناهندگی قزاقستان ذکر شده بود  ولی در همان سال ۸ تن از اتباع تاجیکستان نیز از سوئد درخواست پناهندگی نموده بودند. در سال 1993 اولین تبعه قرقیزستان از دولت اسپانیا درخواست پناهندگی کرده و در سال 1994 اهالی این منطقه پناهنده هلند، کانادا و بلغارستان شده‌اند. در همان سال ده‌ها هزار ترک مسختی که در سال‌های قبل ازبکستان را ترک کرده بودند به آذربایجان پناه بردند.

در سال 1995 اولین تبعه قرقیزستان از کشور اروگوئه در آمریکای جنوبی درخواست پناهندگی کرده است. در همان سال اتباعی از آسیای مرکزی از جمله 64 نفر از کشور ازبکستان، ۱۷ نفر از کشور قزاقستان، ۱۱ نفر از کشور تاجیکستان، ۶ نفر از کشور قرقیزستان و ۱ نفر از ترکمنستان در ایالات متحده آمریکا پناهنده شده‌اند.

در سال 1996 حدود ۱۵۰۰۰۰ درخواست پناهندگی از طرف اتباع کشورهای آسیای مرکزی به دولت روسیه ارائه شد که 55000 درخواست به  اتباع تاجیکستان و سپس قزاقستان و ازبکستان مربوط می‌شد.

در کشورهایی که دفتر سازمان ملل در آن مسئول امور پناهدگان می‌باشد، ثبت آمار آن بر عهده نهاد ذیربط دولتی آن کشور می‌باشد. تا سال ۲۰۱۶ کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد بطور مستقل آمار پناهندگان را ثبت می‌کرد اما از آن موقع سیستم‌های ملی ثبت پناهندگان بطور منظم در کشورهای قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان فعالیت می‌کند و حق تعیین وضعیت پناهندگی و ثبت آمار در این چهار کشور به عهده دولت‌های این کشورها می‌باشد.

 از قزاقستان به سوی کره

اخیرا تعداد اتباع قزاقی عازم کشورهای خارجی با قصد درخواست پناهندگی افزایش می‌یابد. در اوایل دهه 2000 بیش از 3000 نفر از اتباع قزاقی از کشورهای مختلف خارجی درخواست پناهندگی کرده‌اند. در سال ۲۰۱۸ این آمار سه برابر افزایش یافت. ولی باید درنظر داشت که این آمار شامل پناهجویان و پناهندگان می‌باشد که در میان آنها تعداد مهاجران اقتصادی نیز بسیار است.

تبصره: آمار ۲۴ کشور جهان در سال ۲۰۱۸ محرمانه بوده است زیرا تعداد واقعی پناهندگان آن سال بیشتر از آمار ذکر شده است.

اخیرا پس از لغو روادید بین قزاقستان و کره جنوبی؛ این کشور جزء مهمترین کشورهایی شده است که اتباع قزاقستان از دولت آن درخواست پناهندگی می‌کنند. در سال 2018 کره از نظر تعداد درخواست‌های پناهندگی در رتبه اول قرار گرفته بود که قبلا آمریکا این رتبه را داشت.

پنج کشور اصلی مقصد پناهندگان قزاقی

شایان ذکر است که یک نفر که درخواست پناهندگی کرده باشد ممکن است چند سال پشت سر هم در فهرست پناهندگان قرار بگیرد تا زمانی که وضعیت آن تغییر نیابد و وی مدارک دیگر از جمله کارت اقامت، تابعیت بگیرد و یا به دلایل دیگر عدم موافقت با تمدید، بازگشت به وطن و یا عزیمت به کشور دیگر اخذ کند.

در مجموع لیست کشورهایی که اتباع قزاقی از آنها درخواست پناهندگی می‌کنند بسیار طولانی است. در سال ۲۰۱۸ میلادی ۴۷ کشور در این لیست بودند. در سال ۲۰۱۷ یک نفر از قزاقستان از کشور نامیبیا درخواست پناهندگی کرده بود!

درخواست پناهندگی از دولت قزاقستان

قزاقستان از جمله کشورهایی است که تعداد زیادی از مهاجران کاری و سایر مهاجران (از جمله تبعیدی) را می‌پذیرد. بسیاری از افراد از این کشور درخواست پناهندگی می‌کنند. در سال‌های 1990 و اوایل قرن ۲۱ هزاران نفر از تاجیکستان و افغانستان و نیز روسیه در قزاقستان پناهنده شدند.

در سال 2018 تعداد 757 نفر در قزاقستان پناهنده شدند. این آمار احتمالا بیشتر است زیرا اطلاعات برخی کشورها محرمانه می‌باشد. کشورهای همسایه مانند چین و ازبکستان و نیز کشورهای خارج دور از جمله مناطق جنگی مانند افغانستان و سوریه مبدأ پناهندگان هستند که می‌خواهند در قزاقستان پناهندگی بگیرند. در این لیست حتی تبعه بوروندی هم بوده که در سال 2016 مدارک درخواست پناهندگی را به دولت قزاقستان ارائه داده و در سال ۲۰۱۷ نام وی هنوز در این لیست قرار داشته است.

 از قرقیزستان به آمریکا

در سال‌های اول پس از کسب استقلال؛  ده‌ها هزار از اتباع قرقیزی در فدراسیون روسیه به عنوان پناهنده بسر می‌بردند. به دلیل بی‌ثباتی سیاسی-اجتماعی و اقتصادی در این کشور بسیاری از افراد که اغلب روسی الاصل بودند تصمیم بر مهاجرت به روسیه گرفته بودند.

شایان توجه است نه انقلاب اول و نه انقلاب دوم در کشور قرقیزستان که منجر به سرنگونی رئیس جمهور گردید دلیل اصلی مهاجرت گسترده اتباع قرقیزی نشده است. حتی حوادث شهر اوش (درگیری بین قرقیزها و ازبک‌ها) نیز موجب مهاجرت افراد نشده بود. طبق آمار سازمان ملل متحد در سال‌های 2010 الی 2012 صدها هزار نفر صرفا جزء مهاجران داخلی ثبت شده‌اند که ۲۰۰ هزار از آنها در سال 2010 به منازل خود بازگشتند.

در مجموع اتباع قرقیزی مانند اتباع قزاقی از سایر کشورهای جهان درخواست پناهندگی کرده‌اند.

آمار 15 کشور در سال 2018 محرمانه بوده است زیرا آمار واقعی آن سال بیشتر از آنچه ذکر شده؛ بوده  است. با آغاز هزاره جدید؛ آلمان و سپس آمریکا از جمله کشورهای جذاب برای پناهندگان قرقیز شده‌اند. در اوایل سال‌های 2000 آمار رسمی پناهندگان قرقیزی ساکن آلمان بیش از ۲۰۰۰ نفر بوده است. اکنون همین تعداد در آمریکا مشاهده می‌شود.

بسیاری از اتباع کشورهای خارجی از دولت قرقیزستان درخواست پناهندگی کرده‌اند. در سال‌های 1990 و اوایل 2000 ده‌ها هزار نفر از کشور تاجیکستان و چندصد نفر از افغانستان به قرقیزستان پناه بردند. آمار چند هزار نفره اتباع تاجیکی تقریباْ تا سال ۲۰۰۵ در لیست پناهندگان ساکن در قرقیزستان ثبت بوده‌اند.

پس از حوادث شهر اوش از سال 2010 الی 2012 چند هزار نفر از اتباع ازبکستان در قرقیزستان پناهنده شدند. در سال 2018 آمار پناهندگان و پناهجویان در قرقیزستان ۴۱۴ نفر بوده است. بیش از نیمی از آنها اهل افغانستان و صد نفر از سوریه هستند. در سال 2018 سی نفر از اتباع ترکیه و بیست نفر از اتباع اوکراین نیز در لیست پناهندگان ساکن قرقیزستان بوده‌اند. البته این آمار ممکن است بالاتر از آمار ذکر شده باشد زیرا اطلاعات برخی کشورها محرمانه و قابل دسترس نمی‌باشد.

شایان ذکر است که تقریباْ هیچ فردی در قرقیزستان بدون تابعیت نمانده است. آخرین فرد در سال 2019 شناسنامه گرفته است. این در حالی است که در سال 2005 تعداد افراد بدون تابعیت در کشور قرقیزستان 100000 نفر بوده است. قرقیزستان اولین کشور در جهان است که به همه افراد فاقد تابعیت، تابعیت داده است.

تاجیکستان

با کسب استقلال؛ جنگ داخلی در تاجیکستان رخ داد و ده‌ها هزار نفر مجبور بودند به کشورهای همسایه نظیر افغانستان، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و ترکمنستان پناه ببرند. بیش از نیمی از افراد در جستجوی پناهگاه در داخل کشورشان بودند.

به مرور اوضاع کشور رو به راه گشت و بسیاری از پناهندگان به کشور خود باز گشتند اما تعدادی نیز در کشورهای مقصد یعنی کشورهای شوروی سابق ماندگار شدند. در ازبکستان تا سال ۲۰۰۵ حدود 40000 نفر پناهنده تاجیک اقامت داشتند. در همان سال آمار آنان در کشور ترکمنستان بیش از 11۰۰۰ نفر بوده است. اما آمار این دو کشور از سال 2006 به بعد در دسترس نمی‌باشد. 

آمار پناهندگان و پناهجویان تاجیک در سال‌های 2000

در اواخر سال 2015 میلادی فعالیت حزب نهضت اسلامی تاجیکستان ؛  مهمترین جناح مخالف دولت-  در این کشور ممنوع اعلام گردید. به دلیل فشارها و تبعیدها نسبت به اعضای این حزب و سایر گروه‌های اسلامی و مخالف؛ تعداد پناهندگان از تاجیکستان در سال 2016 بیش از 50 درصد نسبت به سال قبل افزایش یافت.

آمار ۱۸ کشور جهان در سال 2018 محرمانه بوده است زیرا آمار واقعی همان سال بالاتر از آنچه ذکر شده؛ بوده  است.

مهمترین کشوری که اتباع تاجیکستان از آن درخواست پناهندگی می‌کنند آلمان است. در سال‌های اخیر بیش از نیمی از پناهندگان تاجیک در کشور آلمان بسر می‌برند.

اما هزاران نفر از اتباع افغانستان از دولت تاجیکستان درخواست پناهندگی دارند. در سال 2018 آمار پناهندگان افغانی در تاجیکستان 2964 نفر بوده است. علاوه بر آنان، پناهندگانی از کشورهای عراق، ایران، اوکراین و ازبکستان نیز به این کشور پناه بردند اما آمار آنان در دسترس نمی‌باشد. در آوریل 2020 آمار افراد فاقد تابعیت 7151 نفر بوده است. در اوایل 2020 میلادی حدود 20 هزار نفر فاقد تابعیت در تاجیکستان مورد عفو دولت این کشور قرار گرفتند و از این به بعد می‌توانند بدون پرداخت جریمه نسبت به تابعیت خود تصمیم بگیرند.

ترکمنستان

طی ده سال اخیر تعداد پناهندگان از کشور ترکمنستان دو برابر افزایش یافته است. در سال‌های 2000 آمار پناهندگان ترکمنی 323 نفر بوده، در سال 2010 این آمار دوبرابر شده و در سال 2018 این تعداد به 1680 نفر رسیده است.

بسیاری از اتباع ترکمنستان برای اشتغال به کار عازم ترکیه می‌شوند زیرا ترکمنستان با ترکیه لغو روادید دارد. آمار اتباع ترکمنی شاغل در ترکیه نیم میلیون نفر می‌باشد. از این تعداد چند صد نفر درخواست پناهندگی از دولت ترکیه کرده‌اند. کشورهای آمریکا و آلمان نیز از جمله کشورهای اولویت‌دار برای مهاجرت اتباع ترکمنستان می‌باشد.

در سال‌های 1990 در خود ترکمنستان چند هزار نفر پناهنده از کشورهای تاجیکستان و افغانستان و چند صد نفر از کشور آذربایجان بسر می‌بردند. طی دهه اخیر تعداد علاقه‌مندان برای اخذ پناهندگی در ترکمنستان کاهش یافته و تعداد پناهندگان افغان نیز مایل به اخذ پناهندگی در ترکمنستان به صفر رسیده است.

آمار پناهندگان و پناهجویان با مقصد ترکمنستان طی سال‌های اخیر

     ازبکستان

 در سال 1994 مهمترین موج مهاجرت افراد از ازبکستان (۳۰ هزار نفر از ترک های مسختی)  پس از درگیری با ازبک‌ها به کشور آذربایجان پناه بردند. موج دوم مهاجرت در سال 1996 اتفاق افتاد. در آن سال حدود 34000 نفر از ازبک‌ها به روسیه پناه بردند. در خصوص ترک‌های مسختی باید گفت که شش سال آنها به عنوان پناهنده در آذربایجان بسر می‌بردند و در سال 2000 میلادی  ۵۲۰۰۰ نفر از آنان طبق آمار سازمان ملل اقامت اخذ نمودند. در سال 2001 تعداد آنها به ۷۵۰۰ نفر،  در سال 2002 به 2500 نفر و در سال 2003 زیر 500 نفر از پناهندگان ازبکی در آذربایجان بودند. در سال 2000 میلادی آمار پناهندگان ازبکی در روسیه (1520 نفر) کمتر از آمار آنان در آمریکا (2000 نفر) بوده است.

در مجموع لیست کشورهای مقصد پناهندگان ازبک بسیار طولانی است. در سال 2018 در این لیست ۶۰ کشور ذکر شده بود. در خود ازبکستان در سال 2018 تنها 13 تبعه افغانستان و یک نفر تبعه آذربایجان به عنوان پناهنده ثبت شده بودند. حدود 100 هزار نفر افراد فاقد تابعیت هستند اما طبق قانون جدید مصوب مارس 2020 فقط 50 هزار نفر از آنان وضعیت قانونی پیدا خواهند کرد.

شایان توجه است که در سال‌های اخیر تعداد کمی از پناهندگان به کشورهای مبدأ یعنی آسیای مرکزی باز می‌گردند. به رغم اینکه کلیه کشورهای آسیای مرکزی میزبان خوبی برای گردشگران هستند اما کانون جذب برای افراد پناهنده نشده‌اند. مسئله نگران‌کننده این است که هزاران نفر از ساکنان این منطقه کشورهای خود را برای همیشه ترک می‌کنند.