شیعه نیوز:
پرسش
لطفاً در مورد فرشته‌ای به نام «رومان فتان القبور» توضیح دهید و احادیث مربوط به آن‌را بیان کنید.
پاسخ اجمالی
در نظام هستی، فرشتگان بی‌شماری وجود دارند که نام برخی از آنها مشخص شده است.[1] در همین راستا، در برخی منابع روایی به فرشته‌ای در عالم قبر اشاره شده است که نامش «رومان» یا «منبّه»[2] است:
1. در دعایی از امام سجاد( علیه السلام ) در صحیفه سجادیه چنین آمده است: «...مَلَکِ الْمَوْتِ وَ أَعْوانِهِ، وَ مُنْکَرٍ وَ نَکیرٍ، و رومانَ فَتَّانِ الْقُبورِ، وَ ...»؛[3] فرشته مرگ و یارانش و نکیر و منکر و رومان که آزماینده ساکنان قبرهاست و ...
در روایات شیعی، تنها در این فراز از دعا و بدون هیچ توضیح دیگری – جز آنکه محل خدمت او در قبرهاست - به نام این فرشته اشاره شده است، اما در منابع اهل سنت به حاشیه‌های بیشتری پرداخته می‌شود.
2. عبدالله بن سلام می‌گوید که از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) در مورد فرشته‌ای پرسیدم که پیش از نکیر و منکر به سراغ مردگان می‌رود؟ و آن‌حضرت فرمود: «اى پسر سلام! فرشته‌اى به نام رومان که رویش چون خورشید می‌درخشد، به قبر آمده و به مرده می‌گوید: کردار نیک و بد خود را با انگشت خود به‌جاى قلم و با آب دهان به‌جاى دوات بر قطعه‌ای از کفن خود به‌جاى کاغذ بنویس! وقتی نوبت به کار بد او می‌رسد، میّت شرم می‌کند. فرشته می‌گوید: اى خطاکار! در دنیا از خدا شرم نکردى و گناه را انجام دادی و اکنون شرم دارى؟! این فرشته همه کار نیک و بد را در آن می‌نویسد و می‌گوید این نامه را مُهر کن. میّت می‌گوید مُهر ندارم. فرشته «رمان» می‌گوید: انگشت بزن و آن‌را در گردنش می‌اندازد تا روز قیامت باقی است، همان‌طور که خدای تعالی می‌فرماید: "و هر انسانى، اعمالش را بر گردنش آویخته‌ایم"[4] سپس منکر و نکیر می‌آیند».[5]
3. أبو نعیم به نقل از ضمرة بن حبیب می‌گوید: « آزماینده ساکنان قبور سه فرشته هستند: انکر، ناکور و بزرگ آنها؛ رومان».[6]
درباره تعبیر «رومان فتان القبور» باید گفت:
لفظ «رومان» -به ضم راء- از ریشه «روم» است.[7] درباره معنای لغوی «روم» گفته شده است: «رام الشیءَ یَرومُهُ رَوْماً و مَراماً: طلبه»؛[8] یعنی به معنای قصد و طلب می‌باشد. البته معنای دقیق «رومان» مانند نام بسیاری از فرشتگان دیگر مشخص نیست.
کلمه «فَتَّان»، اسم فاعل از ریشه «فتن» است. اصل کلمه «فتنه» برای نقره به‌کار می‌رود؛ یعنی نقره را در آتش می‌اندازند تا جنس خوب آن از جنس بدش جدا شود.[9] اضافه «فتّان» به «قبور» اضافه اسم فاعل به معمولش می‌باشد، که مضاف آن حذف شده است، آن‌گاه تقدیر عبارت چنین می‌شود: «فتان صاحب القبور»؛ یعنی فرشته‌ای که ساکنان قبرها را می‌آزماید.
بنابراین، «رومان فتّان القبور»؛ یعنی فرشته‌ای که صاحبان قبر را برای امتحان و آزمایش طلب می‌کند. و آن‌طور که گفته شده است: فرشته رومان، قبل از منکر و نکیر وارد قبر می‌شود و صاحب قبر را آزمایش می‌کند، اگر نیکوکار بود منکر و نکیر را آگاه می‌سازد که هنگام سؤال با او به نرمى رفتار نمایند و اگر بدکار بوده به آنان خبر می‌دهد.[10]
[1]. «اسامی تعدادی از فرشتگان»، 43126.
[2]. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج 6، ص 53، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400ق.
[3]. على بن الحسین( علیه السلام )، الصحیفة السجادیة، ص 40، قم، دفتر نشر الهادى، چاپ اول، 1376ش.( دعاى سوم در درود بر نگهداران عرش و هر فرشته مقرب.)
[4]. اسراء، 13.
[5]. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 56، ص 234، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، بیروت، 1403ق.
[6]. «فتان القبر ثلاثة؛ أنکر و نا کور و سیدهم رومان»؛ ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، ج 6، ص 104، قاهره، دار أم القرى، چاپ اول، بی‌تا.
[7]. طریحى، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، ج 6، ص 76 – 77، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش.
[8]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 12، ص 258، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[9]. ازهرى، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، ج 14، ص 211 و 213، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1421ق.
[10]. ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ج 2، ص 66، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1409ق.
آیات مرتبط
سوره التوبة (84) : وَلَا تُصَلِّ عَلَىٰ أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَىٰ قَبْرِهِ ۖ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَمَاتُوا وَهُمْ فَاسِقُونَ
سوره الحج (7) : وَأَنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ لَا رَيْبَ فِيهَا وَأَنَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِي الْقُبُورِ
سوره فاطر (22) : وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاءُ وَلَا الْأَمْوَاتُ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَنْ يَشَاءُ ۖ وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ
سوره الممتحنة (13) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَمَا يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ
سوره عبس (21) : ثُمَّ أَمَاتَهُ فَأَقْبَرَهُ
T
