شیعه نیوز:
پرسش
چرا در حکمت 294 نهج البلاغه، امام علی( علیه السلام ) فاصله بین مشرق و مغرب را حرکت خورشید دانسته‌اند، در حالی‌که این مطالب از جهت علمی درست نیست؟
پاسخ اجمالی
امام علی( علیه السلام ) در جواب سؤالی که از ایشان در بالای منبر[1] در مورد مقدار مسافت بین مشرق و مغرب پرسیده شد، فرمودند: «مَسِیرَةُ یَوْمٍ لِلشَّمْس»؛[2] این مسافت به اندازه مسیر حرکت یک روز خورشید است.
توضیح این‌که؛ وزن و اندازه‌ها از امور وضعی هستند و جزء امور واقعی محسوب نمی‌شوند و هدف از آن نزدیک کردن اشیاء به ذهن از جهت کمیت و کیفیت است؛ لذا وقتی از مسافت‌های زیاد سؤال می‌شود، باید از یک اندازه و مقیاسی استفاده کرد که مناسب آن باشد.[3] لذا این‌گونه پاسخ‌ها، پاسخ اقناعی است و هدف آن قانع کردن مخاطب است؛ زیرا اگر حضرتشان می‌فرمود مثلاً چند فرسخ و یا چند میل، پرسشگر مجدداً می‌پرسید به چه دلیل؟! و اثبات پاسخ ارائه شده با توجه به امکانات و دانش آن روز مردم امکان‌پذیر نبود و بر این اساس، حضرتشان پاسخی اقناعی فرمودند[4] و لزوماً این پاسخ هم به معنای حرکت خورشید گرد زمین نیست تا بگوییم منطبق با دانش جدید نیست، بلکه می‌توان این‌گونه معنا کرد:
آن‌جا که در ابتدای صبح، نور خورشید را می‌بینی مشرق نسبی تو است و آن‌جایی که هنگام غروب، نور خورشید از نظرت محو می‌شود، مغرب نسبی تو می‌باشد و فاصله میان آن دو، فاصله مشرق نسبی تا مغرب نسبی است، و گرنه مشرق و مغرب مطلقی وجود ندارد، بلکه میلیون‌ها مشرق و میلیون‌ها مغرب در عالم وجود دارد که فاصله هر کدام با دیگری نیز متفاوت است.[5] و از این‌رو است که خدا در قرآن می‌فرماید: «فَلا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشارِقِ وَ الْمَغارِب».[6] سوگند به پروردگار مشرق‌ها و مغرب‌ها!
در مورد دلیل آن‌که امام در این موارد به پاسخ واقعی اشاره نکرده و پاسخی اقناعی را مطرح می‌سازد، می‌توان به بی‌فایده بودن پرسش برای پرسشگر آن زمان، دشواری اثبات آن برای پرسشگر، فقدان توانایی علمی حاضران و یا فقدان مصلحت در ارائه پاسخ واقعی، اما بدون دلیل اشاره کرد.[7]
[1]. ابن أبی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، ج 19، ص 199، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[2]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 527، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[3]. هاشمى خویى، میرزا حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج 21، ص 386، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، 1400ق.
[4]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج 19، ص 199.
[5]. منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ج 21، ص 386.
[6]. معارج، 40.
[7]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 56، ص 3، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
آیات مرتبط
سوره البقرة (115) : وَلِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ
سوره البقرة (142) : سَيَقُولُ السُّفَهَاءُ مِنَ النَّاسِ مَا وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِي كَانُوا عَلَيْهَا ۚ قُلْ لِلَّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ ۚ يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ
سوره البقرة (177) : لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَٰكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا ۖ وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ ۗ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ
سوره البقرة (258) : أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللَّهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيتُ ۖ قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَإِنَّ اللَّهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ ۗ وَاللَّهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ
سوره الأعراف (137) : وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِي بَارَكْنَا فِيهَا ۖ وَتَمَّتْ كَلِمَتُ رَبِّكَ الْحُسْنَىٰ عَلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ بِمَا صَبَرُوا ۖ وَدَمَّرْنَا مَا كَانَ يَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا كَانُوا يَعْرِشُونَ
T
