پرسش
خداوند در سوره‌ی صاد آیه‌ی 41 چنین می‌فرماید: «...حقیقتاً شیطان مرا خسته کرد و مرا مورد عذاب قرار داد». همچنین در آیات 82 و 83 این سوره چنین می‌گوید: «شیطان گفت به عظمتت قسم، همه آنها را گمراه خواهم ساخت به جزبندگان مخلَص شما». با توجه به این آیه شیطان نمی‌تواند بر بندگان مخلص تسلط داشته باشد. پس در خستگی حضرت ایّوب( علیه السلام ) چطور می‌تواند شیطان تأثیر داشته باشد؟ و همچنین حضرت ایوب با این جمله «شیطان مرا مورد عذاب قرار داد» می‌خواهد چه بگوید؟
پاسخ اجمالی
در قرآن کریم می‌خوانیم: «و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامى که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان مرا به رنج و عذاب افکنده است».[1]
آیه‌ی شریفه خطاب به رسول اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) و مبنى بر تسلّی خاطر او است از طریق یادآورى حوادثى که به ایّوب پیامبر( علیه السلام ) رو آورده و در مقام تضرّع و زارى برآمده که بارالها! شیطان و نیرنگ‌هاى او مرا به رنج و سختى افکنده است. در این‌جا درد و ناگوارى که برای ایوب رخ داده، به نیرنگ شیطانى نسبت داده شده است، و از ساحت پروردگار درخواست ترحم و رفع مشکلات خود را می‌کند.
اما این دست اندازی‌هاى شیطان و مانند آن به جز آزار دادن انبیا اثرى دیگر ندارد، این‌گونه نیست که بر روح و نفوس مقدّس انبیا تسلّط پیدا کنند؛ چون دست اندازی و تسلّط شیطان در روح و باطن انبیا به جهت عصمت آنان محال است و هرگز صفاى روح و روان آنان در معرض تأثیرات کدورت و تیرگى الهامات شیطانى قرار نمی‌گیرد،[2] ولی اگر سایر شئون طبیعی و عادی آنان مانند علایق به فرزندان در معرض ضرر و خطر قرار بگیرد، مانعى ندارد، بلکه مقتضاى آزمایش الاهی و نیز طبیعت بشری است، چنانچه مصلحت اقتضا کند، خداوند وسایل رنج و اندوه و مشقت رسول را فراهم می‌سازد تا نیروى صبر و رضا و تسلیم پیامبر مورد آزمایش قرار گیرد.[3]
به علاوه، مقصود از «مسّ شیطان به نُصب و عذاب» این است که: حضرت ایّوب( علیه السلام ) می‌خواهد «نُصب» و «عذاب» را به نحوى به شیطان نسبت دهد و بگوید که شیطان در این گرفتاری‌هاى من مؤثر و دخیل بوده است.[4]
بنابر این، مقصود از آیه‌ی مورد بحث، تسلّط شیطان بر روح انبیا نیست تا منافات با آیاتی داشته باشد که عصمت انبیا را ثابت می‌کند و یا آیاتی که تصریح دارند شیطان نمی‌تواند بندگان مخلَص خدا را گمراه کند.[5]
همچنین از این آیه‌ی شریفه مقام والاى ایّوب( علیه السلام ) در پیشگاه خدا به عنوان «عبدَنا» (بنده‌ی ما) به خوبى استفاده مىشود.[6]
[1]. «وَ اذْکُرْ عَبْدَنا أَیُّوبَ إِذْ نادى رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطانُ بِنُصْبٍ وَ عَذاب»؛ ص، 41.
[2]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 3، ص 180، و ج 17، ص 209 و 210، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم، 1417ق.
[3]. ر.ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 19، ص 296، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ حسینى همدانى، سید محمد حسین، انوار درخشان، ج 14، ص 133 و 134، کتابفروشى لطفى، تهران، چاپ اول، 1404ق.
[4]. المیزان فى تفسیر القرآن، ج 17، ص 209.
[5]. ر.ک: نمایه‌های «مخلصین و نحوه مبارزه آنها با شیطان»، سؤال 12730؛ «توانایى شیطان و جن»، سؤال 138؛ «پیامبران و شیطان»، سؤال 4100.
[6]. تفسیر نمونه، ج 19، ص 294.
آیات مرتبط
سوره ص (41) : وَاذْكُرْ عَبْدَنَا أَيُّوبَ إِذْ نَادَىٰ رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الشَّيْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ
سوره ص (82) : قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ
سوره ص (83) : إِلَّا عِبَادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ
T
