به گزارش «شیعه نیوز»، وقتی موضوع صحبت را می‌گویم از پشت تلفن مکثی طولانی می‌کند. وقتی دوباره شروع به صحبت می‌کند لرزش صدایش محسوس است. می‌گوید: « اسم نمی‌آورید؟»
اطمینان می‌دهم که از اسم مستعار استفاده می‌کنیم. می‌گوید: « حرف می‌زنم تا بلکه کسی بشنود چقدر سختی کشیدم و چقدر سختی می‌کشم. شاید فکری به حال ما کردند»
یکی از ضربه‌زننده‌ترین مشکلاتی که هر زوج ممکن است در زندگی خود با آن مواجه بشوند، ناباروری است. آمارها می‌گوید در کشور ما میزان ناباروری رو به افزایش است. به علاوه یکی از انتقادات به دولت یازدهم این است که بخش زیادی از بودجه‌ای که سالانه برای بیمه ناباروری در نظر گرفته می‌شود، صرف این کار نمی‌شود.
زوجهای نابارور علاوه بر مشکلات روحی و بعضا جسمی باید رنج پرداخت هزینه گزاف درمان را هم تحمل کنند. در کلینیک‌های خصوصی گاهی هزینه درمان ناباروری آنقدر بالاست که منهای زوجینی که قید درمان را می‌زنند، گاهی هر زوج فقط یک بار قادر به انجام عمل پر ریسک لقاح‌مصنوعی است و از نیمه درمان آن را رها می‌کند.
در این گفت‌وگو پای درد دل چند زن و مرد نابارور نشسته‌ایم. کسانی که سالهاست درگیر ضربه‌های روحی ناشی از ناباروری هستند و سالانه زمان زیادی از روزهای زندگی مشترک خود را در کلینیک‌های ناباروری و انتظارهای طولانی برای شنیدن یک خبر خوش می‌گذرانند.
در زندگی شخصی‌مان دخالت می‌کنند
لحن صدای زن جوان مشخص است که یادآوری خاطراتی او را اذیت می‌کند. خانم مولایی متولد 1368 است و این روزها یکی از چندین عملی که در طول هشت سال ناباروری انجام داده، برایش جواب داده و باردار است. او می‌گوید: « خیلی خوشحالم. بعضی وقتها اصلا باورم نمی‌شود که باردار هستم. از بس که در سالهای گذشته از دیگران حرفهای نامناسب شنیدم»
خانم مولایی سر حرف را اینطور باز می‌کند و در پاسخ به این سوال که از کی متوجه ناباروری‌اش شد و از کی سراغ درمان رفت، می‌گوید: « همسر من خیلی بچه دوست داشت. به همین خاطر مدت کوتاهی بعد از ازدواج تصمیم گرفتیم بچه‌دار بشویم. ولی این اتفاق نیفتاد. من ناراحت نبودم چون اصلا فکر نمی‌کردم پای ناباروری در میان باشد. اما وقتی سالهای دیگری هم گذشت و بچه‌دار نشدیم یک دفعه انگار روزگار خوشم به پایان رسید»
از این مادر سی ساله می‌پرسم برخورد اطرافیان بعد از یکی دوسال بچه‌دار نشدن با شما چگونه بود، و او پاسخ می‌دهد: «خانواده همسرم خیلی ناراحت بودند و گاهی حرفهایی هم می‌زدند. مثل اینکه ما دوست داریم نوه داشته باشیم یا مثلا از من گلایه می‌کردند. نمی‌دانم چه توقعی از من داشتند اما هیچوقت به آنها نگفتیم مشکل از هردوی ماست و در واقع همسر من هم باید همزمان با من درمان می‌کرد. من اوایل چیز زیادی از درمان نمی‌دانستم اما خیلی‌ها توصیه می‌کردند یا دکتر معرفی می‌کردند که به نظرم دخالت در زندگی شخصی ما بود. خیلی‌ها نیت خیر داشتند و دلسوز بودند اما مثلا من دوست نداشتم بین جمع به مشکل ناباروری من اشاره بشود اما بعضی‌ها که اکثرشان بچه هم داشتند خیلی راحت این کار را انجام می‌دادند. هنوز هم خاطرات بدی از آن سالها توی ذهنم هست که اذیتم می‌کند»
هزینه‌ها ما را از زندگی‌مان عقب انداخت
از خانم مولایی می‌پرسم به جز آسیب‌های روحی آیا درگیر مشکلات دیگری هم بودید و او با مطرح کردن مباحث مالی درمان ناباروری می‌گوید: «خدا را شکر ما توانستیم از پس هزینه‌هایش بربیاییم. من سالها درمان دارویی و سه بار آی وی اف را تجربه کردم. اما هزینه‌هایش بسیار زیاد بود. من الان باردار هستم و دوست ندارم این حرف را بزنم. من و همسرم خیلی بیشتر از اینها را فدای فرزندمان می‌کنیم اما هشت سال درمان ناباروری با هزینه‌های گزاف خیلی ما را از زندگی عقب انداخت.»
او ادامه می‌دهد:«به جز مشکل مالی، درمان ناباروری خیلی زمان‌بر است. استرس انتظار زمانی که یک سیکل درمان طی می‌شود را به اتلاف وقت‌های طولانی در صف سونوگرافی و جواب آزمایش و ویزیت دکتر در مراکز دولتی اضافه کنید. واقعا دوست ندارم به آن دوران برگردم»
فرهنگ ما ترجیح می‌دهد زن نابارور باشد
وقتی اسم درمان ناباروری می‌آید معمولا همه یاد زنان و رویای مادری میافتند. درحالی که خیلی از اوقات مشکل پزشکی مربوط به مردان است و البته در هر صورت مردان نیز رویای پدری و تجربه احوالات پدرانه را دارند.
آقای فتحی یکی از مردانی است که سالها در کنار همسرش درحال درمان ناباروری است. او با اشاره به اینکه مردان کمتر به مشکل خود در فرزندآوری اشاره می‌کنند می‌گوید: « فرهنگ جامعه ما ترجیح می‌دهد فرزنددار نشدن بیشتر تقصیر زن باشد تا مرد. این چندسال درمان ناباروری اگر هیچ چیزی برای من نداشت، اما این پذیرش را داشت که من هم ممکن است مانند هر کس دیگری توانایی فرزنددار شدن به صورت طبیعی را نداشته باشم و این موضع مردبودنم را زیرسوال نمی‌برد. اگرچه باز هم جامعه این دید را ندارد و به همین خاطر مردان اکثرا مشکلات خود را یا انکار یا پنهان می‌کنند»
آقای فتحی که متولد 66 است درباره مسیر درمان ناباروری‌اش می‌گوید: « ابتدا وقتی دکتر به ما گفت مشکل از من است نخواستم کسی متوجه بشود. اما بعد از مدتی دیدم این ظلم در حق همسرم هست و به خانواده‌ام گفتم مشکل از من است. اگرچه همسرم پیش خیلی‌ها فداکاری کرده و گفته مشکل از او یا هردوی ماست»
او در پاسخ به این سوال که اصلا چرا باید به اطرافیان می‌گفتند کدام یک مشکل دارند می‌گوید: « این هم فرهنگ غلط است. به هر حال دوست و آشنا مخصوصا وقتی بفهمند برای درمان پیش دکتر می‌رویم این سوال را می‌پرسند و اگر هم جواب ندهیم دلخور می‌شوند. اخلاق قدیمی‌ها را نمی‌شود عوض کرد. اوایل برایمان سخت بود ولی الان دیگر مهم نیست. الان بیشتر برایم این مهم است که کی می‌توانم فرزند خودم را داشته باشم. گاهی با خودم می‌گویم اگر همه هم بفهمند من مشکل ناباروری داشته‌ام مهم نیست فقط خدا کند یکی از درمان‌ها جواب بدهد و من و همسرم بتوانیم فرزنددار بشویم. من الان 34ساله هستم و وقتی می‌بینم خیلی از همسن و سال‌هایم حتی بچه دوم را هم دارند، اول دلم برای همسرم می‌سوزد و بعد خودم ناامید می‌شوم»
چرا دولت به فکر زوجین ناامید نیست؟
آقای فتحی که یکباره احساس می‌کند بیش از اندازه درد دل کرده است صحبتش را قطع می‌کند و قاطعانه می‌خواهد صحبتهایش با اسم مستعار منتشر بشود. به او اطمینان می‌دهم و صحبت را به سمت هزینه درمان می‌برم. آقای فتحی می‌گوید: « من بیمه تکمیلی دارم و می‌توانم بعد از چند ماه بخشی از مبلغی که برای درمان هزینه می‌کنم را از بیمه بگیرم که خیلی هم زیاد نیست. در واقع جور کردن این مبالغ به یکی از دغدغه‌های زندگی مشترک ما تبدیل شده است. تقریبا هر پولی که دستمان می‌آید اول حساب و کتاب می‌کنیم که چه میزانش را باید برای دوره درمان بعدی کنار بگذاریم. این هم فشاری مضاعف علاوه بر فشاری است که از نظر روحی تحمل می‌کنیم.»
این مرد جوان ادامه می‌دهد: «تا به حال برای چند مدل درمان از جمله آی وی اف هزینه‌های میلیونی کرده‌ایم و جواب هم نگرفته‌ایم. من هر بار اول برای خودمان ناراحت می‌شوم و بعد برای زوجینی که واقعا نمی‌توانند این هزینه‌ها را پرداخت کنند. در مراکز ناباروری گاهی با این زوجین همکلام می‌شویم. تا به حال از چندین نفرشان شنیده‌ام که دار و ندارشان را فروخته‌اند و هزینه این دوره را جور کرده‌اند و اگر جواب ندهد دیگر باید دست بردارند. یک بار یکی از خانم‌ها پیش همسرم گریه کرده بود و گفته بود در خواب هم نمی‌دیده ممکن است هیچوقت بچه‌ای نداشته باشد. دولت باید برای این ناامیدی‌ها فکری کند. مگر ما سیاست افزایش جمعیت نداریم؟»
خیلی سخت گذشت
از طریق یکی از کسانی که برای مصاحبه با آنها تماس می‌گیرم با خانواده‌ای ارتباط می‌گیرم که به تازگی و بعد از 11سال ناباروری اکنون صاحب یک دختر 7ماهه هستند. فاطمه که همسرش حاضر به صحبت با ما درباره این موضوع نشد می‌گوید: « ما دیگر تصمیم گرفته بودیم کودکی را به فرزندی قبول کنیم. چون من کاملا ناامید بودم. اما همسرم موافق نبود و می‌گفت تا جایی که بتوانم هزینه می‌کنم تا فرزند خودمان را داشته باشیم. اما واقعیت این است که من خسته شده بودم.»
فاطمه ادامه می‌دهد: « بدن من توانایی حمل بچه را نداشت. عمل جواب می‌داد و من باردار می‌شدم اما بعد از دو یا سه ماه بچه از دست می‌رفت. این روند به جز مشکل روحی، هزاران مشکل جسمی برایم درست کرده بود. تزریق داروهای هورمونی، استراحت‌های طولانی برای جواب دادن آی‌وی‌اف و طی کردن چندباره این مسیر توانم را گرفته بود. واقعیت این است که وقتی دیگر کاملا از داشتن بچه ناامید شده بودم و زندگی بدون بچه را پذیرفته بودم بارداری اتفاق افتاد. طوری که حتی اوایل هیچکدام باور نمی‌کردیم و تصور می‌کردیم این جنین هم بعد از چندماه از دست خواهد رفت.»
فاطمه درباره هزینه‌های که برای درمان انجام داد می‌گوید: « گاهی فکر می‌کنم با هزینه‌هایی که این سالها برای درمان انجام دادیم می‌شد زندگی خیلی بهتری برای دخترمان بسازیم. البته خواست خدا این بود. گله‌ای ندارم و الان زمانی نیست که چشمم به دخترم نیفتد و خداراشکر نکنم. ولی واقعیت این است که من از نظر روحی و زندگی مشترکم از نظر مالی ضربه زیادی خورد. سالها نداشتن فرزند و دیدن فرزنددار شدن بقیه، دیدن تولد و بزرگ شدن بچه‌ها، محبتی که همسرم به بچه‌های فامیل و دوستان داشت همگی روحم را خراش داده است.
بدی ماجرا این بود که درحالی که سن من و همسرم بالاتر می‌رفت نمی‌توانستیم برای زندگی‌مان هزینه‌های کلان کنیم و برای مدت نامعلومی همیشه باید هزینه‌های درمان را در اولویت قرار می‌دادیم. همیشه سر نمازهایم از خدا می‌خواهم این شرایط را برای هر زوجی که فرزند می‌خواهد به وجود نیاورد. خیلی سخت می‌گذرد»
*******
مشکل تامین هزینه‌های ناباروری از کجا آب می‌خورد؟
بند3 سیاستهای کلی جمعیت به طور صریح به پوشش بیمه‌ای هزینه‌های زایمان و درمان ناباروری مردان و زنان اشاره می‌کند. همچنین تبصره ماده 102 قانون پنج ساله ششم توسعه در توصیف بخشی از وظایف دولت برای پیاده‌سازی سیاستهای کلی جمعیت به: «تمهیدات لازم از قبیل ارائه تسهیلات جهت افزایش سلامت ازدواج و درمان ناباروری در قالب بودجه سنواتی» تاکید کرده است.
در لایحه بودجه سال 1399 هم برای درمان ناباروری 2000 میلیارد ریال ذیل ردیف‌های وزرات بهداشت در نظر گرفته شده است. در سالهای گذشته وزارت بهداشت این اعتبار را در قالب دستورالعمل برنامه حمایتی مالی زوج نابارور و توسعه خدمات ناباروری هزینه کرده است و اعلام می‌کند که 85درصد از هزینه‌های عمل کمک باروری در دفعات محدود به زوجین متقاضی دارای شرایط مندرج در آیین‌نامه پرداخت می‌کند.
اما اکنون گزارش‌ها نشان می‌دهد که این طرح نتوانسته پوشش مناسب خدمات، توزیع مناسب جمعیتی و دسترسی به درمان باکیفیت را برای بیماران فراهم آورد. به طوریکه طبق گزارش دبیرخانه ستاد طرح تحول سلامت در سال 1396 از 400 میلیارد تومان اعتبار هزینه‌ای وزارت بهداشت برای اجرای سیاستهای جمعیتی و حمایت از درمان ناباروری، فقط حدود 20میلیارد تومان صرف تخصیص یارانه به درمان بیماران شده است.
پیمان ضیائی، پژوهشگر اجتماعی؛ درباره این موضوع به فارس گفته است: «مسئله بزرگ این روزها درباره درمان ناباروری در کشور این است که این بیماری، بیمه نیست. اما ما می بینیم که در رژیم اشغالگر قدس، هر تعداد مراجعه برای درمان ناباروری و در هر سن و وضعیتی رایگان است
بخشی از هزینه درمان ناباروری دارودرمانی است که تعدادی از اقلام آن شامل بیمه می‌شود و می‌توان اینطور در نظر گرفت که زوجین از پس آن برمی‌آیند. اما طبق محاسبات ما اگر کل هزینه‌ای که در برنامه بودجه به درمان ناباروری اختصاص پیدا کرده است صرف آن عمل پرهزینه یعنی لقاح مصنوعی بشود، 90درصد این عمل‌ها در طی یک سال پوشش داده می‌شوند. اما چرا اختصاص داده نمی‌شود؟ دولت پاسخگو نیست.»
همه اینها در حالی است که آمارها می‌گوید 25درصد زوجهای در سن باروری یعنی چیزی حدود سه و نیم میلیون نفر نابارور هستند و سالانه 88هزار زوج دیگر هم به این آمار اضافه می‌شود. یکی از بزرگترین مشکلات زوجهای نابارور در کشور ما بحث هزینه درمان است. در کنار آن بسیاری از اوقات این زوج‌ها درگیر افسردگی، انزوای اجتماعی و حتی طلاق هم می‌شوند. نتیجه یک تحقیق می‌گوید میزان افسردگی در زوجهای نابارور به اندازه و یا حتی بیشتر از افسردگی در کسانی است که سرطان را تجربه می‌کنند.
در حال حاضر به طور میانگین 3بار دوره درمانی (ای سی اس آی) برای هر زوج طی می شود تا منجر به یک تولد زنده شود؛ در حال حاضر یارانه دوره درمانی (ای سی اس آی) تنها برای 2سیکل درمانی برای هر زوج پرداخت می‌شود. لذا پرداخت از جیب زوجین نابارور ایرانی به ازای یک فرزند با تعرفه دولتی حدود 18میلیون تومان برآورد می‌شود. همین عدد برای مراکز خصوصی طرف قرارداد و بدون قرارداد با وزارت بهداشت، به ترتیب حدود 49 و 54 میلیون تومان است.
