شیعه نیوز:
پرسش
این‌که در حدیثی آمده است: «المَدینهُ قُبَّهُ الإسلامِ»؛ مدینه گنبد اسلام است. منظور از گنبد چیست؟
پاسخ اجمالی
«قبة الاسلام»، به مکان و شهری گفته می‌شود که مرکز ثقلی برای امت اسلامی به‌شمار می‌رود. این اصطلاح هم در برخی روایات و هم در کلام علما به‌کار رفته است.
الف) روایات
در روایاتی که از معصومین( علیه السلام ) نقل شده، شهرهایی به این نام، خوانده شده‌اند:
1. مدینه: در روایتی از پیامبر خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) آمده که ایشان فرمودند: «المَدینَةُ قُبَّةُ الْإِسْلامِ، و دارُ الْإِیمانِ...»؛ مدینه گنبد اسلام و خانه ایمان است. اما این روایت حکم به ضعف آن شده است.[1]
2. کربلا: امام صادق( علیه السلام ) به نقل از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «فرزندم در زمینی به نام کربلا دفن خواهد شد. و این همان مکانی است که "قبة الاسلام" است و خدا مؤمنینی را که با حضرت نوح ایمان آورده بودند را از طوفان نجات داد».[2]
3. کوفه و مسجد آن: پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: «چهار شهر از بهشت هستند: مکه، مدینه، بیت المقدس... و مسجد کوفه که "قبة الاسلام" است».[3] همچنین از جناب سلمان فارسی نقل شده که وقتی به کوفه رسید، پرسید: این‌جا کوفه است؟ گفتند: بله. گفت: این‌جا «قبّة الاسلام» است.[4] از حذیفه نیز نقل شده است که از کوفه با نام «قبة الاسلام» و شهر بلاها یاد کرده است.[5]
درباره علت نام‌گذاری خصوص شهر کوفه به این نام گفته‌اند که پس از توفان، حضرت نوح( علیه السلام )، قبّه و بارگاهی را در وسط مسجد کوفه بنا کرد و خانواده و فرزندان خود و مؤمنین را در آن جای داد. به دلیل برپایی این قبه، به آن «قبة الاسلام» گفته شده است.[6]
ب) کلام علما
در گفتار و نوشته‌های برخی از علما، شهرهای دیگری نیز به این لقب خوانده شده‌اند که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود.
1. به «بصره» قبة الاسلام و خزانة العرب، گفته شده است.[7]
2. شام(دمشق): در شعری چنین آمده: خدا هر بدی و مشکلی را از شهر شام دور کند و دست دشمنان را از او دور بدارد چرا که امروز این شهر «قبة الاسلام» است.[8]
3. اصفهان: در زمانهای متأخر، خصوصاً از زمان پادشاهان صفویه، شهر اصفهان «قبة الاسلام» شده و محل نزول اهل ایمان و مرکز علم و علما بوده است.[9]
در نهایت می‌توان گفت که لقب «قبة الاسلام» برای یک شهر امری تعبدی نیست و هر منطقه‌ای که به نوعی دارای مرکزیت برای جهان اسلام باشد، در روایات و نیز در دیگر متون اسلامی از آنجا به قبة الإسلام تعبیر می‌شود و ممکن است در یک زمان نیز چند منطقه به این عنوان توصیف شوند و یا در زمانهای متفاوت، مناطق مختلفی را با این ویژگی معرفی کنند.
[1]. مناوی، زین الدین محمد المدعو بعبد الرؤوف بن تاج العارفین، فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج 6، ص 264، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، چاپ اول، 1356ق.
[2]. ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص 269، نجف اشرف، دار المرتضویة، چاپ اول، 1356ش.
[3]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 2، ص 409، قم، انتشارات رضی، چاپ اول، 1375ش.
[4]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 22، ص 386، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[5]. حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج 3، ص 96، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، 1411ق.
[6]. مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة للإمام علی بن أبی‌طالب، ص 32، قم، انصاریان، چاپ سوم، 1384ش.
[7]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 5، ص 30، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.
[8]. ابن عساکر، علی بن الحسن، تاریخ مدینة دمشق، ج 13، ص 31، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر، 1415ق.
[9]. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید، الغارات، محقق: محدث، جلال الدین، مقدمه محقق، ص 3، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ اول، 1395ق.
T
